Thema 3: Basisstof 1: Fenotype en genotype

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 3

Basisstof 1: Fenotype en genotype

Wat gaan we doen?

• Leerdoelen doornemen
• Herhaling
• Uitleg basisstof 1: fenotype en genotype
• Aan het werk!

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kan ik...

• Omschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is;
• Omschrijven wat DNA-sequentie en genexpressie betekenen;
• Uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van genotype en milieufactoren

Herhaling/verwerking

• Je krijgt van mij het invulblad over de hormonale regeling bij de vrouw
• Gebruik je BINAS en de aantekeningen/lessonup (geen boek)
• Bestudeer de organen en de fasen betrokken bij de menstruatiecyclus, en schrijf de gebeurtenissen in chronologische volgorde (met oorzaak/gevolg).

Fenotype

• Onder het fenotype van een organisme vallen alle uiterlijke kenmerken.
• Het fenotype komt tot stand door een combinatie van het genotype en milieufactoren. 
• Bijvoorbeeld: Je hebt een witte huid, maar door de zon word je huid bruin (of rood!)

Genotype

• Onder het genotype van een organisme vallen alle erfelijke eigenschappen van dat organisme.
• Het genotype kan je niet veranderen. 
• Deze informatie komt vast te liggen bij de bevruchting

Chromosomen

• Chromosomen zijn lange, dunne draden die bestaan uit DNA en eiwit en liggen in de celkern. 
• Alle chromosomen in paren gerangschikt, noem je een karyogram. 
• Het laatste paar (23) zijn de geslachtschromosomen. 
• Voor een man: XY (lang/kort chromosoom)
• Voor een vrouw: XX (twee lange chromosomen)

Genen

• Een gen is een deel van een chromosoom dat de informatie bevat voor één of meer erfelijke eigenschappen (of een deel ervan).
• Bijvoorbeeld bij de erfelijke eigenschap oogkleur zijn al 65 (!) genen betrokken

DNA (DeoxyriboNucelinezuur (Acid))

• DNA is opgebouwd uit vier verschillende bouwstenen: nucleotiden.
• Een nucleotide bestaat uit een fosfaatgroep, desoxyribose (suiker) en een stikstofbase. 
• Er zijn 4 verschillende stikstofbasen

Welke 4 stikstofbasen zijn er? En wat is hun naam? (Kijk in je BINAS)

Welke basen vormen een paar met elkaar?

DNA

• De stikstofbasen in een  gen zijn in een bepaalde volgorde gerangschikt dit in een specifieke volgorde. Dit heet DNA-sequentie.
• Binnen deze volgorde kunnen variaties voorkomen, dat zijn allelen. Hierbij zijn er verschillende vormen van een gen voor ene bepaalde eigenschap.
• Zwart haar/blond haar hebben een andere DNA-sequentie

DNA

• Genen kunnen worden aan- en uitgezet.
• Als erfelijke eigenschappen tot uiting komen, heet dat genexpressie.  
• Staan genen uit, dan heet dat inactivatie. 
• In cellen van je hoofdhuid staan genen aan die betrokken zijn bij de vorming van hoofdhaar. Genen die betrokken zijn bij de vorming van speeksel staan uit.

Milieufactoren en modificaties

• Je fenotype is een combinatie van je genotype en milieufactoren.
• Milieufactoren zijn invloeden van buitenaf (licht, lucht, vochtigheid, temperatuur, voeding, ziekte, opvoeding)
• Een verandering van het fenotype noem je een modificatie.
• Denk bijvoorbeeld aan je haar stijlen, verven, krullen etc.

Genotype: Krullen

Fenotype: Krullen (geen modificatie)

Genotype: Krullen

Fenotype: Stijl (wel modificatie)

Milieufactoren en modificaties

• Wanneer een afwijking, aandoening of ziekte in de baarmoeder ontstaat, spreek je van een aangeboren afwijking/aandoening
• Als deze genetisch wordt doorgegeven, spreek je van een erfelijke ziekte. 

Aan het werk!

Wat: Thema 2 afmaken + Basisstof 1 van thema 3

Hoe: Fluisteren met je buur

Tijd: 15 minuten

Hulp: Kijk nog eens in je boek/binas en overleg met je buur. Steek anders je vinger op!

Klaar: Nakijken + verbeteren

Uitkomst: Thema 2 + Basisstof 1 van thema 3 zijn af