4 Leefomgeving: Wateroverlast

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Leefomgeving: Wateroverlast

herhaling WAteroverlast

Leefomgeving: Wateroverlast

4.1 Rivieren

Uitleg

Zeer beknopte geschiedenis van het Nederlandse zand- en kleilandschap. Rivieren transporteren niet alleen water, maar ook afbraakproducten.

Nederland was zo'n 11.000 jaar geleden bedekt met een laag Pleistoceen zand. Dit zand werd neergelegd door de vele meanderende rivieren die vrij konden stromen. Tijdens deze ijstijd was er nauwelijks begroeiing dat de rivieren andere kanten op kon sturen. Wel was er de stuwwal van de gletsjer die tot aan Midden-Nederland kwam. Dat er zand werd afgezet betekent ook dat de zeespiegel een stuk lager stond; zand wordt bij harder stromende rivieren afgezet, en klei bij langzaam stromende rivieren.

Zo'n 4750 jaar geleden zag het landschap er totaal anders uit. De ijstijd was voorbij, Nederland zakte, de zeespiegel steeg... Ze bleven het pad van oost naar west volgen als gevolg van de stuwwal uit de laatste ijstijd. Maar doordat ze langzamer gingen stromen zette ze rivierklei af. Deze niet-doorlatende laag klei leidde ertoe dat er veen vormde in wat nu West-Nederland is. In het water dat aan het oppervlakte blijft staan kunnen plantenresten namelijk niet verrotten. De meeste mensen wonen daarom nog graag op de zandgronden, op enkele prehistorische avonturiers na die toch proberen op terpen in het veenmoeras te overleven.

Vlak voordat de Romeinen de Limes (grens van rivieren) bereikten zakte de zeespiegel. De plaat waar Nederland op ligt was genoeg omhoog gekomen, maar de poolkappen waren nog niet genoeg afgesmolten. Veenvorming zette verder door, maar nieuw is de kustlijn in het huidige Noord-Holland. Door het stagneren en dalen van de zeespiegel kon de wind duinen opwaaien. Nu kunnen er ook mensen in West-Nederland wonen.

Dan zijn we aangekomen in de middeleeuwen, zo'n 750 jaar geleden. Nu start de ontwatering van de veengebieden om er 1) te kunnen wonen, 2) landbouw te kunnen bedrijven, en later 3) turf te kunnen steken voor brandstof. In Nederland ontstaan ook de eerste steden langs waterwegen. De eerste menselijke waterwerken worden in de vorm van dijken aangelegd, gevolgd door polders, terwijl de kustduinen natuurlijk verder groeien. Wel stijgt de zeespiegel weer... 

Anno nu is het meeste veen verdwenen. Het veen wat er nog ligt klinkt als gevolg van klimaatverandering in. Ook stijgt de zeespiegel, vallen er hevigere buien in de zomer en is het regiem van de rivieren erg onregelmatig. Alle aanpassingen uit het verleden, zoals dijken en het recht maken van rivieren blijken tijdelijke oplossingen. Klimaatverandering is een feit en zullen op de toekomst moeten bouwen. Of misschien Laag-Nederland verlaten en de natuur zijn werk laten doen..?

Leefomgeving: Wateroverlast

4.1 Rivieren

Uitleg: herhaling onderbouw

• Stroomgebied: stroomstelsel van hoofdrivier + zijtakken, gescheiden door een waterscheiding. Afhankelijk van verschillende factoren bevindt het water zich in de bovenloop, middenloop of benedenloop.

Leefomgeving: Wateroverlast

4.1 Rivieren

Uitleg

Er zijn drie verschillende soorten rivieren:

• Regenrivier: voert neerslag af met een piekafvoer in de winter
• Gletsjerrivier: voert smeltwater af met een piekafvoer in de zomer
• Gemengde rivier: voert zowel smeltwater als neerslag af

Door het regiem van een rivier te bekijken kun je zien welke soort rivier het is. Je kijkt dan naar de schommelingen in debiet (hoeveel water er één punt passeert per tijdseenheid sec). De snelheid van wanneer het regenwater de zee bereikt (vertragingstijd) is mede afhankelijk van het verval (hoogteverschil tussen 2 plaatsen) en het verhang (hoogteverschil per km).

Loop:

Verwering:

Erosie

Hoge stroomsnelheid

Lage stroomsnelheid

Gemiddelde stroomsnelheid

Bovenloop

Middenloop

Benedenloop

Verticaal

Horizontaal

Veel

Weinig

Tussenvorm

De Maas is een ...

1. regenrivier
2. gletsjerrivier
3. gemengde rivier

De Rijn is een ...

1. regenrivier
2. gletsjerrivier
3. gemengde rivier

De Kander (Zwitserland) is een ...

1. regenrivier
2. gletsjerrivier
3. gemengde rivier

Leefomgeving: Wateroverlast

4.1 Rivieren

Uitleg

Als gevolg van de mens verandert het neerslagregiem en de verwerking van het regenwater.

bakken met neerslag

Als gevolg van versterkte klimaatverandering valt er meer neerslag. Dit heeft te maken met de grotere verschillen tussen hoge en lage drukgebieden.

onregelmatige neerslag

Als gevolg van versterkte klimaatverandering valt de neerslag onregelmatiger. Dit houdt in dat dezelfde hoeveelheid neerslag in een periode in één keer kan vallen, of juist uit kan blijven.

verstening

Verstedelijkte gebieden kennen steeds meer verstening. Misschien hebben jullie ook wel een versteende tuin? Doordat de hoeveelheid neerslag toeneemt, en ook de onregelmatigheid leidt dit tot een afvoerprobleem. Hebben jullie een versteende tuin? Wip die tegels eruit!

onvoldoende bergend vermogen

Doordat de 1) de hoeveelheid neerslag toeneemt, 2) het vallen van neerslag onregelmatiger wordt, 3) verstening ertoe bijdraagt dat het water niet de grond in kan zakken leidt dit tot onvoldoende bergend vermogen buitendijks langs de rivieren. Hierdoor kunnen er mogelijk meer overstromingen of dijkdoorbraken ontstaan.

ontbossing

Bomen, struiken en planten houden de grond bij elkaar. Wanneer een gebied braakt ligt en er neerslag op valt, dan zal de grond daar verweren en eroderen. Het water infiltreert niet meer. Ook leidt het tot een verkorte vertragingstijd. Dit leidt samen tot een droog en onvruchtbaar gebied. 

