M 3 Koppelteken en trema

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo, mavo
• Leerjaar 1-3

Welkom! 

Terugblik samenstellingen

Een samenstelling is:

Twee woorden die samen één begrip vormen. De woorden zijn 'aan elkaar geplakt'. (huis - huisbaas)

Een afleiding is een grondwoord waar een voor- of achtervoegsel aan toegevoegd is. (huis - huisje)

Terugblik

Samenstellingen 

- soms direct aan elkaar --> koffiebeker, telefoonoplader 

- soms met tussen letters -en-  -->  paardenstal, luizenkam

- soms met tussenletter -s- --> damesschoen, boksersneus

- soms met tussen letter -e-  --> rijstepap, secondewijzer, horlogemaker

Terugblik 'Aan elkaar of los'

Aan de slag!

Wat? Maak opd. 4 blz. 199  § 4 Aan elkaar of los

Waar? In je schrift

Hoe? Individueel

Tijd?  3 minuten

Hulp? Steek je vinger op

Klaar?  Pak een ander kleur pen en kijk na (individueel) 

Aan de slag!

Wat? Maak opd. 5 § 4 Aan elkaar of los

Waar? In je boek/schrift

Hoe? Individueel 

Tijd?  7 minuten

Hulp? Steek je vinger op

Klaar?  Pak een ander kleur pen en kijk na (individueel) 

DOEL

- je weet wanneer je een trema of koppelteken moet gebruiken.

Koppelteken & trema

Koppelteken of trema

In sommige woorden schrijf je een koppelteken of trema, om te voorkomen dat je een woord verkeerd uitspreekt. 

stageuren - stage-uren of reunie - reünie   

Zo gebruik je een koppelteken

Je schrijft een koppelteken tussen twee delen van een samenstelling: 

1.  Als de samenstelling verkeerd uitgesproken zou worden: radio-omroep, montage-instructie
2. In aardrijkskundige aanduidingen: Zuid- Afrika, Noord-Brabantse 
3. Voor of na een hoofdletter: Henk-Jan, X-benen
4. Na een cijfer,  letter, afkorting of symbool: 3-jarig, ABC-eilanden, $-teken

Koppelteken

Gebruik je:

Als de samenstelling anders verkeerd wordt uitgesproken

auto-onderdelen

mee-eten

Koppelteken

Gebruik je:

In aardrijkskundige aanduidingen of afleidingen

Zuid-Spanje

Noord-Hollandse

Koppelteken

Gebruik je:

in woorden met voorvoegsel bijna-, collega, ex-, interim-, leerling-, niet-, non-, oud-

ex-vriend, interim-manager, non-actief, oud-leerling

Koppelteken

Gebruik je:

Na een cijfer, letter, afkorting of symbool

50-jarige, X-as, EU-land, T-shirt

Waar hoort het koppelteken in autoonderdelen

Waar hoort het koppelteken in 100jarige?

Waar hoort het koppelreken in diplomauitreiking?

Welke woorden zijn juist gespeld?

1. pianomuziek
2. Europa-cup
3. paarden-stal
4. KLM-vlucht

Zo gebruik je een trema

- Een trema maakt duidelijk dat het om twee klinkers gaat en niet om één klank. Drieëntwintig, reünie, coördinator. 

- Veel woorden die eindigen op -ee, krijgen in het meervoud soms -ën bij. Twee - tweeën. Het trema geeft aan dat een nieuwe klankgroep begint. slee - sleeën, zee - zeeën. 

Zo gebruik je een trema

- Soms eindigen woorden op -ie. 
Valt de klemtoon niet op -ie, dan komt er alleen een -n bij. 

- Als je in één woord twee of drie opeenvolgende klinkers niet als één klank mag lezen, dan zet je op de tweede klinker vaak een trema. 

• met klemtoon: knie - knieën, kopie - kopieën 
• zonder klemtoon: porie - poriën, bacterie - bacteriën 

poëzie - naïef - ruïne - reünie 

Trema (ëïö) kort samengevat

Meervoud van woorden die eindigen op ie

klemtoon op de laatste lettergreep: + ën

klemtoon niet op de laatste lettergreep: "n

vb: calorie  - calorieën

kopie  - kopieën

bacterie  -  bacteriën

porie  -  poriën

Trema (ëïö) kort samengevat

In sommige woorden schrijf je een trema. Je voorkomt zo dat je een woord verkeerd uitspreekt.

Het trema maakt duidelijk dat het om twee klinkers gaat,

en niet om één klank.

poëzie / beëindigen / reünie 

Waarom een trema?

geïnteresseerd

1. Het woord is een aardrijkskundige aanduiding of afleiding hiervan
2. Het woord is een samenstelling die je anders verkeerd zou uitspreken
3. Het woord is een samenstelling waarin een cijfer, symbool of afkorting voorkomt
4. Het woord is geen samenstelling en anders zou je het verkeerd uitspreken

Waarom een trema?

hindoeïsme

1. Het woord is een aardrijkskundige aanduiding of afleiding hiervan
2. Het woord is een samenstelling die je anders verkeerd zou uitspreken
3. Het woord is een samenstelling waarin een cijfer, symbool of afkorting voorkomt
4. Het woord is geen samenstelling en anders zou je het verkeerd uitspreken

Waarom
een koppelteken?

elite-eenheid

1. Het woord is een aardrijkskundige aanduiding of afleiding hiervan
2. Het woord is een samenstelling die je anders verkeerd zou uitspreken
3. Het woord is een samenstelling waarin een cijfer, letter, symbool of afkorting voorkomt
4. Het woord is geen samenstelling en anders zou je het verkeerd uitspreken

Waarom
een koppelteken?

