1.5 Het klimaat als systeem

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

  1.5 Het klimaat als systeem

Leerdoelen van H1.5

1. Hoe werkt de energiebalans van de aarde?

2. Wat is het actualiteitsprincipe en hoe speelt dit een rol bij het onderzoek naar klimaatveranderingen?

3. Uit welke met elkaar samenhangende onderdelen bestaat het klimaatsysteem?

4. Wat zijn externe factoren en hoe beïnvloeden deze het klimaatsysteem?

5. Welke rol hebben terugkoppelingsmechanismen in het klimaatsysteem?

6. Hoe werkt de koolstofkringloop en hoe hangt deze samen met het klimaatsysteem?

1. Hoe werkt de energiebalans van de aarde?

Energiebalans = Hoeveelheid 

zonnestraling die de aarde bereikt en 

de atmosfeer weer verlaat. 

Een andere naam voor de 

energiebalans is de 

stralingsbalans.

Wat voor effect heeft bewolking op de energiebalans?

1. Hoe werkt de energiebalans van de aarde?

Energiebalans = Hoeveelheid zonnestraling die de aarde bereikt en de hoeveelheid die de atmosfeer weer verlaat. 

Een andere naam voor de 

energiebalans is de 

stralingsbalans.

2. Wat is het actualiteitsprincipe en hoe speelt dit een rol bij het onderzoek naar klimaatveranderingen?

Welke verandering in de 20ste eeuw zie je in de animatie?

Wat zou een verklaring voor de verandering kunnen zijn?

2. Wat is het actualiteitsprincipe en hoe speelt dit een rol bij het onderzoek naar klimaatveranderingen?

2. Wat is het actualiteitsprincipe en hoe speelt dit een rol bij het onderzoek naar klimaatveranderingen?

Hoe weten we dit?!? 

500 MILJOEN jaar geleden leefden er 0 mensen op aarde.

2. Wat is het actualiteitsprincipe en hoe speelt dit een rol bij het onderzoek naar klimaatveranderingen?

Hoe weten we dit?!? 

Wetenschappers maken gebruik van het actualiteitsprincipe.

Principe dat ervan uitgaat dat de natuurlijke processen die in het heden worden waargenomen, op dezelfde manier plaatsvonden gedurende het geologische verleden. 

2. Wat is het actualiteitsprincipe en hoe speelt dit een rol bij het onderzoek naar klimaatveranderingen?

Een voorbeeld van het actualiteitsprincipe bij de grafiek is het verband tussen albedo-effect en temperatuur op aarde. Hoe minder ijs op aarde, hoe hoger de gemiddelde temperatuur. 

IJs heeft een hoog albedo, dus

dan wordt er veel zonlicht weerkaatst. 

3. Uit welke met elkaar samenhangende onderdelen bestaat het klimaatsysteem?

Het klimaat is een systeem dat tot stand is gekomen door een samenspel tussen lucht, water, ijs, land en vegetatie. Veranderingen in een onderdeel zorgen voor een reactie van de andere onderdelen.

Geografische Dimensies

• Demografische dimensie
• Economische dimensie
• Fysische dimensie
• Social-culturele dimensie
• Politieke dimensie

Schaalniveaus

• lokaal
• regionaal
• nationaal
• continentaal
• mondiaal
• 
  
• fluviatiel

zelfstandig aan de slag

lees eerst in stilte paragraaf 1.5 het klimaat als systeem

kopjes: energiebalans, actualiteitsprincipe, model klimaatsysteem

Ga vervolgens aan de slag 1.5: opdracht 1 t/m 3

4. Wat zijn externe factoren en hoe beïnvloeden deze het klimaatsysteem?

Klimaatveranderingen die veroorzaakt worden door externe factoren, worden externe variabiliteit genoemd. Drie externe factoren spelen op verschillende tijdschalen een rol.

4. Wat zijn externe factoren en hoe beïnvloeden deze het klimaatsysteem?

Er zijn drie grote externe factoren die aanzet kunnen geven tot een verandering van het klimaat:

1. Verandering van platentektoniek

2. Verandering van de baan van de aarde om de zon

3. Veranderingen van de zonne-energie.

4. Wat zijn externe factoren en hoe beïnvloeden deze het klimaatsysteem?

Er zijn drie grote externe factoren die aanzet kunnen geven tot een verandering van het klimaat:

1. Verandering van platentektoniek:

4. Wat zijn externe factoren en hoe beïnvloeden deze het klimaatsysteem?

Er zijn drie grote externe factoren die aanzet kunnen geven tot een verandering van het klimaat:

1. Verandering van platentektoniek:

Platentektoniek speelt op zeer lange tijdschaal een rol bij klimaatverandering. Dit komt doordat de processen die daarbij optreden, zoals continentverschuiving en gebergtevorming, heel langzaam gaan.

