12. Gaswisseling en uitscheiding

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo b
• Leerjaar 4

Thema 12 gaswisseling en uitscheiding

Een constant inwendig milieu

B12.1 Een constant inwendig milieu

Inwendig milieu

= het bloedplasma en 

de vloeistof tussen je 

cellen (weefselvloeistof).

Uitwendig milieu

= alles buiten je lichaam

Longen, darmen en 

blaas hebben een 

open verbinding met

het uitwendige milieu 

en horen dus tot 

uitwendig

Maar ook bacteriën, 

virussen, schimmels

De huid en slijmvliezen in je

luchtwegen en darmen zijn

een grens tussen inwendig

en uitwendig milieu

Hoe blijft het inwendige milieu constant?

Het inwendige milieu blijft constant door 3 processen:

1. Opname van stoffen

2. Opslag van stoffen

3. Uitscheiden van stoffen

Een constant inwendig milieu

De huid

Bouw van de huid

Opperhuid: 1. hoornlaag

Hoornlaag: buitenste huidlaag (die je aanraakt) 

Bestaat uit dode cellen (huidschilfers)

Functies: 

-Bescherming tegen ziekteverwekkers 

-Bescherm tegen beschadiging

-Uitdroging voorkomen

Opperhuid: 2. kiemlaag

Kiemlaag: Levende cellen; laag onder hoornlaag

Functies:

-Hoornlaag van binnenuit aanvullen 

-Pigment: beschermt het lichaam tegen de zonnestraling.

Bouw lederhuid

Haar =  zit in een haarzakje

Haarzakje = laagje cellen om een haar

Haarspier = trekken haren op je huid rechtop (kippenvel) 

Bouw lederhuid

Talgklieren = zitten in de haarzakjes  --> maken talg (vettige stof)

Functies talg:

-Haren en hoornlaag soepel houden

-Hoornlaag waterdicht houden

Zintuigen = druk, tast, pijn, warmte en kou waarnemen

Bouw lederhuid

Bloedvaten + Zweetklieren = helpen bij het regelen van de lichaamstemperatuur

Zweet = water en zouten. Zweet verdampt en je lichaam koelt af. 

Onderhuids bindweefsel

Vet dient als:

-Reserve voedsel

-Warmte-isolatie (je verliest minder snel je lichaamswarmte)

= hierin ligt vet opgeslagen

12.3 en 12.4 

Gaswisseling =

Opnemen van zuurstof en afgeven van CO2

Longblaasje met haarvaten

Welk bloedvat bevat de meeste CO2? blauw

Beter door je neus ademen omdat: 

- Stof en ziekteverwekkers weggevangen

- Vochtig en warm

- Keuren van de lucht

Kraakbeenringen

Kraakbeenringen 
voorkomen dat 
de luchtpijp dicht
kan klappen en

 houden de luchtpijp 

 open

Huig en strotklepje

Ademhalen – Slikken – Verslikken

• Ademhalen: huig en strotklepje staan open
• Slikken: huig en strotklepje staan dicht
• Verslikken: huig en strotklepje staan open

Hoe adem je in?

Borstademhaling vs buikademhaling

Hoe adem je in?

Borstademhaling

Tussenribspieren:
inademen zijn ze gespannen
uitademen zijn ze ontspannen 

ribben en borstbeen bewegen.

stand van de ribben na een inademing

stand van de ribben na een uitademing

Buikademhaling

Middenrifspieren:
inademen -->  Samentrekken 
uitademen -->  Ontspannen 

middenrif en buik bewegen.

buikademhaling

Luchtkwaliteit

• In lucht komen van nature bacteriën, sporen en stuifmeelkorrels voor.

• De lucht kan verontreinigd zijn met fijnstof en bepaalde gassen.

Hooikoorts

Stuifmeel prikkelen de slijmvliezen

Allergie

Je afweersysteem reageert sterk op een stof

Allergische reactie

Uitslag, branderig gevoel, astma, jeuk, gezwollen ogen

ASTMA

Bronchiën zijn blijvend ontstoken. Verdikte slijmvlies

Vaak erfelijk

Plotseling benauwd -->

Luchtwegen vernauwen 

COPD

Chronische bronchitis en longemfyseem 

- wanden van de longblaasjes beschadigd.  

