Stoffen week 1 Stofeigenschappen

• Scheikunde
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 1

OZLs: Stoffen

OZLs: onderzoekend leren science

Tijdens de uren OZLs krijg je uitleg maar ga je ook zelf onderwerpen uitzoeken of onderzoeken.

Dit doen we aan de hand van 

wekelijkse leerdoelen.

Ook ga je onderzoeken of de onder-

werpen van science interessant voor

je zijn voor een studierichting in de bovenbouw.

Gereedschap

• Elke les!
• Potlood, gum en pen.
• Kleurpotloden of -stiften.
• Snelhechter

    Inhoud module Stoffen:

week 1: zuivere stoffen en stofeigenschappen

week 2: fase-overgangen en veiligheid

week 3: mengsels

week 4: dichtheid

week 5: metalen

week 6: moleculen en atomen

week 7: afsluiting en toetsing 

Leerdoelen  week 1:

Je kunt:

1. op macroscopisch niveau uitleggen wat een zuivere stof is
2. zuivere stoffen herkennen aangeven hoe ze heten
3. de stofeigenschappen kleur, geur, oplosbaarheid in water, elektrische geleiding, kookpunt en smeltpunt, warmtegeleiding en brandbaarheid van een stof    herkennen

leerdoel 1: Een zuivere stof

                                             Suiker is één stof. 

                                             Er is niets aan toegevoegd.

                                             Het bestaat dus  alleen uit suiker.

Een zuivere stof bestaat uit 1 stof.

Als iets uit meerdere stoffen bestaat heet het een mengsel.

zuivere stoffen

zuivere stoffen

mengsels

A tandpasta

B ketchup

C goud

D lucht

E zeewater

F zout

G zeep

leerdoel 3: Stofeigenschappen

Stofeigenschappen horen bij een stof. 

Je kunt ze niet veranderen.

stofeigenschappen

• fase
• smaak
• geur
  
• kleur
  
• oplosbaarheid in water
• kookpunt
• smeltpunt / stolpunt
• brandbaarheid
• elektrische geleidbaarheid
• warmtegeleiding

De fase:

Veel stoffen kunnen in drie fasen voorkomen.

Water  is het makkelijkste voorbeeld.

Als het koud genoeg is, is water hard geworden: 

vaste fase

Bij kamertemperatuur is water vloeibaar:

vloeibare fase

Als water gekookt heeft zien we het niet meer: gasvormige fase

De smaak:

De smaak is een handige stofeigenschap om te gebruiken als je zeker bent welke stoffen je hebt. Je mag dit nooit met een onbekende stof doen.

Je kunt het verschil tussen zout en suiker of het verschil tussen water en azijn wel proeven als je zeker weet dat het die stoffen zijn.

De geur:

Sommige stoffen hebben een geur. Dit zijn stoffen die makkelijk verdampen of al gasvormig zijn.

Als je iets ruikt is de stof aanwezig in je neus; dus gasvormig!

Weet je hoe je aan een onbekende stof moet ruiken?

Noem een stof met een sterke geur...

De kleur:

De kleur van een stof geven we aan met de kleuren van de regenboog rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo, violet, enz.

Pas op!

Zilver en goud zijn geen kleuren. Het zijn stoffen.  

Deze kleuren omschrijf je als glimmend grijs en glimmend geel.

Oplosbaarheid in water:

Als een stof oplosbaar is, zie je de stof "verdwijnen" in die vloeistof. Bekijk onderstaande voorbeelden:

            krijt in water   suiker in water   olie in water

Het kookpunt:

Het kookpunt van een stof is de temperatuur waarbij een vloeistof het snelst verdampt.

Boven het kookpunt is de stof gasvormig.

Water heeft een kookpunt van 100°C.

Het smeltpunt:

Het smeltpunt van een stof is de temperatuur waarbij een vaste stof het snelst smelt.

Boven het smeltpunt is de stof vloeibaar.

Het smeltpunt en het stolpunt hebben dezelfde temperatuur.

Brandbaarheid:

De brandbaarheid geeft aan of een stof brandbaar is of niet.

Water is niet brandbaar.

Hout is wel brandbaar.

Elektrische geleidbaarheid:

De elektrische geleidbaarheid geeft aan of een stof elektrische stroom kan geleiden of niet.

Plastic kan dat niet (isolator).

Koper kan dat wel (geleider).

Warmtegeleiding:

Warmtegeleidbaarheid geeft aan of een stof warmte goed of slecht kan geleiden.

Piepschuim geleidt warmte slecht (isolator).

IJzer geleidt warmte goed (geleider).

Vul in:
Een pan is gemaakt van ( 1 ) omdat deze stof een ( 2 ) warmtegeleider is.

1. 1 = hout 2 = slechte
2. 1 = hout 2 = goede
3. 1 = metaal 2 = slechte
4. 1 = metaal 2 = goede

Welke stofeigenschap wordt gebruikt in deze toepassing?
Een pan is gemaakt van ijzer.

1. brandbaarheid
2. geleiding van warmte
3. oplosbaarheid
4. geleiding van stroom

Welke stofeigenschap wordt gebruikt in deze toepassing?
Janice gebruikt parfum.

