Verhaalanalyse

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Verhaalanalyse

Lesdoel:

Kennismaken met de belangrijkste literaire begrippen;

zodat je volgend jaar weet hoe je een boekverslag moet maken.

Waarom lezen?

Ontspannend;

Ontsnappen aan de werkelijkheid;

Jezelf leren kennen;

Kennismaking met onbekende wereld en andere werkelijkheid;

Nieuwsgierig naar andere culturen, landen, mensen

Waarom literaire aspecten?

• Beter begrijpen boek of verhaal;
• Basis boekverslagen en leesdossier;
• Basiskennis vwo-4.

Welke zijn het?

Titelverklaring/motto

Personages

Vertelperspectief

Thema en motieven

Opbouw verhaal

Tijd en ruimte

Spanning

Titelverklaring 

Wat zegt de titel over de inhoud van het boek?

Wat wil de schrijver zeggen?

Dubbele betekenis?

Vaak begrijp je de titel pas echt, nadat je het boek hebt gelezen.

Het motto

Een motto is een korte tekst voorin het boek. 

Vaak is het een spreuk, citaat, dichtregel, onderdeel van een songtekst of een vers uit de bijbel. 

Niet ieder boek heeft een motto, maar als het er is, dan verwijst het naar de inhoud van het boek en vaak ook naar het thema. 

Personages

Personages

.. hebben een belangrijke rol bij de gebeurtenissen in het boek. 

Ze hebben een doel. Ze hebben tegenstanders. Ze worstelen met zichzelf. Ze hebben relaties. Ze dragen normen uit. Ze hebben bepaalde opvattingen. Ze veranderen. Ze tonen karakter.

… of niet …

Personages

.. leer je kennen door:

•  de dingen die hij/zij doet en denkt
• de verteller
• andere personages in het boek

Soorten personages

- Hoofdpersoon

- Bijpersonen of bijfiguren

- figuranten of achtergrondfiguren

Uitleg:

Hoofdpersoon (vaak een held) speelt de grootste rol in het verhaal.

Nevenfiguur (helper of tegenstander van de hoofdpersoon) speelt een min of meer belangrijke rol in het leven van de hoofdpersoon

Bijfiguur is een personage op de achtergrond. Speelt nauwelijks een rol in het leven van de hoofdpersoon.

Soms wordt bijfiguur ook gebruikt als benaming voor de nevenfiguur. 

(blz. 168) Nog APA doen en kijken of ik nevenfiguur weglaat. 

Hoofdpersoon

Belangrijkste verhaalfiguur

Uitgewerkt personage:

• Innerlijk (wat voor iemand is het/karakter)
• Uiterlijk (hoe ziet hij/zij eruit)
• Hebben een probleem en dus een doel
• Ontwikkelen zich in de loop van het verhaal
• Je leert ze kennen door wat ze doen, zeggen en denken.

Bijpersonen (bijfiguren)

• Helper en/of tegenstander
• Minder goed uitgewerkt personage
• Laat geen ontwikkeling zien

Ook wel flat character genoemd

Achtergrondfiguren

Vulling voor het verhaal

Heeft geen echte rol

Bijv.  de politieagent, de buurman

Round character

Round character:

• maakt een ontwikkeling door in het verhaal;
• heeft zowel goede als slechte eigenschappen;
• is niet in een paar woorden te omschrijven, juist omdat je zoveel eigenschappen van dit karakter kent;
• is realistisch, levensecht;
• kan onvoorspelbaar zijn;
• is meestal een van de hoofdpersonen.

Flat character = bijpersoon:

• We weten weinig 
• globale karaktertrekken 

Type: 

Oppervlakkig

Kenmerken worden sterk overdreven

Karikatuur:

Een bepaalde eigenschap wordt sterk overdreven

Flat character

Flat character:

beperkt ontwikkeld, nogal eenzijdig;

heeft vaak maar één of twee eigenschappen, bijvoorbeeld ‘jaloers’, of ‘zorgzaam’;

is in een paar woorden te omschrijven, want je weet niet veel dit karakter;

is niet levensecht, eerder een ‘papieren personage’;

is nogal voorspelbaar;

is meestal een bijfiguur, geen hoofdpersoon  

Spanning

Trucs die de schrijver gebruikt:

• Open plekken: er worden vragen opgeroepen bij de lezer;
  
• Informatievoorsprong of informatie wordt achtergehouden (uitstel en vertraging);
  
• Dwaalsporen en verkeerde vermoedens;
  
• Meerdere verhaallijnen;
  
• Gevaarlijke situaties of gevaarlijke omgeving;
  
• Onverwachte gebeurtenissen/wendingen;
• Inbouwen cliffhangers.

