6.5 Sociaal gedrag bij dieren & 6.6 Gedrag bij mensen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Waarneming en gedrag

6.5 Sociaal gedrag bij dieren

6.6 Gedrag bij mensen

Lees basisstof 5

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen wat sociaal gedrag is en hoe dit gedrag de overlevingskansen van organismen beïnvloedt.
  
• Je kunt uitleggen hoe sociaal gedrag evolueert.
• Je kunt aan de hand van een context toelichten wat de overeenkomsten en verschillen zijn tussen gedrag bij mensen en dieren.

Sociaal gedrag

• = gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar.
  
  
• Handelingen van individu = signalen voor anderen.
• Het is eigenlijk gewoon communiceren

Signalen

Bij sociaal gedrag zijn signalen die individuen afgeven aan elkaar heel belangrijk

Signalen dienen als prikkels in sociaal gedrag en maken informatieoverdracht (communicatie) mogelijk

Signalen

Signalen kunnen worden afgegeven via:

1. Geuren
2. Kleuren
3. Geluiden
4. Houdingen
5. Gebaren

Samenlevingsvorm

- solitair (Tijgers)

- paren (vissen, vogels, zoogdieren)

- groepen (insecten, vissen, vogels, zoogdieren)

waar binnen valt de mens biologisch gezien? 

Vormen van sociaal gedrag

• Samenlevingsvorm
• Voortplantingsgedrag (balts/bronst)
• Territoriumgedrag
• Conflictgedrag (overspronggedrag) 
• Rangorde (pikorde)

Balts = gedrag voor het paren 

bronst = periode van paringsbereidheid

Functie Balts:

- opvallend en trekt daardoor partners aan

- vergroot de bereidheid 

tot paren

- verlaagt motivatie tot agressief gedrag

- paarband versterken

- soortspecifiek: voorkomt dat verschillende soorten met elkaar gaan proberen voortplanten

Territoriumgedrag en conflictgedrag.

• Territorium --> voedsel en ruimte om nakomelingen groot te
    brengen. --> Dreiggedrag

• Conflictgedrag = Gedrag als de motivatie voor twee verschillende gedragssystemen even groot is 
• Voorbeeld van conflictgedrag: Oversprong gedrag

OVERSPRONGGEDRAG

Ook mensen hebben overspronggedrag!

Bijvoorbeeld op je hoofd krabben als je niet weet wat je moet doen...

Overspronggedrag

Wanneer dreiggedrag lang duurt kan overspronggedrag optreden. 

Ze kunnen niet kiezen tussen aanvallen en vluchten. 

Laten gedrag zien dat 'niet passend' is bij de situatie. 

Rangorde 

• Conflicten voorkomen  
• --> Dreig- en imponeergedrag (giraffe)
• --> Verzoeningsgedrag (baviaan)
  
  

Dit is een voorbeeld van..

1. dreiggedrag
2. overspronggedrag
3. baltsgedrag
4. omgericht gedrag

Territorium - Territoriumgedrag
Wat is NIET waar?

1. Een territorium is een eigen leefgebied
2. De grenzen van een territorium worden afgebakend
3. Vooral vrouwtjes bewaken het territorium
4. Het territorium wordt verdedigd door te dreigen en evt. te vechten is territoriumgedrag

Twee katers die hevig naar elkaar dreigen, gaan plotseling beide hun vacht schoonlikken.

Hoe heet het gedrag dat de katten dan vertonen?

1. imponeergedrag
2. overspronggedrag
3. omgericht gedrag
4. ambivalent gedrag

Bij veel dieren die in groepen leven is er sprake van een rangorde. Wat is een rangorde?

1. De volgorde van dieren van oud naar jong
2. De volgorde waarin dieren mogen eten
3. Het oudste dier is de baas
4. Ieder dier kent zijn plaats

Hoe heet het gedrag wat je vertoont (naar een organisme in een hogere orde) om een conflict te vermijden

1. overgeefgedrag
2. imponeergesdrag
3. statengedrag
4. verzoeningsgedrag

Bas heeft zijn 4 kippen geobserveerd om te kijken wie elkaar pikt. Zijn resultaten:
*kip 1 pikt kip 4
*kip 2 pikt kippen 1, 3 en 4
*kip 3 pikt kip 1 en 4
Wat is de rangorde in de ze groep?

1. kip 2 staat boven aan de rangorde, kip 4 onderaan
2. kip 4 staat boven aan de rangorde, kip 2 onderaan
3. de volgorde in rangorde is kip 3, 4, 2 en als laatste 1
4. de volgorde in rangorde is kip 2, 4,3 en als laatste 1

Supranormale prikkels bij mensen

Schattig:

Sleutelprikkels bij mensen

Kenmerken van baby's (en jonge dieren) zijn een sleutelprikkel bij mensen voor verzorgingsdedrag.

Reclame

Ook de reclamewereld maakt gebruik van deze sleutelprikkels om bij ons koopgedrag uit te lokken.

Reclame van Axe: Hoe meer sprayed hoe aantrekkelijker voor vrouwen je wordt

Fa douchegel: Je wordt een aantrekkelijke vrouw als je douched met Fa

Page: De puppy met een hoog schattigheidsgehalte inclusief aaibaarheidsfactor moet aangeven dat dit wcpapier heel zacht is. De puppy moet dit gedrag uitlokken.

Aangeboren en aangeleerd gedrag 

• Aangeboren gedrag 
• Aangeleerd gedrag 

Wat is een voorbeeld van aangeboren gedrag?

1. Een kind strikt de schoenveters nadat zijn ouders hem dat opdragen
2. Een konijn duikt zijn holletje in bij het zien van een vos
3. Een pasgeboren vogeltje opent zijn bek om aan te geven honger te hebben
4. Een man zwaait naar de buurvrouw die langsloopt

Is dit aangeleerd of aangeboren gedrag?

1. Aangeleerd
2. Aangeboren

Wat is een voorbeeld van aangeboren gedrag

1. Een hond komt terug wanneer je hem roept
2. Kunnen schrijven
3. Een baby huilt wanneer hij honger heeft
4. Als de bel gaat pakken jullie je spullen in

Welke is aangeleerd gedrag?

1. Alleen plaatje 1
2. Alleen plaatje 2
3. Geen van beide plaatjes
4. Allebei de plaatjes

gapen in de baarmoeder

1. aangeleerd
2. aangeboren

Rolgedrag en rolpatroon

Gedrag dat bij een bepaalde rol hoort = rolpatroon

Rolpatronen

Hoe iemand zich volgens 

anderen moet gedragen

Deze rolpatronen kunnen ook veranderen

Cultuur

• Cultuur wordt bepaald door normen en waarden.
• Verandert door de tijd heen.
• Cultuur verschilt per land, regio en groep.

Nabespreken

• Je kunt uitleggen wat sociaal gedrag is en hoe dit gedrag de overlevingskansen van organismen beïnvloedt.
  
• Je kunt uitleggen hoe sociaal gedrag evolueert.
• Je kunt aan de hand van een context toelichten wat de overeenkomsten en verschillen zijn tussen gedrag bij mensen en dieren.

Huiswerk

Leren en maken 6.5 en 6.6