Literatuurgeschiedenis 4 havo reizen renaissance verlichting

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

WELKOM!

Wat gaan we doen vandaag?

1. Terugblik Renaissance

2. Reizen in de tijd

3. Kennismaking met De Verlichting

4. Nader ingaan op het imaginaire reisverhaal

5. Terugblik op de les + huiswerk

Kenmerken Renaissance?

1. Nabootsen van Klassieke Oudheid
2. Verbeteren van kunst uit Klassieke Oudheid
3. De mens is een uniek en individueel wezen en staat centraal
4. Wetenschappelijk denken.

Korte terugblik: renaissance

- wedergeboorte klassieke oudheid.

- de mens is een uniek en individueel wezen en staat centraal

- het aardse leven is belangrijk

- religie en leven na de dood verschuift naar de achtergrond.

- kennis en brede ontwikkeling is belangrijk.

- De breed ontwikkelde intellectueel, die zelf de klassieke bronnen bestudeerde, werd het ideaal -> wetenschappelijk denken -> scheepvaart-> ontdekkingsreizen

Eind 16e eeuw: De renaissance krijgt in Nederland vorm dankzij de humanisten zoals Erasmus 

Visie: 'de mens staat centraal' (i.p.v. God staat centraal).

Vijf menswetenschappen waarin onderwezen diende te worden: grammatica, retorica (wel-sprekendheid/argumenteren), poëzie, geschiedenis en ethiek (leer van wat goed en kwaad is). 

Belangstelling voor de Klassieke Oudheid

Wat de oude Grieken en Romeinen mooi vonden, werd vanaf de 16e eeuw weer populair bij kunstenaars en wetenschappers.

Klassieke werken werden als voorbeeld genomen en kunstenaars probeerden deze precies na te doen (=imitatio) en zelfs nóg beter en mooier (=aemulatio) te maken. 

Voorbeeld van een renaissancistisch gebouw is het Paleis op de Dam in Amsterdam. Het was in eerste instantie als stadhuis bedoeld. Ook het Mauritshuis in Den Haag is hier een voorbeeld van. Ze zijn door dezelfde architect ontworpen (Jacob van Campen).

Kenmerken renaissance

In de volgende dia vind je een link naar uitleg over kenmerken van de renaissance in de beeldende kunst en in de literatuur.

Historische literatuur lezen is als tijdreizen

Heeft tijdreizen hetzelfde effect als naar andere werelddelen reizen?

Waarom wel/niet?

https://www.menti.com/f44mk7qz3g

Neem een kijkje in het Paleis op de Dam.

Neem een kijkje binnen in het Mauritshuis

https://www.mauritshuis.nl/nl-nl/ontdek/mauritshuis-thuis/3d-tour-mauritshuis/

Literatuur in de 16e eeuw

Ter leering ende vermaeck (om te leren en om te amuseren).

Hoewel er in de literatuur veel wijze lessen werden gegaven, (opvoedkundige lessen in toneelstukken, liederen en gedichten) kon literatuur ook zeker een bron van vermaak zijn.

Met name de kluchten en komedies waren populair. Later (in de 17e eeuw) kwamen daar de reisverhalen bij

Huiswerk 

Herhaal theorie blz. 96 t/m 97 (Nieuw Nederlands, 4-5 havo literatuur, 6e editie).

Bekijk daarna het filmpje in de volgende dia:

Het filmpje gaat o.a. over de  geloofsstrijd die aan het begin van de 16e eeuw ontstaat.

(zie blz. 96 'Geloofsstrijd') en over het humanisme m.b.t. de literatuur. 

Het imaginaire reisverhaal

 In de 17de en 18de eeuw schreven auteurs heel wat reisverhalen waarbij een op dat moment nog onontdekt gebied (een ‘lege plek’ op de wereldkaart) als bestemming fungeerde. 

 Aan die reis flink wat verlichtingsidealen toegevoegd. Op de lege plekken bleek zich bijvoorbeeld een of andere utopische maatschappij te bevinden, die aan de waarden van de verlichting voldeed; of het ging om een dystopische beschaving, aan de hand waarvan de auteur zijn of haar niet-verlichte wereld kon bekritiseren. 

De Verlichting

- optimisme, empirisme en rationalisme

- tolerantie, vrijheid en gelijkheid

- Godsdienst: de nieuwe, verlichte leus was ‘ratio in plaats van religio’

- De verlichte ideeën over gelijkheid en vrijheid zorgden vanaf 1700 voor verzet tegen de slavernij.

De Verlichting was een periode waarin men streefde naar: meer kennis, meer geluk.

Europese beweging die zich vanaf halverwege 17e eeuw vanuit Nederland en Engeland gedurende de achttiende eeuw verspreidde over de rest van Europa.

Doel: angst en bijgeloof te laten verdwijnen en de mens op zichzelf te laten vertrouwen: op zijn verstand, hart en intuïtie.

Het imaginaire reisverhaal

Imaginaire reisverhalen zijn verhalen waarin gereisd wordt naar landen, gebieden en volken die niet bestaan, behalve dan in het hoofd van de schrijver. Verlichte auteurs gebruikten het genre om te dromen over betere, rechtvaardiger samenlevingen.

De ‘bekendste’ Nederlandstalige voorbeelden:

Hendrik Smeeks’ Krinke Kesmes (1708)

Gerrit Paapes Reize door het Aapenland (1788) 

Modern imaginair reisverhaal: Malva

Een historische correctie

Op 18 augustus 1934 wordt ze geboren: Malva Marina Trinidad del Carmen Reyes Basoalto, dochter van de Nederlandse Maria Antoinette Hagenaar en de wereldberoemde Chileense dichter Pablo Neruda. Het meisje sterft op achtjarige leeftijd tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland, in de steek gelaten door de grote dichter, net zoals haar moeder was achtergelaten.

Het toch al interessante verhaal krijgt een extra dimensie door de autobiografische laag die Peeters vanaf het begin ook in de roman weeft. Malva vertelt het verhaal aan Peeters, maar vertelt ook over de vader van Peeters die bij de begrafenis van Neruda aanwezig was en die als progressieve journalist in Zuid-Amerika aanwezig was terwijl zijn dochter een jaar was. En daarmee wordt de vraag die in het algemeen gesteld wordt binnen het boek ook een persoonlijke vraag. (bron: https://www.tzum.info/2016/06/recensie-hagar-peeters-malva/)

Historische literatuur lezen is als tijdreizen

Heeft tijdreizen hetzelfde effect als naar andere werelddelen reizen?

Waarom wel/niet?

https://www.menti.com/f44mk7qz3g

Huiswerk woensdag 21 april a.s.

Krinke Kesmes: De belevenissen op Zuidland.

Graag lezen: blz. 77 t/m 82 (Uit: Verhalen over verre landen)

Bekijk ook dit filmpje: https://youtu.be/A3wpYz5bc0w (over het imaginaire reisverhaal).

Extra theorie/uitleg vind je in Nieuw Nederlands literatuur: blz. 96-99.

Het huiswerk staat ook in SOM.

Het imaginaire reisverhaal

Krinke Kesmes: De belevenissen op Zuidland.

Blz. 77 t/m 94 (Uit: Verhalen over verre landen)

- Een niet-bestaand eiland (combinatie van Australië en Japan?)

- Schipbreukeling (voorloper verhaal Robinson Crusoe)

- Overlevingsthema

- Intertekstualiteit (verwijzing naar bv. Bontekoe, blz. 85)

- Verhaal in een verhaal

- Verlichtingsidealen

Welke verlichtingsidealen kun je terugvinden in Krinke Kesmes?