4. Wat zijn externe factoren en hoe beïnvloeden deze het klimaatsysteem?

Er zijn drie grote externe factoren die aanzet kunnen geven tot een verandering van het klimaat:

2. Verandering van de baan van de aarde om de zon:

4. Wat zijn externe factoren en hoe beïnvloeden deze het klimaatsysteem?

De baan van de aarde om de zon en de stand van de aardas veranderen op een tijdschaal van twintigduizend tot honderdduizend jaar. Deze veranderingen beïnvloeden de verdeling van de hoeveelheid ontvangen zonnestraling over het noordelijk en zuidelijk halfrond, en daarmee hoe warm of koel de zomers zijn, en hoe mild of koud de winters. Als de zomers op een continent op hoge breedte gemiddeld koel zijn, en de winters mild, dan kan zich jaar na jaar sneeuw ophopen. Als dit duizenden jaren zo doorgaat, ontstaat er landijs en is er een ijstijd (of glaciaal).

Er zijn drie grote externe factoren die aanzet kunnen geven tot een verandering van het klimaat:

2. Verandering van de baan van de aarde om de zon:

4. Wat zijn externe factoren en hoe beïnvloeden deze het klimaatsysteem?

Er zijn drie grote externe factoren die aanzet kunnen geven tot een verandering van het klimaat:

3. Veranderingen van de zonne-energie:

4. Wat zijn externe factoren en hoe beïnvloeden deze het klimaatsysteem?

De zonneactiviteit neemt op een veel kortere tijdschaal, van jaren, een klein beetje toe en af. Dit is te zien aan het aantal donkere vlekken: zonnevlekken. 

Hoe meer zonnevlekken, hoe actiever de zon is, en hoe groter de intensiteit van de zonnestraling.

Er zijn drie grote externe factoren die aanzet kunnen geven tot een verandering van het klimaat:

3. Veranderingen van de zonne-energie:

4. Wat zijn externe factoren en hoe beïnvloeden deze het klimaatsysteem?

Klimaatveranderingen die veroorzaakt worden door externe factoren, worden externe variabiliteit genoemd. Drie externe factoren spelen op verschillende tijdschalen een rol.

4. Wat zijn externe factoren en hoe beïnvloeden deze het klimaatsysteem?

De externe factoren zetten dus aan tot een verandering in het klimaatsysteem, wat dus klimaatverandering als gevolg heeft.

5. Welke rol hebben terugkoppelingsmechanismen in het klimaatsysteem?

Klimaatveranderingen kunnen op hun beurt weer effect hebben op het klimaatsysteem en de processen en interactie daarbinnen versterken of afzwakken. Klimaatveranderingen die veroorzaakt worden door de wisselwerking tussen klimaatveranderingen en de onderdelen van het klimaatsysteem zelf worden interne variabiliteit genoemd.

5. Welke rol hebben terugkoppelingsmechanismen in het klimaatsysteem?

Het versterken of afzwakken van klimaatverandering door het klimaatsysteem zelf noemen we terugkoppelingsmechanisme. 

Maak met de volgende gebeurtenissen een

positieve terugkoppeling in onderstaande figuur.

Begin linksboven bij het vakje temperatuur stijgt.

meer verdamping

toeneming van het broeikaseffect

meer waterdamp in de atmosfeer

Maak met de volgende gebeurtenissen een

negatieve terugkoppeling in onderstaande figuur.

Begin linksboven bij het vakje temperatuur stijgt.

toenemende verdamping uit de oceaan

daling temperatuur

meer bewolking

minder zonlicht op aarde

meer terugkaatsing zonlicht op wolken

De baan van de aarde om de zon zorgt voor klimaatveranderingen. Dit is een ....

1. Positieve terugkoppeling
2. Negatieve terugkoppeling
3. Interne variabiliteit
4. Externe variabiliteit

6. Hoe werkt de koolstofkringloop en hoe hangt deze samen met het klimaatsysteem?

Als we kijken naar de rol van de mens op het klimaatsysteem, zoomen we vaak in op de koolstofkringloop. 

Koolstof (CO2) is een 

broeikasgas, hoe meer 

broeikasgassen er in de

atmosfeer zitten -> hoe

hoger de temperatuur.