- 50% zuurstof

- Roken belangrijkste oorzaak

Bronchiën ontstoken. Er wordt meer slijm gemaakt en de bronchiën zijn nauwer. 

Patiënten zijn kortademig, moeten veel hoesten en hebben minder energie.

Tuberculose

Bacterie in lichaam via luchtwegen/longen

Veel hoesten,  beschadigde longen, moe, koorts

Erg besmettelijk

Antibiotica voor genezing

tbc

6.12 Gaswisseling bij dieren

Reptielen, vogels en zoogdieren

Reptielen, vogels en zoogdieren halen adem met hun longen. 

Met hun longen kunnen deze dieren zuurstof uit de lucht halen. 

Reptielen en zoogdieren die in de zee leven moeten dus regelmatig boven water komen om te ademen. 

Hoe ademen amfibieën?

Amfibieën

Amfibieën veranderen tijdens hun leven, in het begin lijken ze erg op vissen.  (= kieuwen en huid)

Volwassen amfibieën leven in het water en op het land. Ze halen adem met longen en door de huid. 

kikkervisjes

Amfibieën

• Volwassen dieren hebben ook longen, maar nemen ook zuurstof op via de huid.
• Jonge amfibieën hebben geen longen, maar kieuwen.

Insecten

Een insect heeft allemaal buisjes in zijn lichaam -> tracheeën.

Hierdoor gaat lucht naar alle delen van het insect.

De cellen nemen zuurstof op en geven koolstofdioxide af. 

Insecten

In de huid zitten kleine openingen -> stigma's. 

Een stigma zit vaak in het achterlijf van een insect. 

Door het achterlijf te trillen stroomt lucht de tracheeën in en uit. 

Als je een bij ziet zitten, trilt zijn achterlijf

Vissen

Halen zuurstof uit het water met kieuwen. 

De kieuwen bestaan uit heel veel kieuwplaatjes. Daarin stroomt bloed. De kieuwen zijn beschermd door kieuwdeksels. 

Water --> in de mondholte / uit langs de kieuwen. Kieuwdeksels gaan open en dicht.

Zuurstof gaat vanuit het water naar het bloed in de kieuwen. De kieuwplaatjes werken als longblaasjes.

Gaswisseling en uitscheiding

Functies lever

• giftige stoffen uit het bloed halen en afbreken. (bv. alcohol, medicijnen en drugs)
• afvalstoffen uit het bloed halen en afbreken (bv. eiwitten en rode bloedcellen)
• gal maken

Hepatitis

• Ontsteking van de lever door hepatitisvirus
• Een besmet persoon heeft dan hepatitis 

Hepatitis B

- bloed, sperma, vaginaal vocht

- eerst milde verschijnselen

- later leverkanker of levercirrose (afsterven cellen)

De onderdelen van je nieren en urinewegen

Een nier bestaat uit:

het nierschors, niermerg 

en de nierbekken.

Via je nierslagaders komt er
bloed met afvalstoffen in je
nieren. 

Werking nieren

- De nierschors en het niermerg scheiden samen water met afvalstoffen uit (= urine). 

- Het nierbekken verzamelt de urine.

- Via urine leider naar de urineblaas (opslag)

- Verlaat lichaam via urinebuis

In de nierbekkens wordt de urine verzameld. Via de urineleiders gaat de urine naar de urineblaas. In de urineblaas wordt de urine tijdelijk opgeslagen, zodat je niet voortdurend hoeft te plassen. Van tijd tot tijd wordt de urine uit de urineblaas afgevoerd via de urinebuis.

Per dag maken je nieren ongeveer anderhalve liter urine. Die plas je helemaal uit. De urineleiders, de urineblaas en de urinebuis samen heten de urinewegen.  

Samenstelling urine

De nieren proberen de hoeveelheid afvalstoffen in water in je bloed altijd ongeveer gelijk te houden. 

Als er meer afvalstoffen in je bloed zitten, scheiden de nieren dus ook meer afvalstoffen uit. 

Door de uitscheiding van water en afvalstoffen wordt de samenstelling van het inwendige milieu constant gehouden.

Voorbereiden op je 4e examen:

- Oefen examenopgaven via www.eindexamensite.nl

onderwerp gaswisseling en uitscheiding

Genoeg geoefend met gaswisseling en uitscheiding? Kies zelf één van de andere onderwerpen