§2.2 Het dagboek van de aarde

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

§2.2 Het dagboek van de aarde

Leerdoelen

• Je weet hoe een fossiel in een gesteente terechtkomt.
  
• Je begrijpt waarom bodemlagen en fossielen veel kunnen vertellen over de geologische geschiedenis van de aarde.
  
• Je kunt met behulp van voorbeelden de relatieve en absolute ouderdom van bodemlagen vaststellen.
  

De geologische tijdschaal verdeelt de geschiedenis van de aarde in......

1. twee tijdvakken
2. meerdere tijdvakken

65 miljoen jaar geleden

De dino's hadden echt een hele slechte dag ;) 

De geologische tijdschaal

Dit is de tijdschaal van de aarde en gaat tot 4,6 miljard jaar terug.

De tijdschaal bestaat uit 4 hoofdperioden. 

Wat is een fossiel?

1. Beide
2. Een versteend overblijfsel van een skelet
3. De afdruk van een dier of plant
4. Geen van beide

In het filmpje vertelt Arjan Postma vertelt met passie over een fossiele boom. Hij vertelt dat een boomstam niet zo maar een fossiel wordt. Wat is de eerste stap voor de vorming van fossielen?

Fossielen; hoe ontstaan ze?

direct bedekt door laagje sediment

Doordat deze zandlaag druk uitoefent op het skelet blijft het bewaard

Na erosie komt hij weer aan oppervlak

Fossilisatie dino

Determineren van gesteenten

Er zijn drie hoofdgroepen van gesteenten:

1. Sedimentgesteenten

2. Stollingsgesteenten

3. Metamorfe gesteenten

Noteer! 

Sedimentgesteenten

Hier zijn meeste fossielen te vinden

Zand --> zandsteen

Klei --> schalie

Stollingsgesteenten

Ontstaan door het stollen van lava.

Deze gesteenten vind je dus altijd in de buurt van vulkanische gebieden.

                          basalt                                          andesiet

Wat vertellen stollingsgesteenten ons? 

Tijdens een wandeling in de Eifel (Duitsland) kom je vulkanisch gesteente tegen, dan weet je dat hier vroeger vulkanen waren. 

Metamorfe gesteenten

Ontstaan diep in de aarde onder hoge druk & temperatuur

Het oorspronkelijke gesteente is een stollings- of sedimentgesteente

Bijvoorbeeld.

Schalie --> leisteen

Kalksteen --> marmer

Sediment gesteente

Stollings-
gesteente

Metamorfe gesteente

Stollings-

gesteente

Sediment-

gesteente

Metamorf gesteente

Stollingsgesteente

Metamorf gesteente

Sedimentgesteente

Vaak gelaagd, ontstaan door exogene processen

Ontstaan vanuit magma of lava

Een volledige verandering van het gesteente

Waarom weten we zoveel over de geschiedenis

 van de aarde?

Absolute ouderdom: 

• Iridium --> komt van nature niet voor op aarde; maar wel in meteorieten.

• Fossielen --> blijft alleen bewaard als het snel bedekt wordt met sediment 
• Halfwaardetijd --> Radioactief materiaal in gesteente vervalt in vaste tijden (bv. uranium in 700 mln jaar)

Noteer! 

Relatieve ouderdom

Grondlagen die dichter aan het aardoppervlak liggen zijn jonger dan grondlagen dieper in de aarde

Noteer! 

Relatieve ouderdom

Van de meeste dingen op aarde weten we niet hoe oud ze precies zijn.

We kunnen wel aangeven of iets ouder of jonger is dan iets anders = relatieve ouderdom

de afwisselende laagjes vuursteen en kalksteen tonen:

1. Absolute ouderdom
2. Relatieve ouderdom

Huiswerk 

Opgaves die bij 2.2 horen: 

Leerdoelen

• Je weet hoe een fossiel in een gesteente terechtkomt.
  
• Je begrijpt waarom bodemlagen en fossielen veel kunnen vertellen over de geologische geschiedenis van de aarde.
  
• Je kunt met behulp van voorbeelden de relatieve en absolute ouderdom van bodemlagen vaststellen.
  

 De gesteentekringloop

-

Programma

• Uitleg: Het verhaal van meneer steen!
• Wat moet je echt onthouden?
• Maken opdrachten

We gaan vandaag eens kijken naar het levensverhaal

van meneer Steen. 

Meneer Steen werd zo’n 500 miljoen jaar geleden geboren bij deze vulkaan:

Nadat Meneer Steen is afgekoeld, noemen we hem een stollingsgesteente.

Hier zie je meneer Steen tussen zijn familie:

Meneer Steen vindt het wel best rustig onderdeel van deze berg uit te maken… 

Maar helaas, de zon, neerslag en ijs gooien roet in het eten….!  

• Meneer Steen valt door al al deze krachten uiteen…
  
• = verwering

• In de rivier zorgt hij voor erosie: hij schuurt hard gesteente af/uit.
• Uiteindelijk wordt het materiaal afgezet in de oceaan → sedimentatie 
  

De stukjes meneer Steen komen in een rivier terecht.

Er vindt veel sedimentatie plaats in de oceaan..

• Het afgezette materiaal wordt samengeperst en er ontstaat een nieuw gesteente, namelijk een sedimentgesteente. 
  

De sedimentatie blijft doorgaan en er komen steeds meer zware lagen gesteente boven meneer Steen te liggen…

• meneer Steen komt dichter bij het warme magma te liggen. 
  

Meneer Steen heeft het heet. Het grote gewicht boven meneer Steen zorgt ook voor een zware druk op hem. 

• Hierdoor gaat hij veranderen en ontstaat er een metamorf gesteente.
  

De gesteentelaag waarin meneer Steen komt in een subductie-zone terrecht:

• Op een diepte van zo’n 100 km begint meneer Steen te smelten. 
  

• Na verloop van tijd begint zijn leven opnieuw… 
  

• Dit verhaal van meneer Steen is een voorbeeld van de gesteentekringloop.
  

Gesteentekringloop

In stollingsgesteente komen geen fossielen voor. leg dit uit (2B)