Toets Rechtsstaat

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Tekst 1 Staat gedaagd om etnisch profileren

Staat gedaagd om etnisch profileren.

Mensenrechtenorganisaties en twee burgers hebben de Staat gedagvaard in een zaak over etnisch profileren door de Koninklijke Marechaussee. De organisatie, die valt onder het ministerie van Defensie en verantwoordelijk is voor onder grensbewaking, discrimineert volgens hen niet-witte mensen bij grenscontroles. Het collectief wil dat dat stopt en is vandaag naar de rechter gestapt. Die gaat beoordelen of het daadwerkelijk tot een rechtszaak komt.

1. Leg uit of hier sprake is van horizontale werking of verticale werking van het rechtssysteem. [2p]

Tekst 2

Uit een gesprek met de marechaussee maakte een van de dagers, piloot Mpanzu Bamenga, op dat er sprake was van etnisch profileren. "Ik heb gevraagd: hoe ziet een Nederlander er dan uit? Dat is de vraag. En dan voel je aan dat er een bepaald stigma is op bepaalde huidskleuren." Een klacht die Bamenga indiende over de gang van zaken werd eerder gegrond verklaard.

De Koninklijke Marechaussee zegt in een schriftelijke reactie de wet uit te voeren. "De basis van onze controle ligt in de Vreemdelingenwet, waarbij we met name illegale grensoverschrijding tegen moeten gaan."

Bij het selecteren van mensen voor een controle kan etniciteit "een relevante indicator" zijn, maar alleen in combinatie met andere indicatoren, meldt de marechaussee. De gebruikte methode wordt continu verbeterd, zegt de marechaussee verder. "Medewerkers worden hiervoor opgeleid. Controles zijn door deze werkwijze altijd uitlegbaar."

2. Welke van de drie pijlers van de rechtsstaat staan met elkaar op gespannen voet?

1. A. Grondrechten en legaliteitsbeginsel
2. B. Grondrechten en trias politica
3. C. Trias politica en legaliteitsbeginsel
4. D. Grondrechten, legaliteitsbeginsel en trias politicas

3. Leg je keuze bij antwoord 1 uit met relevante kenmerken uit de tekst. [2p]

Tekst 3

'Grote impact'

Mpanzu Bamenga heeft naar eigen zeggen honderden berichten gekregen van mensen met vergelijkbare ervaringen. Het oud-raadslid zegt de zaak mede namens hen te beginnen. "Juist voor deze mensen is het zo belangrijk dat er niet etnisch geprofileerd wordt, want dat heeft ontzettend veel impact." Het collectief achter de dagvaarding wil laten zien "dat etnisch profileren niet oké is en dat slachtoffers er geen genoegen mee hoeven te nemen", zegt Jaïr Schalkwijk van Control Alt Delete. "Uiteindelijk willen we met deze rechtszaak bereiken dat de rechter een grens trekt en dat de rechter verbiedt dat de marechaussee nog etniciteit mag gebruiken in risicoprofielen."

Alhoewel niet direct sprake van een dader, is er wel duidelijk een functie van straf te herkennen.

2. Leg uit welke functie van straf je herkent. [2p]

Toelichting bij vraag 5

Etnisch profileren zou je op microniveau kunnen verbinden met een theorie waarom crimineel gedrag ontstaat.

5. Welke theorie is dat? Leg je antwoord uit aan de hand van een voorbeeld gebaseerd op de tekst. [2p]

Tekst 5 

 -Drugslabs in Oost-Nederland -

De politie heeft afgelopen jaar veel meer drugslabs ontdekt dan een paar jaar eerder. In het Landelijk Overzicht Synthetische Drugs 2019 staat dat het er 90 waren, in 2015 waren het er nog 59, een toename dus van vijftig procent. Vooral in Oost-Nederland steeg het aantal ontdekte labs waar xtc en amfetamine werden geproduceerd, van zeven naar twintig. Maar in Brabant worden nog steeds de meeste drugs gemaakt. Het aantal plekken waar producenten hun drugsafval dumpten, daalde juist, van 292 in 2018 naar 191 in 2019.