Soorten spanning

Globale spanning: de vraag die je bezighoudt tijdens het lezen:

• op het verleden gericht;
  
• op de toekomst gericht.
  

Lokale spanning: spanning die maar even duurt.

Spanningsboog: de periode tussen het begin en het einde van de spanning.

Personages

Personages hebben een belangrijke rol bij de gebeurtenissen in het boek.

• Ze hebben een doel.
  
• Ze hebben tegenstanders.
  
• Ze worstelen met zichzelf.
  
• Ze hebben relaties.
  
• Ze dragen normen uit.
  
• Ze hebben bepaalde opvattingen.
  
• Ze veranderen.
  

Soorten personages

Een verhaal kent meerdere soorten personages. 

Hoofdperso(o)n(en): belangrijkste personage(s); ook wel round character genoemd.

Bijfiguren/flat character: iets kleinere rol in het verhaal:

• Tegenstander: schurk/slechterik. 
  
• Medestanders/helpers: helpen de hoofdpersoon.
  

Figuranten: de 'voorbijgangers' 

-Hoofdpersoon: belangrijkste personage. Verhaal draait om zijn doel/wens. kunnen er meerdere zijn.

-Tegenstander: schurk/slechterik. Doet er alles aan zodat de hoofdpersoon doel neit bereikt

-Medestanders/helpers: helpen de hoofdpersoon.

-Bijfiguren: kleinere rol in het verhaal.

Je kunt je verhaal levendiger maken door je in te leven in je personage. Je vertelt immers het meeste over deze persoon en deze persoon gaat een ontwikkeling door. 

Vul de vragenlijst in en houd deze in je achterhoofd bij het schrijven. Zo voorkom je tegenstrijdige info. 

Hoofdpersonen

Uitgewerkt personage:

• Innerlijk (wat voor iemand is het/karakter)
  
• Uiterlijk (hoe ziet hij/zij eruit)
  
• Ze hebben een probleem en dus een doel;
  
• Ze maken een ontwikkeling door in de loop van het verhaal.

- hoe zien ze eruit?

- wat doen ze of wat doen ze juist niet? 

- wat weet je over hun karakter?

- welke relaties heeft het personage met de andere personen?

Hoofdpersoon

Bijpersonen

Thema

• Korte omschrijving: waar gaat het in het verhaal nu ECHT om?
• Vaak pas aan te wijzen na afloop van het verhaal.
• Je geeft zelf betekenis (interpreteren).
• Thema hangt boven alles: vaak komt in het thema alles samen over personages, ruimte, motieven en handelingen

Motieven

• Het thema wordt ondersteund door motieven;
  
• Een motief is een element of gegeven dat herhaaldelijk terugkeert;
  
• Het motief moet zorgen voor eenheid in een boek, dat het niet allemaal losse verhalen zijn zonder een plot of een clue. 
• Bijvoorbeeld: terugkerende kleuren, gedachten, liederen, voorwerpen of gevoelens. 
• (Het getal 8 in 'Het gouden ei')

Opbouw verhaal

Chronologisch – niet-chronologisch;

Verhaalstructuur:

• beginsituatie – ontstaan probleem – verslechtering situatie – dieptepunt – langzame verbetering - ontknoping
  
• met deze volgorde wordt gespeeld door schrijvers.

Motorisch moment: de gebeurtenis waarin het conflict of probleem ontstaat;

Verhaallijnen: een of meerdere

Afloop: open of gesloten

Tijd in een verhaal

Tijdskader: tijd waarin het verhaal speelt bijvoorbeeld in de middeleeuwen;

Verteltijd: de tijd waarin je een verhaal leest (10 minuten of 8 blz.);

Vertelde tijd: het tijdsverloop in het verhaal (het verhaal speelt zich af in twee dagen);

Verteltempo o.a.:

• tijdsverdichting
  
• tijdsprong
  
• flashbacks en flashforwards
  

Tijd

Chronologisch	niet-chronologisch
fabel	sujet
flash-forward (vooruitwijzing)	flash-back
vertelde tijd (tijd die verstrijkt in boek)	verteltijd (aantal bladzijdes of uren lezen)
tijdverdichting (versnelling)	tijdvertraging
historische tijd

Tijd

Ruimte

• Plaats waar de gebeurtenis zich afspeelt;
• Veel aandacht voor het beschrijven van de ruimte? Dan vaak belangrijk voor het verhaal!
• Belangen- of symbolische ruimte: ruimte met een figuurlijke betekenis => tussen de ruimte en personages bestaat een betekenisrelatie

Ruimte

Concreet/geografisch

Sfeer

Symbolisch

Vertelperspectief

Vanuit wiens ogen maak je het verhaal mee? Wie vertelt het verhaal?

