De opkomst van de stedelijke burgerij

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Tijd van steden en staten 

1000 - 1500

De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden 

Lesdoelen

• je weet in welke gebieden in Europa de overgang van een landbouw samenleving naar een landbouwstedelijke samenleving begon
• Je kunt met voorbeelden beschrijven hoe de opkomst van handel leidde tot de opkomst van jaarmarkten en havensteden in Europa.
• Je weet waarom burgers én boeren door de opkomst van steden meer vrijheid kregen.
• Je weet waarom de groeiende economische welvaart van steden ervoor zorgde dat steden meer zelf mochten beslissen
  
• je weet welke rechten een stad kreeg van de heer
• Je weet wat een gilde is

Ontstaan steden 

oorzaken:

sterke bevolkingstoename

toename van handel (en hierdoor terugkeer geldeconomie)

Kijk goed naar het kaartje (klikken = vergroten),
waar ontstonden de meeste steden in de late middeleeuwen?

Gent en Brugge

• Eerste grote steden in Nederlanden ontstonden in Vlaanderen
• Wolproductie in Vlaanderen zorgde voor een bloeiende textielnijverheid in Vlaamse steden.


• Inwoners van de gehele regio trokken naar de Vlaamse steden om te handelen

Belangrijkste Vlaamse handelssteden

De Hanze

• Handelaren organiseerden zich in koopmansgilden.
• Noodzakelijke samenwerking om elkaar bij te staan op reis (veiligheid) en om geld bij elkaar te krijgen voor handelsreizen.
• Steden organiseerden zich in Hanzen: Samenwerkingsverbanden van steden en handelaren tijdens Middeleeuwen. 
• Steden die in een Hanze samenwerkten gaven elkaars handelaren bescherming en allerlei handelsvoordelen.

Interregionale handel

• Belangrijkste handelsgebieden: Noord-Italië, Noord-Frankrijk + Vlaanderen, Noord-Duitsland
• Italiaanse handelaren trokken naar Frankse/Vlaamse jaarmarkten om goederen te kopen en verkopen.
• Vanaf de 14e eeuw werden deze jaarmarkten minder belangrijk ivm oorlogsgeweld en hoge belastingen.
• Genua en Venetië handelden nu direct met de Vlaamse handelssteden,  over zee. Handel over zee werd steeds belangrijker!

Handelsgebieden in Europa

Stadsstichtingen

• Edelen bevorderden groei van steden (meer steden = meer belastingopbrengsten)
• Edelen probeerden extra steden te stichten en gaven extra vrijheden  aan deze steden. Ze wilden dat handelaren en ambachtslieden zich daar vestigden. (dit leverde weer extra belastingen op.....)
• Versterkte stad/ dorp kon bovendien edelman bijstaan om zijn grondgebied te verdedigen.

“Ik, Otto, graaf van Gelre en Zutphen, heb van de plaats Arnhem een stad gemaakt en daaraan alle vrijheid verleend, opdat deze stad en de mensen die erin wonen en erin zullen wonen, zich in vrijheid mogen verheugen…”. 13 juli 1233

Arnhem krijgt stadsrechten.

Vrijheid in de stad

• Stedelingen probeerden om invloed te krijgen op het bestuur van de stad en de rechtspraak.
• Stedelingen betaalden belasting aan de heer en in ruil eisten ze  stadsrechten .


• Burgers hadden door deze rechten meer invloed op bestuur dan mensen in dorpen.

politieke rechten

• eigen bestuur
  
• eigen rechtspraak
  
• eigen verdediging
  

economische rechten

• organisatie van een jaarmarkt
  
• tolheffing 
  
• oprichten van gilden
  
• het slaan van eigen munten
  

Stadsrechten

Gilde

Samenwerkingsverband tussen vaklieden binnen de stad

• zorgen voor leden
• reguleren van scholing (leerling, gezel, meesterstuk, meester)
• bewaken kwaliteit van de producten
• vaststellen van prijzen voor de stad
• zorgen dat buitenstaanders het ambacht niet kunnen uitoefenen in de stad 

Macht in de stad

Het stadsbestuur lag in handen van de patriciërs, de rijke burgers met veel grond. 

