De sociale strijd in België

• Cultuurwetenschappen
• Secundair onderwijs

HV 4 De sociale strijd in België

Wie zorgde voor de verbetering van de sociale omstandigheden in België in de 19de eeuw?

België in de 19de eeuw, Ensor, 1889

België in de 19de eeuw van James Ensor (kopererts op papier, 1889).

 

Verheven boven het tumult kijkt koning Leopold II als een God de Vader met slechte ogen naar een betoging die met militair geweld uiteengedreven wordt. Vanuit de massa poogt één van de opstandelingen de koning met zijn vaandel te bereiken. Hierop staan de eisen van het volk: algemene dienstplicht, verplicht onderwijs en algemeen stemrecht. De onverschilligheid van de koning blijkt uit de teksten die hem omringen: 'Wat wilt gij? Zijt gij niet tevreden? Een beetje geduld. Geen geweld. Ik zie wel iets, maar ik snap niet goed waarover het gaat. '

Sociale gevolgen industrialisatie

bron maatschappelijk aanzien en macht?

• voor F.R.: geprivilegieerde positie van adel en clerus = gelaagde samenleving op basis van afkomst = standenmaatschappij

• na F.R. : financieel vermogen is bepalend (burgerij) = gelaagde samenleving op basis van bezit = klassenmaatschappij

Sociale gevolgen industrialisatie

staat steunt werkgever

• economisch liberalisme voert de boventoon
• wet le chapelier tot 1866, ook nadien slechts beperkt stakingsrecht
• cijnskiesstelsel tot 1893
• geen vakbonden
• wurgende arbeidscontracten: patroon op zijn woord geloofd

Toenemende kritiek

• uit intellectuele hoek: o.i.v. verlichte filosoof J.J. Rousseau: “bezit = essentie van ongelijkheid”, grondbezit afschaffen => sociale gelijkheid
  
• ° Socialisme : politieke ideologie die streeft naar een rechtvaardige maatschappij met gelijke kansen voor iedereen
• door arbeiders zelf: stakingen, betogingen, ...

Volgens welke idealen is deze samenleving opgebouwd?

Torre Bella

Fragment uit In Europa van Geert Mak over de de Anjerrevolutie in Portugal in 1974, waar boerenleider Wilson een ideale maatschappij wilde uitbouwen. Dat ging niet vanzelf. 

1. vrijheid
2. nationaliteit
3. gelijkheid
4. vrede

00:37

Wat is een synoniem voor de 'arbeidersklasse' in de theorie van Marx?

1. Plebs
2. Proletariaat
3. Werklieden
4. Gepeupel

00:47

In welk economisch systeem staat 'winst' centraal?

1. Communisme
2. Marxisme
3. Kapitalisme
4. Socialisme

02:06

De arbeids-en waardetheorie van Marx zegt:

1. Arbeid levert levensvreugde voor de arbeider op.
2. Arbeid levert kapitaal voor de arbeider op.
3. Arbeid levert kapitaal voor de burgerij op.
4. Arbeid is een handelswaar dat te weinig vergoed wordt.

02:50

Tegen wat komt de mens in opstand via revolutie?

03:01

Communisme

Kapitalisme

Winst

Meerwaardetheorie

Rijken worden rijker

Iedereen evenveel (vb. bezit, geld, ...)

Karl Marx

Adam Smith

Kritieken van Marx op het Kapitalisme

1. arbeids-en meerwaardetheorie: arbeid levert meerwaarde in het productieproces. 

• Het loon van de arbeider stemt daar niet mee overeen. 
• Zo verrijkt de ondernemer. 
• Zo verarmt de arbeider = proletarisering/verpaupering/verarming

Kritieken van Marx op het Kapitalisme

2. Vervreemdingstheorie: mensen voelen zich niet meer zichzelf, omdat ze het idee hebben geen invloed te kunnen uitoefenen op de ontwikkelingen

• arbeid zou tot zelfvervulling moeten leiden (behoefte het beste uit jezelf te willen halen, bevrediging, voldoening)
• arbeidsdeling leidt tot het omgekeerde, nl. zelfvervreemding, ontmenselijking, aliënatie

Toren van het kapitalistisch systeem

Pyramid of Capitalist System, uit een publicatie van industrial workers all over the world (IWW) van 1911. IWW is een internationale vakbond, opgericht in 1905 in de VSA. 

