22/23 4H thema 6 basisstof 3 en 4 GOEIE

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Goedemorgen! 

Gedrag

4 Havo

Thema 6

Basisstof 3: gedrag beschrijven

Basisstof 4: vorming van gedrag

Leerdoelen

• Je kunt toelichten wat gedrag is en hoe gedrag is ingedeeld.
  
• Je kunt omschrijven wat ethologie inhoudt, hoe je gedrag kunt bestuderen.
  
• Je kunt toelichten dat gedrag deels erfelijk is bepaald.
  
• Je kunt uitleggen wat sleutelprikkels zijn en wat supranormale prikkels zijn.

Wat is GEEN gedrag?

1. Leerling slaapt in de les.
2. Bloem draait zich naar de zon toe.
3. Hond rolt in het gras.
4. Vogel zit stil op een tak.

Welke beschrijving van het getoonde gedag is juist?

1. De hond probeert de kat te knuffelen
2. De kat vindt de hond irritant
3. De hond duwt zijn kop tegen de kat
4. De kat knipoogt naar de hond

Gedragselementen, gedragsketens en gedragssystemen horen allemaal bij gedrag. Wat betekenen de begrippen?

Gedragssystemen

Gedragselement

Gedragsketen

Gedrag

Een serie opeenvolgende elementen van gedrag

Samenhangende gedragsketens

Meerdere gedragssystemen samen

Aparte handeling

Wat is het verschil tussen en ethogram en een protocol?

Wat is een prikkel ook alweer?

1. Een elektrisch signaaltje over zenuwen.
2. Veranderingen die je kunt zien of horen.
3. Invloed uit het milieu op een organisme.
4. Een tinteling.

Wanneer is de motivatie voor jou om te leren voor een toets het grootst: 3 weken voor een toets of 2 dagen voor een toets? En wat is het verschil in je leergedrag tussen 3 weken en 2 dagen voor een toets?

• De motivatie om bepaald gedrag uit te voeren wordt bepaald door de sterkte van de interne en externe prikkels. 

Effectieve handelingen (eten) veranderen uiteindelijke de interne (honger) prikkels en dus de motivatie. 

Maar een sterke externe prikkel (Taart) kan de motivatie zo verhogen dat het gedrag zal worden uitgevoerd (eten). 

Uitwendige prikkels

Inwendige prikkels

licht

kou

dorst

geur

geluid

honger

spierpijn

hormonen

Rond gezicht, bolle wangen, grote ogen, groot hoofd ten opzichte van mollig lichaam, wipneus, klein mondje, naar voren gewelfd voorhoofd.

Een prikkel die een sterkere motivatie en grotere kans op een repons opwekt dan de gewone sleutelprikkel.

Sleutelprikkel / supranormale prikkel

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plek

sleutelprikkel

supranormale prikkel

De benen van een fotomodel worden met fotoshop verlengd

je reageert op het huilen van een baby

een merel voert het jong zodra het jong zijn bekje opendoet

het supergrote ei in het nest wordt beter bebroed

Babydieren zijn zooooo schattig

Wat vond je lastig in deze les?
Welke vraag/vragen heb je nu?

Aan de slag:

Lees:

  - Basisstof 3 en 4 (blz. 82 t/m )

Maak online of in het boek: 

  - Opdrachten: 23 tot en met 28

  - Opdrachten: 31, 32, 34, 36

--> Hierna: Jij bent een gedragsbioloog!

Ethogram: Territoriumgedrag Chimpansees

• Tijdens het kijken van de video schrijf je zoveel mogelijk handelingen op die je de apen ziet uitvoeren. 
• Schrijf ook de beschrijving van dit gedrag op. KORT!

• Na de video gaan we samen op het bord een ethogram maken. 

Neem dit over in je schrift of in word

Het filmpje duurt 4 minuten. Elke 10 seconden schrijf je een van de afkortingen op die je zag in die 10 seconden van de video. 

Docent geeft de 10 seconden aan dmv JA

www.hartvannederland.nl

Wat maakt dat je een bepaald gedrag laat zien?

Gedrag is een respons op prikkels. De prikkels kunnen zowel uit het intern milieu (binnen het lichaam) als het extern milieu (buiten het lichaam).

Zie plaatjes.

• Interne prikkels ontstaan door afwijkingen van normwaardes (weet je nog van regeling en waarneming?). Voorbeelden: honger, verveling, emoties en voortplantingsdrang.
• Externe prikkels  neem je waar met je zintuigen. Voorbeelden: ruiken van friet, zien van speelmaatje, proeven van citroen en horen van instructies.

Rol van motivatie op gedag

Niet elke prikkel leidt tot gedrag (zie afbeelding hiernaast). Als je met vrienden staat te praten in school reageer je niet op andere leerlingen die  om je heen staan te praten: je selecteert de prikkels die je belangrijk vind! Hoor je iemand achter je, waar je eerst niet op lette, negatieve dingen zeggen over een vriend van jou, dan wordt de motivatie om te luisteren naar die persoon en zelfs om te reageren groter dan daarvoor. De externe prikkel blijft hetzelfde (namelijk je hoort iemand praten), maar de interne prikkel (herkenning en boosheid) veranderd. Hierdoor neemt de motivatie om een bepaald gedrag te vertonen (reageren) toe.

Motivatie = bereidheid tot verrichten van een bepaald gedrag.

Motiverende factoren = inwendige factoren die de kans bepalen dat een bepaald gedrag wordt uitgevoerd.

Abiotisch factoren

= niet levende omgevingsfactoren (weet je nog?).

Periodieke veranderingen in abiotische factoren zorgen bij veel dieren voor verandering in motivatie voor een bepaald soort gedrag door inwendige veranderingen in het hormoon- en zenuwstelsel. 

Voorbeelden: 

• We slapen 's nachts en leven overdag, waarom? Omdat wanneer het donker wordt de concentratie van bepaalde hormonen en neurotransmitters (signaalstoffen in het zenuwstelsel) veranderen en wanneer het licht wordt verandert het terug.
• De toename van de daglengte zorgt bij vogels voor afgifte van geslachtshormonen waardoor ze baltsgedrag gaan vertonen.

Sleutelprikkels en supranormale prikkels

Sleutelprikkel = prikkel die zorgt dat bepaald gedrag wordt uitgevoerd.

Zie afbeeldingen boven: welke van de twee zou je het liefst willen verzorgen/knuffelen? Jonge dieren hebben kenmerken die werken als sleutelprikkel om ze te willen verzorgen. De relatief grote ogen en zachte huid van de pup (links) kunnen je hebben overgehaald om voor hem te kiezen.

Supranormale prikkel = kunstmatige prikkel dat een sterker gedrag opwekt dan de natuurlijke sleutelprikkel.

Hier is onderzoek naar gedaan bij het baltsgedrag van stekelbaarsjes en pikgedrag van jonge meeuwen (zie filmpje). Ook worden supranormale prikkels gebruikt in reclame door modellen met fotoshop dunner te laten lijken en door het gebruik van felle kleuren, zoals fel rode lippen.