*Begrijpend lezen H1, vwo 3

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Begrijpend lezen 

Hoofdstuk 1 en 2

Vaste tekststructuren (1)

Lesdoelen

Aan het eind van de les kun je: 

- verschillende tekststructuren herkennen

- de tekst opdelen en de functie van deze delen benoemen 

Wat is een vaste tekststructuur?

Waarom is het handig als een tekst een vaste tekststructuur heeft?

Vaste tekststructuren

Teksten hebben meestal een inleiding, een middenstuk en een slot. Vaak zijn ze opgebouwd volgens een vaste tekststructuur. 

Als je de structuur (opbouw) van een tekst kunt herkennen, kun je een tekst beter begrijpen, weet je wat je ongeveer kunt verwachten en kun je de tekst makkelijker lezen. 

Wat is een argumentatiestructuur?

Argumentatiestructuur

Inleiding: standpunt (mening) van de auteur

middenstuk: argumenten voor het standpunt,

tegenargumenten en weerleggingen

slot: herhaling van het standpunt 

Voorbeeld

Hoewel de Spaanse Costa's niet meer zo populair zijn als een aantal jaar geleden, is het in mijn ogen nog steeds de ideale vakantiebestemming. 

Je hebt er altijd zon, dus je kunt je regenkleding lekker thuis laten. De stranden zijn breed en het zeewater heeft de juiste temperatuur. Verder zijn er overal Nederlandse bars te vinden waardoor je ook zonder Spaans te spreken iets kunt bestellen. Bovendien rijden er vanuit Nederland diverse busmaatschappijen naar de Costa's en deze ritjes zijn helemaal niet duur. 

Kortom, de Spaanse kust blijft mijn favoriete vakantieoord en ik ga deze zomer weer. 

Wat is een aspectenstructuur?

Aspectenstructuur

inleiding: onderwerp wordt geïntroduceerd

middenstuk: diverse aspecten (onderdelen) van het onderwerp

slot: geeft een samenvatting

Voorbeeld

Vriendschap is een kwestie van geven en nemen. Er zijn drie sleutelwoorden voor vriendschap.

Vertrouwen, want we zoeken in een vriend iemand die naast ons staat in het leven. 

Humor, want een goede vriend is vaak iemand met wie je na een woord al in lachen uitbarst. 

Stabiliteit, want in een goede vriendschap blijft het gevoel van saamhorigheid lang bestaan. 

Vertrouwen, humor en stabiliteit zijn de sleutelwoorden voor vriendschap. 

Wat is een verklaringsstructuur?

Verklaringsstructuur

inleiding: bepaald verschijnsel

middenstuk: kenmerken/voorbeelden

verklaringen/oorzaken/redenen

slot: samenvatting of conclusie

Voorbeeld

Bijna alle mannen worden op een gegeven moment in meer of mindere mate kaal. Deze kaalheid wordt veroorzaakt doordat het hormoon DHT aan de haarzakjes plakt. 

Haarzakjes zijn belangrijk voor de groei van een haar. Normaal groeit een haar 5-6 cm per jaar, vervolgens valt het haar uit en begint opnieuw met groeien. Deze groeicyclus van een haar kan zich ongeveer twintig keer herhalen. 

Wanneer DHT aan een haarzakje plakt, kan het haarzakje niet goed meer voor het haar zorgen en wordt de groeicyclus van het haar veel korter waarna er uiteindelijk geen nieuw haar meer terugkomt en je langzaam kaal wordt. 

Hoeveel en waar het hormoon aan een haarzakje kan plakken is, net als de kleur van je ogen, erfelijk en wordt dus doorgegeven door je ouders. Hierdoor krijgt de ene man 'inhammen' en de andere man een 'knikkerpotje'. 

Wat is een voor- en nadelenstructuur?

Voor- en nadelenstructuur

inleiding: vraag of standpunt

middenstuk: voor- en nadelen

slot: afweging en conclusie 

Voorbeeld

Is het wel handig om een griepinjectie te halen? 

Het voordeel hiervan is, is dat het gratis is. 

Eén van de nadelen van de griepinjectie is, is dat de bacteriën resistent worden en er kan zich een nieuwe variant van de griep vormen. 

Gezien de nadelen is het voor mij niet handig om een griepinjectie te halen. 