1. oplosbaarheid
2. kleur
3. geur
4. smaak

Welke stofeigenschap wordt gebruikt in deze toepassing?
In de open haard ligt hout.

1. brandbaarheid
2. geleiding van warmte
3. oplosbaarheid
4. geleiding van stroom

Welke stofeigenschap wordt gebruikt in deze toepassing?
Achmed doet zout in de soep.

1. brandbaarheid
2. dichtheid
3. oplosbaarheid
4. smaak

Leerdoel 2: 

zuivere stoffen herkennen en aangeven hoe ze heten

Stoffen beschrijven:

Een stof heeft ontzettend veel stofeigenschappen waaraan je hem kunt herkennen. Maar om al die eigenschappen te noemen als je een stof wilt omschrijven is heel veel werk. Daarom omschrijft een chemicus een stof kort. Hij noemt eenvoudige kenmerken die hij met zijn ogen kan waarnemen. Dit is de kleur en de fase van de stof.
Bij een vloeistof let hij er ook nog op of de vloeistof troebel of helder is. 

SAMENGEVAT

1) kleur

2) (alleen bij vloeistoffen) helder of troebel

3) fase

Voorbeelden:

Hout                        bruine vaste stof

Lucht                       kleurloos gas

Chocolademelk    bruine troebele vloeistof

Water                       kleurloze heldere vloeistof

Proef 1 Waarnemen en beschrijven

Je gaat nu een aantal stoffen bekijken die klaar staan in potjes. 

Beschrijf iedere stof zoals een chemicus dat doet.

Als je het potje mag open maken dan kun je ook voorzichtig ruiken aan de stof. Deze waarneming of andere opvallende waarnemingen schrijf je ook op. Tenslotte schrijf je op welke stof je denkt dat het is in de kolom conclusie.

Waarneming en conclusie

In proef 1 ga je waarnemingen doen en conclusies trekken. Voor een waarneming gebruik je de zintuigen. Meestal zijn dat de ogen en de neus. Bij sommige proeven komen de oren ook van pas. Proeven is handig als je tussen suiker en zout moet kiezen. Maar als je onbekende stoffen hebt of stoffen waar je te weinig van weet, kan dat gevaarlijk zijn.

Een conclusie trek je als je alle waarnemingen hebt gelezen en daaruit iets bedacht hebt; bijvoorbeeld welke stof het is.

Stoffen beschrijven:

Voor een laborant is het beschrijven van stoffen dagelijks werk. Een stof heeft ontzettend veel stofeigenschappen waardoor je hem kunt herkennen. Maar om al die eigenschappen te noemen als je een stof wilt omschrijven is heel veel werk. Daarom omschrijft een chemicus een stof kort. Hij noemt eenvoudige kenmerken die hij met zijn ogen kan waarnemen. Dit is de kleur en de fase van de stof.

Bij een vloeistof let hij er ook nog op of de vloeistof troebel of helder is.

SAMENGEVAT

1) kleur

2) (alleen bij vloeistoffen) helder of troebel

3) fase

Voorbeelden:

Hout bruine vaste stof

Lucht kleurloos gas

Chocolademelk bruine troebele vloeistof

Water kleurloze heldere vloeistof

Pas op!

Zilver en goud zijn geen kleuren. Het zijn stoffen.

Deze kleuren omschrijf je als glimmend grijs en glimmend geel.

Helder betekent dat je door de vloeistof heen kunt kijken. Troebel betekent dat er iets in de vloeistof zweeft. Dit kunnen vaste deeltjes zijn of druppeltjes van een andere stof. Bij een erg troebele vloeistof kun je er niet doorheen kijken.

Proef 1 Waarnemen en beschrijven

Je gaat nu een aantal stoffen bekijken die klaar staan in potjes.

Beschrijf iedere stof zoals een chemicus dat doet.

Als je het potje mag open maken dan kun je ook voorzichtig ruiken aan de stof. Deze waarneming of andere opvallende waarnemingen schrijf je ook op. Tenslotte schrijf je op welke stof je denkt dat het is in de kolom conclusie.

 

Vul de tabel op de volgende bladzijde in als volgt:

potje waarneming conclusie

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Differentiatie

volgende onderwerpen zijn geen verplichte leerdoelen

Natuurlijke en synthetische stoffen

Als je aan de prehistorie denkt zie je waarschijnlijk een mens in berenvellen rondlopen. Misschien had hij wel een stenen bijl of een houten speer.

Tegenwoordig hebben we kleding en voorwerpen die van andere materialen zijn gemaakt. 

Bekijk de labels in je kleding. Grote kans dat je katoen en wol tegenkomt maar ook synthetische  materialen. Deze materialen zijn met behulp van chemische processen gemaakt. 

Vaak zijn synthestische stoffen of materialen makkelijker in gebruik.

natuurlijke stoffen

synthetische stoffen

A fiets met Carbonframe

B tandpasta

C futuristische auto

D 

E water

F hout

G mergel

Damp, stoom of gas?

Wat zijn de verschillen?

Foute "stofeigenschappen":

Welke eigenschappen kan een stof hebben en kun je toch veranderen?