De twee hadden een problematische relatie. De vrouw wilde een aantal keer de relatie beëindigen, maar deed dit niet omdat de man dreigde zichzelf of haar te doden. Hij heeft meerdere zelfmoordpogingen gedaan.

De psychiater vindt het onwaarschijnlijk dat de man daadwerkelijk een black-out heeft gehad. Wel is hij verminderd toerekeningsvatbaar door een borderline stoornis met narcistische en anti-sociale kenmerken. De uitspraak is op 11 maart.

3. Leg uit van welke opsporingsbevoegdheid er sprake is. [2p]

4. Is het dumpen van drugsafval een overtreding of een misdrijf? Leg je antwoord uit. [2p]

Tekst 6

 Tien jaar geëist voor doden vriendin: 'Man boos na gesprek met mannelijke arts'

Het Openbaar Ministerie heeft tien jaar cel en tbs geëist tegen een man die zijn vriendin in Almere gedood zou hebben uit jaloezie. De vrouw werd vorig jaar juni gedood. Ze was daarvoor bij een kliniek geweest om te praten over borstimplantaten en haar vriend was boos, omdat ze werd behandeld door een mannelijke arts, zegt justitie. 

De 41-jarige man ging met een mes naar de kliniek en dreigde iedereen dood te steken. Later drong hij haar woning binnen, waar de vrouw werd verwurgd. Een bewoner van de flat waar ze woonde zou voor hem open hebben 

gedaan.

De verdachte zegt zich niks meer te kunnen herinneren van het moment en een black-out heeft gehad. Ze was volgens hem dood toen hij weer bijkwam en hij heeft zich toen gemeld bij de politie.

5. Hoe heet de fase van de rechtszaak waarin het Openbaar Ministerie de strafeis uitspreekt? [1p]

6. Welke andere twee opties heeft het OM behalve vervolgen? leg uit waarom het OM hier niet voor kiest? [2p]

7. Leg in je eigen woorden uit wat tbs inhoudt. [1p]

Tekst 7

Facetime met vriend

Volgens het OM rammelt het verhaal van de verdachte. Voordat hij naar de politie ging belde hij volgens justitie vanuit de woning eerst met zijn moeder. Hij vertelde haar dat hij de vrouw had gewurgd. Daarna had hij ook nog contact met een vriend via Facetime. Hij liet hem volgens het OM het lichaam van de vrouw zien. Pas daarna zou hij de politie hebben gebeld.

De twee hadden een problematische relatie. De vrouw wilde een aantal keer de relatie beëindigen, maar deed dit niet omdat de man dreigde zichzelf of haar te doden. Hij heeft meerdere zelfmoordpogingen gedaan.

De psychiater vindt het onwaarschijnlijk dat de man daadwerkelijk een black-out heeft gehad. Wel is hij verminderd toerekeningsvatbaar door een borderline stoornis met narcistische en anti-sociale kenmerken. De uitspraak is op 11 maart.

Toelichting bij vraag 8

Stel dat de psychiater wel kon bevestigen dat de man een black-out heeft gehad..... 

8. Op welk schulduitsluitingsgrond kan hij zich beroepen? Leg je antwoord uit. [2p]

Tekst 7 

 

Trias Politica

In Nederland is er sprake van een rechtsstaat. Een van de onderdelen daarvan is hoe het land staatsrechtelijk ingedeeld is. Deze rechtsstaat is opgebouwd uit grondbeginselen. Een daarvan is de trias politica.

Toelichting op vraag 9

 Leg uit waarom je beter kunt spreken van een evenwicht der machten dan van een scheiding der machten.

Vul het antwoord in bij vraag 9 

9. Betrek in je antwoord het begrip 'checks and balances'. [2p]

Toelichting op vraag 10

Uitspraak

 ‘Niet de wetgevende macht, maar de uitvoerende macht organiseert de samenleving’

10. Leg uit welke kritiek deze uitspraak omvat op de trias politica en daarmee op de democratie. [1p]

Einde proeftoets