Les 3: middeleeuwen het begin

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Welkom

Ga lekker zitten. Pak alvast je leesboek erbij.

                                                    Nederlands vwo4

Boekopdracht 4

Lezen middeleeuws werk

Keuze uit verschillende boeken:

• Karel ende Elegast
• De reis van Sint Brandaan
• Reinaert de vos
• Beatrijs
• Elckerlyc
  
• Mariken van Nieumeghen
  
• Floris ende Blancefloer 

> Zie PDF-bestanden in Teams.

Karel ende Elegast

(13e eeuw)

Aan het begin van de roman wordt Karel de Grote door God gewaarschuwd voor een complot: edelen onder leiding van zijn zwager Eggeric zijn van plan hem de volgende dag, tijdens de hofdag te doden. Karel vreest voor zijn leven én zijn eer: de samenzweerders zijn namelijk edelen die hem trouw gezworen hebben. Karel ontmoet 's nachts (in vermomming) de door hem verbannen roofridder Elegast. Samen gaan ze inbreken bij Eggeric waar ze achter de gedetailleerde plannen voor de aanslag komen.....

De reis van Sint Bandaan

(omstreeks 1150)

De abt Brandaan verbrandt op een dag het boek waarin al Gods wonderen staan beschreven. Als straf voor zijn ongeloof stuurt een engel hem op pad om Gods wonderen zelf te aanschouwen. Samen met een aantal monniken bevaart Brandaan de wereldzeeën en beleeft het ene na het andere avontuur. Hij schrijft alles wat hij meemaakt op, om bij thuiskomst een nieuw boek, met daarin Gods wonderen opnieuw beschreven, aan de engel te overhandigen.

Reinaert de vos

(13e eeuw)

In de dertiende eeuw schrijft een Willem een verhaal over een vos die alle andere dieren én mensen te slim af is. Het lijkt een dierenverhaal, maar het is een parodie op de ridderroman én op de werkelijkheid. 

Tijdens de hofdagen van de leeuw koning Nobel wordt Reynaert de vos door bijna iedereen beschuldigd van vreselijke misdaden, bijv. vreemdgaan, kinderen blind gemaakt door over hen heen te plannen, gestolen. Reynaert moet aan het hof verschijnen om terecht te staan. 

Beatrijs

(14e eeuw)

Beatrijs is een adellijke non die verliefd wordt en met behulp van haar minnaar het klooster ontvlucht. Haar geliefde verlaat haar na zeven jaar, waarop zij als prostituee moet leven om haar kinderen te kunnen verzorgen. Na nog eens zeven jaar beseft ze dat ze een zonde begaat. Ze gaat met haar kinderen terug naar het oude klooster. Dan doet ze een wonderlijke ontdekking.

Elckerlyc

(15e eeuw)

Elckerlyc krijgt van de Dood te horen dat hij gaat sterven. Elckerlyc smeekt om uitstel, maar tevergeefs. Hij mag wel gezelschap meenemen, maar hij wordt door bijna iedereen in de steek gelaten. Alleen Deugdzaamheid en Zelfkennis staan hem nog bij. Nadat hij al zijn zonden heeft opgebiecht en boete gedaan heeft, sterft Elckerlyc. Zijn ziel wordt door een engel naar de hemel gebracht.

In dit stuk gaat het erom dat iedereen (= Elckerlyc) rekening en verantwoording zal moeten afleggen van zijn aards leven.

Mariken van Nieumeghen

(1518)

Het is een mirakelspel uit 1518: een toneelstuk waarin een wonder gebeurt; meestal heeft een heilige (vaak Maria) daar iets mee te maken. In dit stuk zelfs twee keer. 

Mariken belandt in handen van de duivel in de persoon van de eenogige Moenen. Samen met hem leidt ze zeven jaar een losbandig en zondig bestaan. Na die zeven jaar is ze terug in Nijmegen, waar ze een toneelstuk ziet. Uit dat wagenspel blijkt dat Maria het bij God altijd voor de zondige mensen opneemt, zodat God hen uiteindelijk vergeeft.

