Tijdvak 4 steden en staten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Steden en staten

leerdoelen

Je kunt de genoemde kenmerkende aspecten van dit tijdvak toelichten aan de hand van belangrijke gebeurtenissen, begrippen en personen. 

De opkomst van steden

Verbeteringen in de landbouw

Rond het jaar 1000

1.  Betere manier van ploegen
2.  Het bemesten van de grond

Het resultaat

De landbouw werd beter en de oogst dus ook!

Omdat het zo goed ging, hielden ze vaak zelfs oogst/voedsel over!

Dit konden ze verkopen op een markt

Marktplaatsen

Waar de markt werd gehouden

Vaak op een plek waar veel mensen voorbijkwamen, bijvoorbeeld een rivier, brug of kasteel

Ambacht

Er was genoeg voedsel/oogst

Niet iedereen hoefde meer boer te zijn

Zij werden ambachtsman

Steden ontstaan

• De marktplaatsen werden steeds groter, want voor veel mensen was het handig om in de buurt van de ambachtslieden en handelaren te wonen.

• Langzaam ontstaan hieruit steden.
• Er werd een muur en gracht gebouwd voor bescherming.

De Hanze

• Een groep steden in Europa werkte samen om meer handel te krijgen. 
• Ze noemden hun vereniging de Hanze.
• Deze steden lagen aan het water en konden dus makkelijk met schepen (koggen) handel drijven.

Dit is een plattegrond van Deventer, een van de Hanze-steden.

Kaart waarop alle Hanze-steden te zien zijn. De steden van de Hanze lagen vooral in Duitsland. Hier in Nederland waren onder andere de IJsselsteden Kampen en Deventer lid van de Hanze. 

Handelaren van Hanzesteden hadden allerlei voordeeltjes als ze handelden in elkaars steden. Ze betaalden bijvoorbeeld minder tol en belasting. 

De stedelijke burgerij 

Naar de stad

Waarom:

• Geld verdienen > dagloners = voor geld klusjes doen
• Met geld vrijkopen van heer
• Inwoners van steden waren vrije burgers:

Horigen 1 jaar en 1 dag wonen in stad + goed gedrag = een vrij man + officieel burger van de stad

Burgerij = alle burgers samen

Gilde

Een vereniging van mensen met hetzelfde ambacht heet een gilde.

Elke ambacht had zijn eigen gilde

Stad en platteland

Economische veranderingen:

1. Stadsbewoners kochten voedsel van de boeren
2. Minder ruilen, meer betalen met geld
3. Groei handel en ambachten > ontstaan steden

Landbouwsamenleving > Landbouwstedelijke samenleving

Edelen gaven vele plaatsen stadsrechten. 

Hierna mocht een stad zelf recht spreken, wetten maken, belasting heffen en een stadsmuur bouwen.

Haarlem  krijg in 1245 stadsrechten.

Edelen en steden

• 1000: edelen macht
• Steden groter en machtiger > veel geld in de steden: Konden edelen goed gebruiken:

Huren van ridders + bouw kastelen

• Edelen kregen geld van steden in ruil voor stadsrechten:

1. Geen tol betalen
2. Eigen wetten
3. Stadsmuur

Stadsbestuur

1. Hoofd: burgemeester of schout (ook hoofd van stedelijke politie)
2. Bestuur samen met schepenen

• Stadsbestuur had mensen in dienst die ze betaalde met inkomsten van belastingen.

Machtige koningen

Politieke veranderingen:

Belangrijkste edelman = koning

Na Karel de Grote: macht bij lagere edelen

Na 1300: koningen namen macht terug:

1. Maakten wetten voor een groot gebied
2. Belastingen innen

Dus weer terug naar 1 centraal bestuur. Deze overgang heet centralisatie

Programma

terugkoppelen (bespreken paar examenrvagen)

Start uitleg staatsvorming en centralisatie 

Vragen stellen

Afronden 

Zijn er nog vragen?

Programma

terugkoppelen

start investituurstrijd

vragen stellen

afronden

begrippen

- Investituurstrijd

- centralisatie

- staatsvorming

- derde stand

Contact tussen christenen en moslims

• Het contact is meestal vreedzaam: handel

• Dit verandert als de Seldjoeken, een Turks volk, Jeruzalem veroveren en de Heilige Grafkerk verwoesten 

Problemen in het Byzantijnse Rijk

• De keizer van het Byzantijnse Rijk voelt zich bedreigd.
• Seldjoeken hebben Jeruzalem in hun macht en zijn dichtbij zijn Rijk.
• De keizer vraagt de paus om hulp.

Een Heilige Oorlog

• In 1095 roept paus Urbanus II op tot een heilige oorlog, een kruistocht.
• Doel 1: Bevrijden van het Heilig Land Palestina van de moslims
• Doel 2: Terugdringen van de Turkse invallen in het Byzantijnse rijk

Waarom zou je meevechten?

• de Heilige stad bevrijden.
• Hun zonden konden vergeven worden door de kruistocht, dus als straf.
• Een avontuur waar je rijk van kon worden en grond innemen.
• Ridders kunnen eigen koninkrijken stichting

Jeruzalem heroverd

1099

• Jeruzalem wordt door de kruisridders heroverd op de moslims.
• In Jeruzalem slachtten de kruisvaarders de moslims af, bijzonder aangezien christenen, joden en moslims daar juist vreedzaam naast elkaar leven.

Saladin vecht terug

• De Arabieren, die Jeruzalem ook als een Heilige stad zien, vechten terug.
• De bekendste strijd is die tussen Richard Leeuwenhart & Saladin.
• Maar ook bij andere steden en langs de route vindt veel geweld plaats.
• De eerste Kruistocht was nog enigszins succesvol, de latere (2e t/m de 9e) niet meer.

Gevolgen

• Ontstaan van Kruisvaardersstaten (zoals het Koninkrijk Jeruzalem)
  
• Toename handel in Europa (Italië) en het Midden-Oosten.
• Kennis over de Arabische cultuur en wetenschap (cijfers) in Europa neemt toe

Andere voorbeelden van christelijke expansie (uitbreiding)

1. Scandinavië en Oost-Europa werden christelijk, door boeren die verder trokken op zoek naar landbouwgrond.

2.Duitse edelen veroverden de Baltische Staten en werden christelijk gemaakt. Ook daar grond voor landbouw. 

3. Christelijke expansie van havensteden op de Middellandse zee

4. De reconquista: in 1492 wordt Spanje veroverd op de Moren