Poëzie (sonnet)

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Poëzie

Wat is poëzie?

Eindrijm

Woorden aan het einde van de regel hebben dezelfde klank.

Kijk maar naar het gedicht hiernaast:

Rijmschema

Van het eindrijm kun je een rijmschema maken.
• Je geeft elke rijmklank een nieuwe letter. De klank in de eerste regel a, de volgende klank b, etc.

Beginrijm / Alliteratie

Voorbeeld: "De kat krabt de krullen van de trap". 

Bij alliteratie gaat het om overeenkomst in klank van medeklinkers aan het begin van woorden.

Reclames: Heerlijk, Helder, Heineken / Vertrouw Vanish, Vergeet Vlekken / Today Tomorrow Toyota / 

Beter Bed / Bakker Bart / Donald Duck / Mickey Mouse

Alliteratie (voorbeeld)

Als ‘t leven altijd zoet is

er nooit eens tegenspoed is

dan word je àl dat zoete moe

het mot ook zuur zijn af en toe 

Toon Hermans

Assonantie (klinkerrijm)

Enkele woorden die bij elkaar in de buurt staan, hebben dezelfde klank, maar niet dezelfde eindletter(s).

cadeau - groot (klank van 'eau' en 'oo')

Let op: stad - praten is dus geen assonantie.

Alliteratie / Assonantie

Alliteratie (beginrijm):
Groen - grom - griezel etc. 

Assonantie (klinkerrijm):
Moeten - groenten - doe - vroeg - troep - schoen- moeder - groen - groeien

De parodie van Heytze op Zie je, ik hou van je

Alliteratie

Assonantie

'Liedje'

Om zeven uur de wekker

nog tien minuten snoozen

vijf keer godverdomme roepen

en dan maar eens gaan douchen.

Snel ontbijten in de trein

alle mensen strak in lijn

omdat praktisch iedereen

om negen o pkantoor moet zijn.

Koffie drinken, overleggen

zo nu en dan iets nuttigs zeggen

klantje bellen, koffie drinken.

Af en toe een akkefietje

om  vijf uur weer naar huis teruggaan

en morgen weer hetzelfde liedje.

Liedje

Om zeven uur de wekker 

nog tien minuten snoozen 

vijf keer godverdomme roepen 

en dan maar eens gaan douchen. 

 

Snel ontbijten in de trein 

alle mensen strak in lijn 

omdat praktisch iedereen 

om negen op kantoor moet zijn. 

 

Koffie drinken, overleggen 

zo nu en dan iets nuttigs zeggen 

klantje bellen, koffie drinken. 

 

Af en toe een akkefietje 

om  vijf uur weer naar huis teruggaan 

en morgen weer hetzelfde liedje.

Wat is een sonnet?

Een versvorm met een vaste vorm:

• 14 regels
• Twee kwatrijnen (= 1 octaaf) en twee terzetten (= 1 sextet)
• Witregel na octaaf
  

Inhoudelijk kenmerk: na de octaaf een volta (wending, val, chute)

Traditionele rijmschema = abba abba cdc dcd

a

a

b

b

c

c

d

d

e

e

f

f

g

g

h

h

Denkend aan Holland

zie ik breede rivieren

traag door oneindig

laagland gaan,

rijen ondenkbaar

ijle populieren

als hooge pluimen

aan den einder staan;

en in de geweldige

ruimte verzonken

de boerderijen

verspreid door het land,

boomgroepen, dorpen,

geknotte torens,

kerken en olmen

in een grootsch verband.

de lucht hangt er laag

en de zon wordt er langzaam

in grijze veelkleurige

dampen gesmoord,

en in alle gewesten

wordt de stem van het water

met zijn eeuwige rampen

gevreesd en gehoord.

Denkend aan Holland 

zie ik breede rivieren

traag door oneindig

laagland gaan,

rijen ondenkbaar

ijle populieren

als hooge pluimen

aan den einder staan;

en in de geweldige

ruimte verzonken

de boerderijen

verspreid door het land,

boomgroepen, dorpen,

geknotte torens,

kerken en olmen

in een grootsch verband.

de lucht hangt er laag

en de zon wordt er langzaam

in grijze veelkleurige

dampen gesmoord,

en in alle gewesten

wordt de stem van het water

met zijn eeuwige rampen

gevreesd en gehoord.

Kleine ijstijd 

Deze moeder gaat niet over een nacht ijs.

Zij komt beslagen en slaat wakken. Blauwbekkend

kluunt het kind door het beijzeld huis. Omtrekkend

haar bewegingen, de dagen altijd grijs.