Floris ende Blancefloer

(12e eeuw)

Floris is een islamitische koningszoon en Blancefloer is een christelijke dochter van een slavin. Ze zijn verliefd op elkaar, maar gezien hun verschillende afkomsten, vindt niet iedereen dit een goede match. De vader van Floris verkoopt Blancefloer aan zijn slavenhandelaars. Met een list lukt het Floris om zijn geliefde uit een harem te bevrijden.

Oudheid en Middeleeuwen

• Ik heb kennis over de wetenschap en het wereldbeeld van de middeleeuwen.
  
• Ik weet wat Hebban Olla Vogala en hoofsheid inhoudt en ken de achtergrond.
  
• Ik heb kennis over Jacob van Maerlant en Hendrik van Veldeke.

C4: Middeleeuwen

Oudheid (750 v. Chr - 500)

Middeleeuwen (500-1500)

Weinig verandering:

• er was één geloof: 'katholiek'
• nieuwe ideeën + inzichten verspreiden niet snel, doordat er geen boeken gedrukt konden worden.

C4: Middeleeuwen

Middeleeuwse samenleving was een standenmaatschappij:

• eerste stand: de geestelijkheid 
• tweede stand: de adel
• derde stand: boeren (lijfeigenen)

C4: Middeleeuwen

In de middeleeuwen was lang sprake van het leenstelsel (feodalisme). 

• leenheer gaf gebieden en kastelen in leen aan zijn leenmannen (ridders/vazallen). 
• In ruil daarvoor belastinginkomsten

Hebban olla vogala

Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu wat unbidan we nu

Hebban olla vogala

Hebban olla vogala

• De oudste liefdesverklaring (ca. 1100)
• Ooit gezien als eerste Nederlandse zinnetje: worden nog steeds nieuwe vondsten gedaan
• Vlaamse monnik in Engels klooster, een pennenproef
• 800-1150 Oudnederlands
• Orale cultuur: Ned/Fa/Du/En spreektalen, Latijn schrijftaal. 
• Veel verhalen daarom op rijm; goed kunnen onthouden

https:

Hendrik van Veldeke

• Oudste bij naam bekende schrijver
• Ook Duits (grens Limburg)
• Vele schrijvers anoniem
• Sinter Servaas (in Limburgs)
• Frans en Latijn
• Ridderroman Eneas (Frans)
• Hoofse liefdesliederen: populair bij adel

Hendrik van Veldeke

• liefdeslyriek: veel over natuur, met natureingang: stemming van de dichter
• honderden bekende: beeldspraak en motieven kopiëren
• gezongen door troubadours

https:

Hoofsheid

• Hoffelijkheid
• Vanaf 12e eeuw
• Etiquette mondeling of via boekjes
• Beheerst, galant
• Eercultuur onder ridders: eer belangrijkste wat er is
• Eneas. Floris ende Blanchefloer

https:

Opdracht

• Bekijk de video en maak aantekeningen
• Bedenk twee quizvragen + antwoord: stuur in op volgende dia
• Kies een middeleeuws boek uit

Plak hier twee vragen + antwoorden, geschikt voor een quiz (bijvoorbeeld meerkeuze).

Huiswerk

Woensdag 15 maart:

• vat de drie pagina's van Literatuurgeschiedenis samen; 
• vat het filmpje van SchoolTV samen;
• maak een groepje en kies een middeleeuws werk uit.

Planning

• Lezen in je roman --> boek 6 is recensieboek! 5 juni inleveren
• 24 mei toets literatuurgeschiedenis (H3/H4 + video's + website + boekje)
• 12 juni boek 7 verwerkingsopdracht inleveren balansverslag
• Toetsweektoets betoog schrijven