Uitgangspunt Marx: Historisch Materialisme

Klassenstrijd

bovenbouw	politiek, cultuur, rechtspraak, godsdienst, wetenschap
onderbouw	productiemiddelen = materiële en economische factoren in de samenleving

Oplossing van Marx = communisme

• Arbeiders moeten zich internationaal verenigen. 
• Een revolutie moet de bestaande orde omver werpen.
• Kapitalistische maatschappij wordt vervangen door een communistische maatschappij met gemeenschappelijk bezit van de productiemiddelen. 

Sociaaldemocraten: BWP ° 1885

• socialistisch? niet vernoemd om christelijke arbeiders te lokken
  
• belangrijkste eis: algemeen stemrecht (via campagnes, meetings, betogingen, stakingen,...)
  
• REFORMISTISCH: hervormingen via parlementaire weg

• 1893: algemeen meervoudig stemrecht voor mannen

Sociaaldemocraten eisenpakket

• antiklerikale inslag:
  
• scheiding kerk en staat
  
• verplicht en gratis neutraal onderwijs (staatsonderwijs)
  
• socio-economisch:
  
• afschaffing van kinderarbeid onder de 12 jaar
  
• commissies veiligheid en gezondheid binnen fabrieken
  
• uitbouwen stelsel sociale zekerheid
  
• nationaliseren van economische sectoren zoals spoorwegen

Katholieke regeringen in actie

• ° 1884
• aan de kant van de werkgever
• toch ook progressieve stemmen
• 1886 stakingsgolf + encycliek
•  ° christendemocratie

Katholieke regeringen in actie

paus Leo XIII reageert met zijn encycliek rerum novarum (over de nieuwe dingen, 1891) op de proletarisering

sociale leer

• vaag, geen duidelijke antwoorden
  
• verdeelde katholieke zuil
  
• Woeste: paternalisme
• christendemocraten/ Daens: syndicalisme en algemeen stemrecht, gaat op in de KP na WOI

Encycliek Rerum Novarum 

Sociale kwestie oplossen met christelijke gevoelens (naastenliefde)

ondernemers: 

• recht op winst
• rechtvaardigheid en naastenliefde: eerlijk loon voor arbeiders

arbeiders:

• loon eerlijk verdienen door stipte arbeid
• geen gewelddadige eisen stellen
• recht op vakbonden!

Katholieke regeringen in actie

onder druk van de straat en socialisten in het parlement:

• sociale wetten (zie bron 2)
• christelijke arbeidersbeweging met mutualiteiten, sport, cultuur, ziekenhuizen, scholen, ...
• -> verzuiling

Groeiende solidariteit onder arbeiders

• ziekenkas/mutualiteit: arbeiders stoppen bijdrage in bus voor uitbetaling bij ziekte of begrafenis collega
  
• coöperatieven: de Gentse Vooruit: winkels, bakkers maar ook pensioen-en ziekenfonds

Groeiende solidariteit onder arbeiders

• idee vakbond/syndicaat sinds begin 19de eeuw maar coalitieverbod (wet le Chapelier
• 1866 afschaffing coalitieverbod in België
  
• art. 310 strafwetboek bepaalt: “dat de minste morele of fysieke dwang, alsook de samenscholingen bij de fabrieksgebouwen of bij de gebouwen van de werkgevers waardoor de vrijheid van arbeid en nijverheid wordt aangetast, strafbaar is”

Groeiende solidariteit onder arbeiders

• nog steeds moeilijk vakbond te organiseren + staken verboden tot 1921
  
• te weinig financiële middelen
  
• Weerstandskas = prioriteit (stakingskas)
  

Begrippen uit deze les

• sociale kwestie
• proletariaat
• revolutie
• meerwaardetheorie
• vervreemding
• klasseloze samenleving
• socialisme
• communisme
• sociaaldemocratie
• mutualiteit/ziekenfonds
• vakbond

Begrippen uit deze les

• emancipatie
• coöperatie
• conservatief
• progressief
• encycliek rerum novarum
• christendemocraten
• sociale wetten
• cijnskiesstelstel
• wet le Chapelier
• algemeen meervoudig stemrecht
• algemeen enkelvoudig stemrecht

Personen uit deze les

Karl Marx

paus Leo XIII

priester Adolf Daens