Scheldpartij, bevroren woorden en gekrijs.

Deze moeder smijt, haar smal gezicht vertrokken.

Botte ijzers halen uit naar de geschrokken

kinderhanden, schrijven krassend een bewijs

van onvermogen. Tot bij haar nagelaten

dingen het kind zich op een foto vindt

waarop geen sporen van geweld, gescheld en

 

op de achterkant in plaats van het gehate

hakken onbekend gefluister. Dan zaagt het kind

de woorden uit het ijs en laat ze smelten. 

Kleine ijstijd 

Deze moeder gaat niet over een nacht ijs.                                a

Zij komt beslagen en slaat wakken. Blauwbekkend               b 

kluunt het kind door het beijzeld huis. Omtrekkend               b 

haar bewegingen, de dagen altijd grijs.                                         a 

Scheldpartij, bevroren woorden en gekrijs.                                   c 

Deze moeder smijt, haar smal gezicht vertrokken.                  d 

Botte ijzers halen uit naar de geschrokken                                d 

kinderhanden, schrijven krassend een bewijs                           c 

van onvermogen. Tot bij haar nagelaten                                      e

dingen het kind zich op een foto vindt                                         f

waarop geen sporen van geweld, gescheld en                           g 

op de achterkant in plaats van het gehate                                   e                              

hakken onbekend gefluister. Dan zaagt het kind                        f 

de woorden uit het ijs en laat ze smelten.                                    g

Kleine ijstijd 

Deze moeder gaat niet over een nacht ijs.

Zij komt beslagen en slaat wakken. Blauwbekkend

kluunt het kind door het beijzeld huis. Omtrekkend

haar bewegingen, de dagen altijd grijs.

Scheldpartij, bevroren woorden en gekrijs.

Deze moeder smijt, haar smal gezicht vertrokken.

Botte ijzers halen uit naar de geschrokken

kinderhanden, schrijven krassend een bewijs

van onvermogen. Tot bij haar nagelaten

dingen het kind zich op een foto vindt

waarop geen sporen van geweld, gescheld en

op de achterkant in plaats van het gehate

hakken onbekend gefluister. Dan zaagt het kind

de woorden uit het ijs en laat ze smelten. 

- Twee keer 4 regels (kwatrijn)

- Twee keer 3 regels (terzine)

- Totaal 14 regels

Dit is de klassieke indeling
van een sonnet.

- Na acht regels de wending.

De zinnen stoppen vaak niet aan het einde van een regel (of zelfs de strofe)

Rijm zit ook veel binnen de regels

Zie je hoe vaak de ij terugkomt? Hiermee laat de schrijver het gedicht ook ijziger worden...

Kleine ijstijd 

 

Deze moeder gaat niet over een nacht ijs.

Zij komt beslagen en slaat wakken. Blauwbekkend

kluunt het kind door het beijzeld huis. Omtrekkend

haar bewegingen, de dagen altijd grijs.

Scheldpartij, bevroren woorden en gekrijs.

Deze moeder smijt, haar smal gezicht vertrokken.

Botte ijzers halen uit naar de geschrokken

kinderhanden, schrijven krassend een bewijs

van onvermogen. Tot bij haar nagelaten

dingen het kind zich op een foto vindt

waarop geen sporen van geweld, gescheld en

op de achterkant in plaats van het gehate

hakken onbekend gefluister. Dan zaagt het kind

de woorden uit het ijs en laat ze smelten. 

Dit is de klassieke indeling 

van een sonnet.

- Na acht regels de wending.

Voor de wending:

Hoe het voor het kind is in het ijzige huis

Kleine ijstijd 

Deze moeder gaat niet over een nacht ijs.

Zij komt beslagen en slaat wakken. Blauwbekkend

kluunt het kind door het beijzeld huis. Omtrekkend

haar bewegingen, de dagen altijd grijs.

Scheldpartij, bevroren woorden en gekrijs.

Deze moeder smijt, haar smal gezicht vertrokken.

Botte ijzers halen uit naar de geschrokken

kinderhanden, schrijven krassend een bewijs

van onvermogen. Tot bij haar nagelaten

dingen het kind zich op een foto vindt

waarop geen sporen van geweld, gescheld en

op de achterkant in plaats van het gehate

hakken onbekend gefluister. Dan zaagt het kind

de woorden uit het ijs en laat ze smelten. 

Dit is de klassieke indeling 

van een sonnet.

- Na acht regels de wending.

Na de wending:

Het kind kijkt terug en kan dingen meer plaatsen. 

Extra uitleg?

- blz. 218

- blz. 239