In een tekst wordt in de inleiding een beschrijving gegeven van het vaccinatieprogramma tegen Covid-19. In het middenstuk worden de voors en de tegens van dit programma besproken. In het slot trekt de schrijver een conclusie.

Welke structuur past bij deze tekst?

1. bewering-en-argumentenstructuur
2. aspectenstructuur
3. probleem-en-oplossingstructuur
4. voordelen-en-nadelenstructuur

Welke tekststructuur past het beste bij het volgende onderwerp?

Ontstaan van een regenboog

1. verklaringstructuur
2. aspectenstructuur
3. voordelen en nadelenstructuur

Welke tekststructuur hoort bij deze hoofdvraag, denk je? 

Hoofdvraag: Op welke manier(en) kan het probleem worden opgelost?

1. Verklaringsstructuur
2. Bewering-en-argumentstructuur
3. Probleem-en-oplossingstructuur
4. Voordelen-en-nadelenstructuur

Welke tekststructuur past het beste bij het volgende onderwerp?

Is het handig om een coronaprik te halen?

1. probleem-en-oplossingstructuur
2. verklaringstructuur
3. aspectenstructuur
4. voordelen-en-nadelenstructuur

Een voordelen-nadelenstructuur past bij een uiteenzetting.

1. waar
2. niet waar

Welke tekststructuur herken je door
een opsomming van positieve en
negatieve kanten van een verschijnsel in de tekst?

1. bewering-en- argumentstructuur
2. probleem-en-oplossingstructuur
3. voordelen-en-nadelenstructuur
4. verklaringstructuur

Sleep de juiste kern naar de juiste tekststructuur

verleden-heden-toekomststructuur

probleem-oplossings-structuur

verklaringsstructuur

situatie vroeger

situatie nu

kenmerken/voorbeelden

redenen/

oorzaken

verdere beschrijving van het probleem/oorzaken/

gevolgen/ oplossingen

wat het ene tekstdeel te maken heeft met het andere

de mening

de opbouw van een tekst

alles past bij elkaar en sluit op elkaar aan

de tekststructuur

het verband tussen

de opvatting

een samenhangend geheel

Sleepvraag: 

Sleep de juiste inleiding naar de juiste tekststructuur

argumentatie-

structuur

aspecten-

structuur

probleem/

oplossing-

structuur

verklarings-

structuur

voor- en

nadelen-

structuur

inleiding:

stelling,

standpunt

inleiding:

onderwerp

inleiding:

probleem

inleiding:

bepaald

verschijnsel

inleiding:

vraag

of 

stelling

Inleiding

slot

middenstuk

anekdote

conclusie

geen nieuwe informatie

een of meerdere vragen stellen

aanleiding vertellen

onderwerp aankondigen

functie is aandacht treken

functie: opbouw/tekststructuur vertellen

functie: hoofgedachte uitwerken

functie: deelonderwerpen bespreken

samenhang door verbindingsmanieren

samenvatting

meerdere alinea's

functie: tekst afsluiten

advies

Uiteenzetting

Betoog

Tekstdoel = informeren

Tekstdoel = informeren

In de inleiding wordt de mening van de schrijver duidelijk.

De tekst is subjectief.

De tekst is objectief.

In de kern staat de mening van de schrijver, met argumenten

In de kern staan feiten met uitleg.

Tekststructuur =
standpunt-argument

Tekststructuren kunnen zijn:
vraag – antwoord

verschijnsel – verklaring

probleem-oplossing

vroeger – nu (-toekomst)

In de inleiding wordt het onderwerp genoemd.

Tekststructuren

probleem-oplossings-structuur

verschijnsel-verklaring-structuur

aspecten-structuur

voordelen-nadelen-structuur

bewering-argument-structuur

Inleiding: bewering

middenstuk: oplossing probleem

middenstuk: bespreken verschijnsel

slot: conclusie en/of samenvatting

middenstuk: verschillende verklaringen voor verschijnsel

Welke structuren passen het beste bij een betoog denk je?

1. Verklaringsstructuur en argumentatiestructuur
2. argumentatiestructuur en voordelen- nadelenstructuur
3. aspectenstructuur en voordelen- en nadelenstructuur
4. probleem-oplossingsstructuur en verklaringsstructuur