Zuid-Europa

1. Het woord is een aardrijkskundige aanduiding of afleiding hiervan
2. Het woord is een samenstelling die je anders verkeerd zou uitspreken
3. Het woord is een samenstelling waarin een cijfer, letter, symbool of afkorting voorkomt
4. Het woord is geen samenstelling en anders zou je het verkeerd uitspreken

Waarom
een koppelteken?

%-teken

1. Het woord is een aardrijkskundige aanduiding of afleiding hiervan
2. Het woord is een samenstelling die je anders verkeerd zou uitspreken
3. Het woord is een samenstelling waarin een cijfer, letter, symbool of afkorting voorkomt
4. Het woord is geen samenstelling en anders zou je het verkeerd uitspreken

Waarom
een koppelteken?

domino-effect

1. Het woord is een aardrijkskundige aanduiding of afleiding hiervan
2. Het woord is een samenstelling die je anders verkeerd zou uitspreken
3. Het woord is een samenstelling waarin een cijfer, letter, symbool of afkorting voorkomt
4. Het woord is geen samenstelling en anders zou je het verkeerd uitspreken

Waarom
een koppelteken?

DNA-onderzoek

1. Het woord is een aardrijkskundige aanduiding of afleiding hiervan
2. Het woord is een samenstelling die je anders verkeerd zou uitspreken
3. Het woord is een samenstelling waarin een cijfer, letter, symbool of afkorting voorkomt
4. Het woord is geen samenstelling en anders zou je het verkeerd uitspreken

Neem het onderstreepte woord over en zet een trema of koppelteken waar dat moet.
Jasper heeft een filmpje over junkfood geupload naar YouTube.

_________

Neem het onderstreepte woord over en zet een trema of koppelteken waar dat moet.
Heb jij een eigen stereoinstallatie op jouw kamer?

_______________

Neem het onderstreepte woord over en zet een trema of koppelteken waar dat moet.
Hebben jullie nog ideeen voor het afscheid van Liz?

_______

Neem het onderstreepte woord over en zet een trema of koppelteken waar dat moet.
Jasmina's vader ging naar de BMWdealer voor een proefrit.

___________

Neem het onderstreepte woord over en zet een trema of koppelteken waar dat moet.
Mijn oma is sinds gisteren haar 65+kaart kwijt.

_________

Neem het onderstreepte woord over en zet een trema of koppelteken waar dat moet.
De patienten moesten in de wachtruimte wachten.

__________

Neem het onderstreepte woord over en zet een trema of koppelteken waar dat moet.
Svens broer had rare fantasieen over de vakantie

___________

Neem het onderstreepte woord over en zet een trema of koppelteken waar dat moet.
Bij wiskunde moesten we het getal op de yas aan duiden.

____

Hoe schrijf je: drieentwintig

1. drie-en-twintig
2. drieëntwintig
3. drietwintig
4. drieeentwintig

Hoe schrijf je: onderzeeer

1. onderzeeeer
2. onderzeeër
3. onder-zeeër
4. onder-zee-er

Hoe schrijf je: astmaaanval

1. astmaanval
2. astmaáanval
3. astma-aanval
4. stamaanval

Welke woorden zijn juist gespeld?

1. tweeenzestig
2. onderzeeër
3. roeien
4. museum-directeur

Welke woorden zijn juist gespeld?

1. berepoot
2. staatsschuld
3. dameschoen
4. stekeblind

Welke woorden zijn juist gespeld?

1. krantenkop
2. tarwemeel
3. beregoed
4. kippenei

GELEERD

- je weet wanneer je een koppelteken of trema moet gebruiken.

KOPPELTEKEN EN TREMA

Aan de slag!

Wat? Maak opd. 2 blz. 203  § 6 Koppelteken en trema 

Waar? In je boek

Hoe? Individueel

Tijd?  3 minuten

Hulp? Steek je vinger op

Klaar?  Pak een ander kleur pen en kijk na (individueel) 

Aan de slag!

Wat? Maak opd. 3 blz. 203 § 6 Koppelteken en trema  

Waar? In je boek 

Hoe? Individueel 

Tijd?  3 minuten

Hulp? Steek je vinger op

Klaar?  Pak een ander kleur pen en kijk na (individueel) 

Aan de slag!

Wat? Maak opd. 1 en 4 blz. 202/203 § 6 Koppelteken en trema

Waar? In je schrift

Hoe? Individueel (in tweetallen zachtjes overleggen)

Tijd?  10 minuten

Hulp? Steek je vinger op

Klaar?  Pak een ander kleur pen en vraag om een nakijkblad  (individueel) 

Evaluatie les 

1. Wat heb je deze les geleerd?
2. Wat ging deze les goed?