1/3: verlichting literatuur, Van Effen, Schasz

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Welkom!

Pak alvast: leesboek, Dautzenberg en laptop

Laptops blijven dicht

Deze les

Lezen

Literatuur

Van Effen en Schasz

Lesdoelen

Aan het eind van de les...

... weet je welke (nieuwe) genres een belangrijke rol hebben gespeeld tijdens de verlichting;

... ken je de schrijvers Van Effen en Schasz;

... weet je wat belangrijke werken zijn van Van Effen en Schasz.

Even opfrissen

• Rationalisme
• Deïsme
• Twee belangrijke "verlichtingsthema's" 
• Optimisme

Verlichting in de literatuur

Verlichting: progressieve stroming

• Alleen in proza (niet in toneel en poëzie)
• Verlichte prozaliteratuur is didactisch
• Middel voor verspreiden nieuwe ideeën en opvattingen
• Ontstaan nieuwe genres

1. Encyclopédie

Grootste didactische werk uit de verlichting

• Didactisch: kennis van de wereld, opvattingen, ideeën
  
• Niet puur feitelijk 🡪 tonen lezer de 'juiste weg' door bijv. kritiek op geloofszaken 

2. Tijdschriften

Verspreiding van de verlichtingsideeën

• Didactisch – moralistisch: artikelen over de wereld, maar ook over goed gedrag (specifiek als Nederlander)
• Eenvoudig en in de vorm van brieven, korte verhalen, etc.
• Justus van Effen: De Hollandse Spectator

3. Roman

Ontstaan van de roman: belangrijkste literaire vernieuwing 

• Gaat niet om ideeën, maar om personen
• Beschrijving karakter (psychologische roman) en/ of ontwikkeling (ontwikkelingsroman)
• Briefroman

4. Imaginaire reisverhalen

Episch-didactische literatuur

• Verhalend én onderwijzend
• Verzonnen reis en wereld 
• Auteur kan laten zien wat wel en niet goed is
• Populair, want: handig voor didactische doeleinden
• Overkoepelend genre

Subgenres

1. Satire: op humoristische wijze (maatschappij)kritiek geven
2. Utopische roman: reiziger in ideale wereld die als voorbeeld dient voor eigen wereld
3. Robinsonade: persoon overleeft afgezonderd > met gebruik van de rede kan de mens alles overwinnen (Robinson Crusoe)

Kijkvragen

1. Wanneer beschouwen we een reisverhaal als een imaginair reisverhaal? 
2. Hoe zie je de invloed van 'Robinson Crusoe' vandaag de dag nog terug in onze cultuur?
3. Welke verlichtingsonderwerpen komen er allemaal terug in 'Krinke Kesmes'?
4. Welke verschuiving vindt er plaats in het genre 'imaginaire reisverhalen'?
5. Binnen welk subgenre valt 'Reize door het Aapenland'?
6.  Met welke kwestie uit de realiteit wordt de ‘staartendiscussie’ vergeleken?

Antwoorden

1. Wanneer beschouwen we een reisverhaal als een imaginair reisverhaal? 

• Als het een reisbeschrijving, beschouwing op de mens en reflectie op de samenleving bevat (en het is verzonnen/ fictief)

2. Hoe zie je de invloed van 'Robinson Crusoe' vandaag de dag nog terug in onze cultuur?

• Bijvoorbeeld in het programma Expeditie Robinson

3. Welke verlichtingsonderwerpen komen er allemaal terug in 'Beschryvinge van het magtig Koningryk Krinke Kesmes'?

• Godsdienst, taal, onderwijs, opvoeding, vrijheid, gelijkheid

Antwoorden

4. Welke verschuiving vindt er plaats in het genre 'imaginaire reisverhalen'?

• Van filosofisch naar politiek/ maatschappelijk

5. Binnen welk subgenre valt 'Reize door het Aapenland'?

• Satire

6. Met welke kwestie uit de realiteit wordt de ‘staartendiscussie’ vergeleken?

• De werking van de politiek: korte termijnbeslissingen winnen (en mensen willen niet te veel nadenken over eventuele gevolgen)

Aan de slag

• Lezen §24 (Justus van Effen) en §25 (J.A. Schasz)
• Invullen invulschema schrijvers verlichting (Classroom)
• Maken opdracht 'imaginaire reisverhaal' reader
• = huiswerk komende woensdag

Vooruitblik

• Huiswerk voor woensdag: invulschema en opdracht 'imaginair reisverhaal' (reader)
• Vanmiddag: tijdschrift les 2