Les 08 - Werkwoordelijk en naamwoordelijk gezegde

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Werkwoordelijk en naamwoordelijk gezegde

Redekundig ontleden

Lesdoelen

Als het goed is, weet je aan het eind van deze les: 

- wat de kenmerken en functie van het werkwoordelijk en naamwoordelijk gezegde in de zin zijn; 

- hoe je het werkwoordelijk of naamwoordelijk gezegde kunt benoemen.

Tip!

Wil je oefenen met grammatica voor de toets, dan kan dat!

Ga naar www.cambiumned.nl en selecteer het onderdeel 'Grammatica'. Hier kun je zowel met taal- als met redekundig ontleden oefenen.

Bespreken huiswerk

Bespreek het huiswerk op pagina 98 en 99 even met buurman of buurvrouw. Als je vragen hebt, stel ze dan even. 

Het gezegde

Elke correcte zin bevat een gezegde. Dit geeft aan wat het onderwerp doet of in welke toestand het onderwerp zich bevindt. 

We onderscheiden het werkwoordelijk en het naamwoordelijk gezegde. 

Het werkwoordelijk gezegde

Het werkwoordelijk gezegde bestaat uit de persoonsvorm en alle andere werkwoorden uit de zin. Hiervan is er altijd maar één het belangrijkst. De overige werkwoorden zijn hulpwerkwoorden. 

Het werkwoordelijk gezegde moet samen met het onderwerp altijd een goede zin vormen. 

Let op!

Als er sprake is van een scheidbaar werkwoord, waarvan een deel wordt afgesplitst, dan hoort dit deel bij het werkwoordelijk gezegde. 

Als je bepaalde handelingen alleen bij jezelf kunt verrichten, hoort het wederkerend voornaamwoord ook bij het werkwoordelijk gezegde. 

Soms horen de woorden te of aan het bij het werkwoordelijk gezegde.

Werkwoordelijke uitdrukkingen

Soms is er sprake van figuurlijk taalgebruik, waarbij er in uitdrukkingen een werkwoord aanwezig is. In dat geval is de werkwoordelijke uitdrukking in zijn geheel het werkwoordelijk gezegde. 

Uit zijn dak gaan

Door het ijs zakken

De handdoek in de ring gooien

Aan het werk

Jullie krijgen 5 minuten de tijd voor opdracht 1 op pagina 102. 

Naamwoordelijk gezegde

Soms bevat een zin geen werkwoordelijk, maar een naamwoordelijk gezegde. 

In dit soort zinnen is het onderwerp meestal niet actief bezig, maar wordt er door middel van een koppelwerkwoord een toestand of een eigenschap aan het onderwerp gekoppeld. 

Opbouw naamwoordelijk gezegde

Het naamwoordelijk gezegde bestaat altijd uit twee delen: 

- het werkwoordelijk deel: alle werkwoorden uit de zin; 

- het naamwoordelijk deel: een woord of woordgroep met een zelfstandig of bijvoeglijk naamwoord als kern. 

Het naamwoordelijk deel geeft een toestand of eigenschap van het onderwerp weer. 

Opsporen naamwoordelijk gezegde?

Om achter het naamwoordelijk gezegde te komen, gaan we eerst op zoek naar het belangrijkste werkwoord in de zin. 

Als dit een vorm is van zijn, worden, blijven, blijken, lijken, schijnen, dunken, heten of voorkomen is er grote kans op een naamwoordelijk gezegde. 

Benoemen naamwoordelijk gezegde

Als het belangrijkste werkwoord een vorm van zijn, worden of blijven is, kijk dan wat er aan het onderwerp wordt gekoppeld. 

Als je een vorm van zijn, worden of blijven kunt vervangen door de andere twee werkwoorden, dan is er sprake van een naamwoordelijk gezegde. 

Let op!

Als schijnen, lijken, blijken, heten, dunken of voorkomen het belangrijkste werkwoord in de zin zijn en je kunt er te zijn, te worden of te blijven achter zetten, dan hebben we te maken met een naamwoordelijk gezegde. 

Als zijn of blijven aangeven wáár je bent, is er geen sprake van een naamwoordelijk gezegde. Datzelfde geldt als schijnen in de betekenis van 'licht geven' wordt gebruikt. 

Aan de slag

Werk nu in alle rust aan opdracht 2 tot en met 6 op pagina 102 en 103.