Spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegdes

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1,2

Spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegdes

Leerdoelen:

• Ik kan uitleggen wat een spreekwoord is.
• Ik kan uitleggen wat een uitdrukking is.
• Ik kan uitleggen wat een gezegde is.
• Ik kan verhaspelingen herkennen.

Spreekwoorden

Een spreekwoord is een vaste uitspraak die een wijsheid vertelt.

Bijvoorbeeld: Na regen komt zonneschijn.

Uitdrukkingen

Een uitdrukking is een vaste uitspraak met een figuurlijke betekenis (bevat geen wijsheid).

Bijvoorbeeld: Iemand aan de tand voelen.

Gezegdes

Een gezegde is een aantal woorden met een figuurlijke betekenis. Een gezegde is van zichzelf nooit een zin met een werkwoordelijk gezegde.

Bijvoorbeeld: Handige Harry.

Spreekwoord:
Zoals het ..... thuis tikt, tikt het nergens.

1. bommetje
2. klokje
3. eitje
4. hamertje

Uitdrukking:
Daar komt de ........... uit de mouw.

1. arm
2. poes
3. aap
4. elleboog

Spreekwoord:
Hoge ....... vangen veel wind.

1. huizen
2. flats
3. hekken
4. bomen

Uitdrukking:
Kleine potjes hebben grote ..........

1. oren
2. deksels
3. handvaten
4. doppen

Gezegde:
Nieuwsgierig .....

1. Miesje
2. Jetje
3. Aagje
4. Pietje

Uitdrukking:
Met de ...... in huis vallen.

1. fiets
2. step
3. buurman
4. deur

Verhaspelen

Spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegdes worden vaak verhaspeld. Dat betekent dat ze niet goed worden gebruikt. 

Wat klopt hier niet: Het wk voetbal is op de lange neus geschoven.

Nieuw!

Soms komen er nieuwe spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegdes bij. 

• Variant op bestaande
• Vertaald uit een andere taal
• Vaak genoeg gebruikt (Cruijffiaans)

Herken jij het gezegde?

Herken jij het gezegde?

Herken jij de uitdrukking?

Herken jij het spreekwoord?

Jet

Jan

Henkie

Bea

Met de korte achternaam

Crea

Jarige

Gekke

Raad de spreekwoorden

Met de gebakken peren zitten.

1. Iets belangrijks, een kans mislopen.
2. Iets zeggen wat men niet had moeten zeggen.
3. Met de vervelende gevolgen van iets blijven zitten.

Men moet de dag niet prijzen voor het avond is.

1. Een leugen komt altijd uit.
2. Als de toestand ondraaglijk wordt, komt er vaak hulp.
3. Men moet niet uitgaan van succes als iets nog mis kan gaan.

Die het breed heeft, laat het breed hangen.

1. Wie veel geld heeft, kan ook veel uitgeven.
2. Wie te zachtzinnig optreedt, verergert juist het probleem.
3. Doodmoe zijn.

Het hoofd boven water houden.

1. Zich honderd procent, volledig inzetten om iets te bereiken.
2. Iedereen moet werken voor zijn brood.
3. Zich redden, niet ten onder gaan.

Het gaat niet over rozen.

1. Er heerst aldoor armoede.
2. Het gaat gepaard met problemen, het gaat niet probleemloos.
3. Iets belangrijks, een kans mislopen.

Uit de hand lopen.

1. Te ver gaan.
2. Zich scherp en vinnig verweren.
3. Erg lang duren.

De hand dicht mogen knijpen.

1. Overal tegenin gaan, dwars zijn.
2. Heel blij en dankbaar mogen zijn voor iets.
3. Genoegdoening krijgen.

Onder één hoedje spelen.

1. Samenspannen, samenzweren.
2. Een leugen komt altijd uit.
3. Armoede die niet opvalt.

De ene dienst is de andere waard.

1. Als iemand een ander helpt, doet diegene graag iets terug.
2. Nu beginnen de problemen.
3. Pas nadat iets is misgegaan, treft men maatregelen.

Een kind kan de was doen.

1. Ook als iets onmogelijk lijkt, kan het toch gebeuren.
2. Dat is heel gemakkelijk.
3. Overbodig werk doen.

Hij vat de koe bij de hoorns.

1. Letterlijk
2. Figuurlijk

Is dit letterlijk of figuurlijk taalgebruik?

1. Letterlijk
2. Figuurlijk

Wat is geen voorbeeld van figuurlijk taalgebruik

1. Het zag zwart van de mensen
2. Ik vond het maar een mager cijfer
3. Mijn moeder zegt dat ik dat niet moet doen
4. Dat is niet iets om over naar huis te schrijven

Wat is een voorbeeld van figuurlijk taalgebruik?

1. Mijn kapper zit met haar handen in mijn haar.
2. De wedstrijd was onwijs spannend.
3. Onder de boom lag een dode vogel.
4. Ik zit met mijn handen in het haar.

De hond in de pot vinden

1. We eten vanavond stoofvlees
2. We gaan barbequen
3. Te laat zijn voor het eten
4. Het eten is op de grond gevallen

De bokkenpruik op hebben.

De bokkenpruik op hebben.

1. Slechtgehumeurd zijn / boos zijn
2. Een bad-hair-day hebben
3. Een pruik dragen
4. Je anders voordoen dan je bent

Oude koeien uit de sloot halen.

Oude koeien uit de sloot halen.

1. Koeien die in de sloot gevallen zijn redden
2. Oude mensen helpen
3. Op een boerderij werken
4. Oude verhalen vertellen

Hij eet met lange tanden.

Hij eet met lange tanden.

1. Hij vindt het eten niet lekker
2. Hij moet nodig een beugel
3. Hij voelt zich als een konijn
4. Hij houdt van salades

Zij lijken op elkaar als twee druppels water.

Zij lijken op elkaar als twee druppels water.

1. Zij zijn helemaal nat geregend
2. Zij lijken heel veel op elkaar
3. Zij hebben altijd dezelfde mening
4. Zij zijn tweeling

Aan de vruchten herkent men de boom.

Aan de vruchten herkent men de boom.

1. Appels groeien niet aan een kersenboom
2. De vruchten zijn lekker zoet
3. Als je hard werkt krijg je veel geld
4. De kinderen zijn net als de ouders