Maar door toenemende handel en nijverheid neemt de welvaart bij de handelaars en de gilden toe. Zij eisen ook invloed op het bestuur. 

Vrijheid op platteland

• Vrijheden en voorrechten lokten veel mensen naar stad.
• Maar doordat veel horigen naar stad gingen, ontstond een tekort aan horigen op domeinen.
• Oplossing: adel op domeinen verlaagde belastingen en verminderde herendiensten.
• Opkomst van steden zorgde dus voor vrijheid voor iedereen.

Van wie kreeg een stad, stadsrechten?

1. Magistraat
2. Schout
3. Burgemeester
4. Heer

Vraag 6: Welk begrip hoort bij onderstaande bron.

1. stadsrechten
2. domein
3. herendiensten
4. handel

Waarom zou een heer stadsrechten aan een stad verlenen?

1. Het gaf de heer aanzien als hij een grote stad in zijn gebied had
2. Hij wilde graag dat de mensen in zijn gebied een beter leven kregen.
3. Hij kreeg in ruil daarvoor belastingen en militaire steun

In de late middeleeuwen kregen veel steden stadsrechten van de vorst. Bij welk kenmerkend aspect past deze ontwikkeling?

1. het begin van staatsvorming en centralisatie
2. het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat
3. de opkomst van handel en ambachten die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-stedelijke samenleving
4. de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden

Oorzaken ontstaan van steden

Gevolgen ontstaan van steden

Geldeconomie

Uitvindingen landbouw

Oprichting Hanze

Toenemende handel

Ontstaan marktplaatsen

Ontstaan ambachten

Kopen van stadsrechten

Lesdoelen

• je weet in welke gebieden in Europa de overgang van een landbouw samenleving naar een landbouwstedelijke samenleving begon
• Je kunt met voorbeelden beschrijven hoe de opkomst van handel leidde tot de opkomst van jaarmarkten en havensteden in Europa.
• Je weet waarom burgers en boeren door de opkomst van steden meer vrijheid kregen.
• Je weet waarom de groeiende economische welvaart van steden ervoor zorgde dat steden meer zelf mochten beslissen
  
• je weet welke rechten een stad kreeg van de heer
• Je weet wat een gilde is

Wat was géén oorzaak voor de grotere landbouwopbrengsten in de elfde eeuw?

1. IJzeren ploegen met paarden
2. Vierslagstelsel
3. Betere bemesting
4. Beter klimaat

Zet in de goede tijdsvolgorde van boven naar beneden.

Boeren kunnen producten ruilen voor geld

Agrarische-stedelijke samenleving is ontstaan

Er komen verbeteringen in de landbouw. zoals ijzeren ploeg en drieslagstelsel

Ontstaan van steden bij belangrijke handelswegen

Landbouwopbrengsten worden hoger 

Wat bleef hetzelfde en wat er veranderde er na het jaar 1000

Continuïteit 

Verandering

Gebruik ijzeren ploeg

Drieslagstelsel

Geloof speelt belangrijke rol

Standenmaat-schappij

Bevolking groeit

Ontginningen

Meeste mensen werken in landbouw

Paard als trekdier 

Wie profiteert niet van de opkomst van de steden?

1. burgers
2. hoge adel
3. lage adel
4. handelaren

Wat kreeg een leenheer/man in ruil voor het verstrekken van stadsrechten?

Oorzaken ontstaan van steden

Gevolgen ontstaan van steden

Geldeconomie

Uitvindingen landbouw

Oprichting Hanze

Toenemende handel

Ontstaan marktplaatsen

Ontstaan ambachten

Kopen van stadsrechten

werk zelfstandig verder

lees § 4.1 vanaf stadsstichtingen

maak opdr. 5 en 6 (blz 80)