Leefomgeving: Wateroverlast

4.1 Rivieren

Uitleg

Ondanks ingrepen, zoals de Deltawerken en dijken, blijft onze kust- en rivierengebied een bron van zorg. Zeker in West-Nederland wordt het probleem vergroot als gevolg van het broeikaseffect en bodemdaling:

• broeikaseffect leidt tot een absolute stijging van de zeespiegel (afsmelten landijs)
• als gevolg van ontwatering en inklinking kennen de lage gebieden bodemdaling. Hierdoor stijgt de zeespiegel relatief meer.

Ander gevaar: springtij (=zon en maan trekken aan één kant) i.c.m. noordwesterstorm.

Leefomgeving: Wateroverlast

4.2: De kust

• pak leerwerkboek, schrift en etui
• open LessonUp en online methode

Leefomgeving: Wateroverlast

4.2 De kust

Uitleg

De Nederlandse kust bestaat uit:

• Waddenzeekust
• Duinenkust bij Noord- en Zuid-Holland
• Zeeuwse kust: estuarium

Leefomgeving: Wateroverlast

4.2 De kust

Uitleg

De kustbescherming bestaat uit zachte en harde kustgebieden:

• zachte kust: stranden, duinen, zandplaten, wadden en kwelders
• harde kust: zeedijken, boulevards, hybride keringen (=harde zeewering + duinen)

Leefomgeving: Wateroverlast

4.2 De kust

Uitleg

Natuurlijke kustbescherming:

• strandwallen, met erachter wadden, en duinen

De zachte kusten hebben het moeilijk door plekken met zandhonger, en de harde kusten zijn lastig en duur om aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering. De natuurlijke kustbescherming is niet genoeg. 

Leefomgeving: Wateroverlast

4.2 De kust

Uitleg

Maar hoe zit dat met die aanvoer en afbraak van de kustlijn?

• Nederland kent twee getijdenstromen in de Noordzee: 1) van zuid naar noord bij vloed, en 2) van noord naar zuid bij eb. De vloedstroom is sterker dan de ebstroom, en voert zand aan. Hoe werken getijden?
• Zand wordt aangewaaid door de wind bij eb. Hierdoor ontstaan eerst strandwallen, gevolgd door duinen. Duinen worden bij elkaar gehouden door vegetatie.

Leefomgeving: Wateroverlast

4.2 De kust

Uitleg

Ontstaan kustgebied Nederland

Leefomgeving: Wateroverlast

4.2 De kust

Uitleg

Menselijke kustbescherming

• op verhogingen, zoals terpen, gaan wonen
• bedijking
• Pas in de laatste 150 jaar zijn er grote werken aangelegd

Leefomgeving: Wateroverlast

4.3 Rivieren: adaptief deltamanagement

• pak leerwerkboek, schrift en etui
• open LessonUp en online methode

Leefomgeving: Wateroverlast

4.3 Rivieren: adaptief deltamanagement

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	BLZ.
4.3 Rivieren: adaptief deltamanagement

Leefomgeving: Wateroverlast

4.4 De kust: zacht, hard

• pak leerwerkboek, schrift en etui
• open LessonUp en online methode

Leefomgeving: Wateroverlast

4.4 De kust: zacht, hard

Wat gaan we doen?

• Introductie
• Uitleg
• Maken

Leefomgeving: Wateroverlast

4.4 De kust: zacht, hard

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	BLZ.
4.4 De kust: zacht waar het kan, hard waar het moet

Leefomgeving: Wateroverlast

Examentraining 2

• pak leerwerkboek, schrift en etui
• open LessonUp en online methode

Leefomgeving: Wateroverlast

Examentraining 2

Wat gaan we doen?

• Introductie
• Uitleg
• Maken

Leefomgeving: Wateroverlast

Examentraining 2

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	BLZ.
Examentraining 2

Leefomgeving: Wateroverlast

4.5: Waterproblemen in laaggelegen

• pak leerwerkboek, schrift en etui
• open LessonUp en online methode

Leefomgeving: Wateroverlast

4.5: Waterproblemen in laaggelegen

Wat gaan we doen?

• Introductie
• Uitleg
• Maken

Leefomgeving: Wateroverlast

4.5: Waterproblemen in laaggelegen

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	BLZ.
4.5: Waterproblemen in laaggelegen

Leefomgeving: Wateroverlast

4.6 Oplossingen waterproblemen

• pak leerwerkboek, schrift en etui
• open LessonUp en online methode

Leefomgeving: Wateroverlast

4.6 Oplossingen waterproblemen

Wat gaan we doen?

• Introductie
• Uitleg
• Maken

Leefomgeving: Wateroverlast

4.6 Oplossingen waterproblemen

Maken

Hoe?

• Zelfstandig of samenwerken in tweetallen op zachte toon of fluistertoon
• Kom je er (samen) niet uit? Lees eerst het LB nog eens door.
• Kom je er nog steeds niet uit? Steek je vinger op.

Wat ga ik doen?	BLZ.
4.6 Oplossingen waterproblemen