Vier vertelsituaties:

• De auctoriële verteller of alwetende verteller;
  
• De personale verteller of hij/zij-verteller;
  
• Ik-verteller;
  
• Meervoudige verteller.
  

De auctoriale of alwetende verteller

• Vertelt het verhaal van een afstand, geeft commentaar op de gebeurtenissen;
  
• Speelt geen rol in de gebeurtenissen, staat buiten de door hem vertelde geschiedenis,
• Weet alles van de personages: hun doen en laten, ideeën, gevoelens, verleden, heden en toekomst;
• Vandaar ook wel de naam alwetende verteller.

Voorbeeld

De twee zwarte gendarmen reden die avond in het dorp nietsvermoedend een wisse dood tegemoet. Het was de laatste dag van april 1943 en het piepkleine dorpje heette Krekenlaar. In Krekenlaar gebeurde er nooit wat. En zeker niet, nu het oorlog was.

De stalen vuist van Hitler had het kleine Krekenlaar samen met de rest van het land in een onwrikbare tang genomen. En het was dus wachten op de Britten en de Amerikanen die het land zouden komen bevrijden, op de terugkeer van de koning en van de regering.

Uit: Henri van Daele, Woestepet, een moffenkind

Ik-verteller/ik-perspectief

Het verhaal is in de ik-vorm geschreven;

De ik-figuur staat centraal;

Vanuit zijn visie maakt de lezer alles mee;

De lezer weet wat de ik-figuur denkt, doet, voelt;

Vergelijkbaar met de hij/zij-verteller.

Let op! Een ik-verteller is niet altijd te vertrouwen.

voorbeeld

Ik heet Mary. Ik ben een heks. Zo word ik door sommige mensen tenminste genoemd. 'Duivelsgebroed', 'heksendochter', sissen ze op straat, maar zelf weet ik niet wie mijn vader en moeder zijn. Eliza Nuttall is mijn grootmoeder, dat weet ik wel. De buren noemen haar moeder Nuttall en ze heeft me vanaf mijn geboorte grootgebracht. Als ze wist wie mijn ouders waren, heeft ze het mij niet verteld.

Uit: Celia Rees, Heksendochter

hij/zij-verteller of personal perspectief

Het verhaal is in de hij/zij-vorm geschreven

De hij/zij-figuur staat centraal.

 Vanuit zijn visie maakt de lezer alles mee.

De lezer weet wat deze figuur denkt, doet, voelt.

Vergelijkbaar met de ik-verteller.

Voorbeeld

De Mercedes uit de garage van de villa halen die Mefisto hem had aangewezen, was een makkie. Johnny gooide de tank vol - die was zo goed als leeg - en reed er in een fantastisch mooie, bloedrode zonsondergang mee naar de plek waar hij met Mefisto had afgesproken. Heel die tijd zat Bob in zijn hoofd als een razende op hem in te praten.

Op weg naar zijn laatste afspraak van die dag kocht Johnny met zijn net verdiende voorschot een paar hamburgers en enkele blikjes bier. Die konden in de lange nacht die voor hem lag nog best van pas komen. Johnny vond het niet erg dat de hamburgers koud en de blikjes bier lauw zouden worden. Hij was nooit anders gewend geweest.

Uit: Patrick Bernauw, Spookrijders

Meervoudige verteller

• Vanuit meerdere personen geschreven;
  
• ik-figuren of hij/zij-figuren;
  
• Meerdere visies op de gebeurtenissen objectiever;
  
• Beeld van de gebeurtenissen is vollediger;
  
• Betrokken bij meerdere personages.
  

Ook in boekverslag:

Andere punten waar je op moet letten bij een boekverslag:

• zakelijke gegevens van het boek; 
• taal en stijl schrijver;
• informatie over de schrijver.

Volgende week

Klassikaal lezen van een verhaal

Groepsopdracht: maken literaire mindmap