Getallen, woordtekens en interpunctie

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 1

Interpunctie, samenstellingen en klinkerbotsing

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je wanneer je getallen in letters of cijfers schrijft

Aan het einde van de les weet je hoe je samenstellingen schrijft en klinkerbotsingen voorkomt.

Aan het eind van de les kun je interpunctie juist toepassen

Getallen

Er zijn geen vaste regels wanneer je getallen in cijfers schrijft en wanneer in letters.

De meeste getallen schrijf je in cijfers, behalve de volgende:

Getallen tot en met twintig: vijf, zeventien

Tientallen: twintig, tachtig

Honderdtallen: honderd, achthonderd

Duizendtallen: duizend, negenduizend

Hogere ronde getallen: miljoen, miljard

Getallen: datums en maten

Bij datums en maten schrijf je getallen in cijfers.

Bijvoorbeeld: 

26 februari 2021

4 cm

12 kg

8°C

Getallen: een of één

Een kan een lidwoord of een telwoord zijn. 

Als je het lidwoord bedoelt, schrijf je een: 

Ik leende een fiets.

Als je het telwoord bedoelt, schrijf je soms een en soms één.

Je kiest voor één als er verwarring kan ontstaan wat je bedoelt of als je het telwoord wilt benadrukken:

Ik heb vandaag nog maar één chocolaatje gepakt.

Wat is de beste schrijfwijze?

1. 24
2. Vierentwintig

Wat is de beste schrijfwijze?

1. 8000
2. Achtduizend

Wat is de juiste schrijfwijze?

1. 5 km
2. Vijf km

Wat is de beste schrijfwijze?

1. De kassamedewerker vraagt of ik een tasje nodig heb.
2. De kassamedewerker vraagt of ik één tasje nodig heb.

Woordtekens: trema

Je gebruikt een trema als twee klinkers naast elkaar staan, maar je deze klinkers niet als één klank leest. Spreek je het woord zonder trema verkeerd uit? Voeg dan een trema toe.

Bijvoorbeeld:

Bacteriën

Reünie

Woordtekens: trema

Je schrijft in drie gevallen geen trema:

1. Bij de au, ij, oe, ou of ui.

Bijvoorbeeld: geoefend

2. Als er drie of meer klinkers achter elkaar staan.

Bijvoorbeeld: officieel

3. Bij de uitgangen -ien(s) en -ienne(s).

Bijvoorbeeld: opticien

Wat is goed?

1. Elektricien
2. Elektriciën

Wat is goed?

1. Geoefend
2. Geöefend

Wat is goed?

1. Ruine
2. Ruïne

Woordtekens: accenten

Accenten worden meestal gebruikt op de e: é spreek je uit als een lange e, è spreek je uit als een korte e.

Bijvoorbeeld:

Café 

Crème

Wil je ergens de nadruk op leggen, dan kun je er een accent op zetten.

Bijvoorbeeld:

Dit is geen blauwe, maar een zwárte jas.

Wat is juist geschreven?

1. Broodje sate
2. Broodje saté

Woordtekens: apostrof

Zoals je in de vorige lessen hebt gezien, gebruik je de apostrof vaak bij meervouden (bijvoorbeeld ski's) en bezitsvormen (bijvoorbeeld Eva's tas).

Je gebruikt de apostrof soms ook als er letters zijn weggelaten, waardoor je een woord sneller kunt uitspreken.

Bijvoorbeeld:

Mijn fiets -> m'n fiets

Des avonds -> 's avonds

Kort af door letters weg te laten en een apostrof toe te voegen: 'Zijn feest'

Woordtekens: liggend streepje

Je hebt al gezien dat we het liggende streepje gebruikten als koppelteken in samenstellingen (bijvoorbeeld: zee-egel).

Je kunt het ook gebruiken als weglatingsteken, het streepje vervangt dan een woord wat wel ergens anders in de zin staat.

Bijvoorbeeld:

Wandelpaden en fietspaden: wandel- en fietspaden

Paardensport en paardenhouderij: paardensport en -houderij

Woordtekens: liggend streepje

Past een woord niet meer op de regel, dan kun je het streepje als afbreekteken gebruiken. Je zet het streepje dan aan het einde van een lettergreep. 

Bijvoorbeeld: 

Nu de lockdown versoepeld is, kunnen we ondanks de geldende corona-maatregelen toch weer naar school.

Je gebruikt het streepje ook als minteken.

Bijvoorbeeld:

12 - 6 = 6

Gebruik het weglatingsteken: Invoer en uitvoer.

Welk woord is goed afgebroken?

1. Wa-fel
2. Waf-el

Interpunctie: punt

Een punt schrijf je aan het einde van een zin.

Bijvoorbeeld:

Het is vandaag een zonnige dag.

Interpunctie: vraagteken

Een vraagteken schrijf je aan het einde van een vraagzin.

Bijvoorbeeld:

Weet jij wat voor weer het vandaag wordt?

"Weet  jij of het regent?", vroeg de man.

Interpunctie: uitroepteken

Een uitroepteken drukt een uitroep of een bevel uit.

Bijvoorbeeld:

Daar is eindelijk de zon!

Pas op!

Interpunctie: komma

Een komma schrijf je als er een korte pauze in je zin ligt, je hoort deze pauze vaak als je een zin rustig uitspreekt.

In de volgende gevallen schrijf je een komma:

1. Tussen twee gezegdes

Doordat het gisteren regende, is het buiten nat.

2. Bij een opsomming:

Ik weet niet of het gaat regenen, sneeuwen, hagelen of ijzelen.

3. Voor voegwoorden:

Gisteren regende het, maar nu is het weer droog.

Interpunctie: komma

4. Voor en na een bijstelling. Een bijstelling is een zin die iets zegt over het woord dat ervoor staat.

Mijn buurman, een Poolse man, staat buiten in de regen.

5. Voor- of nadat iemand wordt aangesproken en voor of na woorden als ach en hè.

Lisa, ben jij ook aan het genieten van de zon?

Waarom klaag je zo over de regen, Lisa?

Lekker weer vandaag, hè?

Interpunctie: dubbele punt

Ook de dubbele punt geeft aan dat je even moet pauzeren in de zin. Je gebruikt de dubbele punt in drie gevallen.

1. Voor een opsomming.

Het weer was vandaag erg wisselend: regen, sneeuw en ijzel.

2. Voor een citaat.

Eva zei: "Dat vind ik een goed idee."

3. Voor een verklarende of toelichtende opmerking.

Ik heb het erg koud: het regende toen ik op de fiets zat.

Interpunctie: puntkomma

De puntkomma kun je vervangen door een punt, maar niet door een komma. Je kiest een puntkomma in plaats van een punt, omdat de zinnen veel met elkaar te maken hebben.

Bijvoorbeeld:

Door corona hebben leerlingen een bijzondere middelbare schooltijd gehad; vooral het ontbreken van het Centraal Eindexamen was apart.

Interpunctie: puntkomma

Je kunt ook een puntkomma gebruiken bij opsommingen waarbij de zin doorloopt, maar wel elk deel van de zin op een nieuwe regel komt te staan.

Bijvoorbeeld:

Jullie moeten veel weten over interpunctie, omdat:

• een tekst zonder interpunctie moeilijk te lezen is;
• de betekenis van een zin zonder goede interpunctie kan veranderen;
• dit erg belangrijk is voor jullie examen.

Let op: bij het laatste deel van de opsomming gebruik je een punt. 

Wat is goed?

1. Ik riep luid: "Dat gaan we niet doen!"
2. Ik riep luid; "Dat gaan we niet doen!"

Wat is juist?

1. Pas op.
2. Pas op!

Wat is juist?

1. Hij haalde goede cijfers: een zeven; een acht en een negen.
2. Hij haalde goede cijfers: een zeven, een acht en een negen.

Je zet een koppelteken tussen twee woorden als:

- Het woord begint met de voorvoegsels niet-, non-, oud-, ex-

- De uitspraak anders onduidelijk is (klinkerbotsing)

- Bij twee gelijkwaardige delen

- Deel van de samenstelling bestaat uit een naam, letter, cijfer of teken

- Het een samengestelde aardrijkskundige naam of afleiding is

- Het een vaste combinatie is

niet-rokers, non-actief, ex-vriend

auto-onderdelen

zwart-wit, hotel-restaurant

de zaak-Wilders, mbo-opleiding, €-teken, 18-jarige

Noord-Amerika, Oost-Europese

huis-aan-huisblad, kant-en-klaarmaaltijd, mond-op-mondbeademing

Bij een klinkerbotsing (functieeisen, functie-eisen)

Bij een cijfer of symbool ($-teken, 24-karaats)

Bij een afkorting (uv-straling, tv-programma)

Bij een aardrijkskundige naam (Rotterdam-Zuid, Utrecht-Centrum)

Schrijf een samenstelling zoveel mogelijk aan elkaar.

Niet aan elkaar schrijven als:

- klinkerbotsing (oe-au-ui-eu-aa-...)

- je het verkeerd kunt lezen (oi)

- in een aantal vaste gevallen

...dan schrijf je een koppelteken

Samenstellingen

Koppelteken

• Bij een klinkerbotsing (functieeisen, functie-eisen)
• Bij een cijfer of symbool ($-teken, 24-karaats)
• Bij een afkorting (uv-straling, tv-programma)
• Bij een aardrijkskundige naam (Rotterdam-Zuid, Utrecht-Centrum)

Als er sprake is van een klinkerbotsing schrijven we samenstellingen met een koppelteken.
Is hier sprake van? Welke schrijfvorm is juist?

1. naoorlogse
2. na-oorlogse
3. naöorlogse
4. na oorlogse

Wanneer gebruik je een koppelteken? Er zijn meerdere antwoorden goed.

1. Bij een klinkerbotsing
2. Bij namen
3. Samenstellingen met aardrijkskundige namen
4. Als het leuk staat

Als er sprake is van een klinkerbotsing schrijven we samenstellingen met een koppelteken.
Is hier sprake van? Welke schrijfvorm is juist?

1. caféeigenaar
2. cafe-eigenaar
3. cafeeseigenaar
4. café-eigenaar

Opdracht

Oefen thuis met de volgende opdrachten:

https://www.cambiumned.nl/theorie/spelling/spellingsregels/leestekens/

https://www.cambiumned.nl/theorie/spelling/spellingsregels/getallen-schrijven/

https://www.cambiumned.nl/theorie/spelling/spellingsregels/tekens-bij-letters-trema-liggend-streepje-en-apostrof/

Volgende week krijg je in de les een toets over dit onderwerp.