Levensloop (5e) H1. Keuzes

• Economie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Week 49 (vanaf 2 december 2024)

Hoofdstuk 1. Keuzes

• actualiteit (prijzen blijven stijgen)
• leerdoelen
• instructie (keuzes)
• maakwerk: opdracht 1.5 t/m 1.15
  

Leerdoelen H1. Keuzes

• Ik kan uitleggen wat opofferingskosten zijn en deze bij een keuzeprobleem bepalen.
• Ik kan onderscheid maken tussen vrije en schaarse goederen.
• Ik kan een budgetvergelijking opstellen en veranderingen in budget en prijs analyseren.
• Ik kan een budgetlijn tekenen en interpreteren.
• Ik kan een onderscheid maken tussen nominale en reële waarde en het verband uitleggen.

Behoeften

• Primaire behoeften          basisbehoeften waar je niet zonder kunt om te  leven

• Secondaire behoeften    overige behoeften die het leven leuker of makkelijker maken

       - normale behoeften

       - luxe behoeften

Consumeren en investeren

Consumeren

Producten aanschaffen door de eindgebruiker. De eindgebruiker

wil van het product genieten. Hij gebruikt het product niet om

ermee te produceren.

Consuminderen…..

Investeren

Een bedrijf schaft producten aan. Je gebruikt het product om

het in te zetten in het productieproces (kapitaalgoederen)

Schaarste

Schaarste ontstaat doordat je niet genoeg middelen hebt om in al je behoeften te voorzien. Hierdoor moet je keuzes maken hoe je je geld en tijd besteedt.

 

Schaarse en vrije goederen

Vrije goederen zijn niet schaars, je hoeft er geen middelen voor in te zetten.

                                                  zoals de zon

maar... voor zonne-energie moet je wel

              middelen inzetten!

                                                                           of de wind

                                                                                maar... voor windenergie moet je wel                                                                                               middelen inzetten!

Alternatief aanwendbaar

Omdat je middelen beperkt zijn, moet je kiezen hoe je ze aanwendt. Dit noemen we alternatief aanwendbaar.

• Geld    Koop je nieuwe schoenen, of wacht je nog even?
• Tijd      Ga je naar de film, of ga je huiswerk maken?

Je moet dus prioriteiten stellen!...

... en prioriteiten stellen, is keuzes maken.

Opofferingskosten

Schaarste dwingt ons om te kiezen. Maar wanneer je kiest voor iets, kun je iets anders niet meer doen. Dat offer je op. Vandaar de term opofferingskosten.

  

Een eenvoudig voorbeeld, je hebt de keuze:

• een avondje naar de bioscoop, dat kost € 25,
• of een avondje werken, dat levert € 15 op.
  

Wanneer je ervoor kiest om naar de bioscoop te gaan, dan offer je € 15 inkomsten daarvoor op. Dat noemen we de opofferingskosten: de gemiste netto-baten van het op een na beste, niet gekozen, alternatief.

Opofferingskosten (voorbeeld)

Isa heeft voor de besteding van haar zaterdagavond drie opties:

1. Een bezoek aan Night of the Proms.

• een kaartje kost € 50, maar dat heeft ze er graag voor over.

2. Werken in het restaurant van haar oom.

• dan verdient zij € 60, maar het is hard werken, zij waardeert dit ongemak met € 45.

3. Oppassen op het buurmeisje.

• voor zo’n avondje krijgt zij € 20, en vindt het leuk.

Opofferingskosten (oefening)

Hugo kan in één uur een Griekse tekst van 1 pagina vertalen. In diezelfde tijd kan hij ook 120 reclamekrantjes verspreiden. Per folder verdient hij hiermee € 0,10.

Marieke kan in dezelfde tijd twee Griekse teksten van 1 pagina vertalen of 80 reclamekrantjes verspreiden. Ook zij krijgt € 0,10 per krantje.

a. Bereken de opofferingskosten van het vertalen van een Griekse tekst van 1 pagina voor Hugo.

• opofferingskosten: 120 × € 0,10 = € 12

b. Bereken de opofferingskosten van het vertalen van een Griekse tekst van 1 pagina voor Marieke.

• opofferingskosten: 40 × € 0,10 = € 4

Hugo vraagt Marieke om zijn tekst te vertalen.

c. Welke prijs zal Hugo maximaal bereid zijn te betalen aan Marieke voor het vertalen van de tekst?

• maximale prijs: € 12

d. Is de bij c berekende prijs aantrekkelijk voor Marieke of juist niet? Verklaar het antwoord m.b.v. het begrip opofferingskosten.

• Aantrekkelijk. Marieke kan de tekst in een half uur vertalen. In diezelfde tijd kan ze met verspreiden € 4 verdienen. De prijs van € 12 is dus hoger dan de opofferingskosten van het verspreiden van reclamekrantjes voor Marieke.

Maakwerk deze week

• wat: opdracht 1.11 t/m 1.12
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
• tijd: tot 1 minuut voor einde les
• uitkomst: zo ver mogelijk
• klaar: ga verder met opdracht 1.5 t/m 1.15

Week 50 (vanaf 9 december 2024)

Hoofdstuk 1. Keuzes

• actualiteit
• terugblik vorige les (schaarste)
• leerdoelen
• instructie (budgetlijn en reële waarde)
• opstarten praktijkopdracht (PO)
• maakwerk: opdracht 1.11 t/m 1.15

Schaarste

Schaarste ontstaat doordat je niet genoeg middelen hebt om in al je behoeften te voorzien. Hierdoor moet je keuzes maken hoe je je geld en tijd besteedt.

 

Leerdoelen H1. Keuzes

• Ik kan uitleggen wat opofferingskosten zijn en deze bij een keuzeprobleem bepalen.
• Ik kan onderscheid maken tussen vrije en schaarse goederen.
• Ik kan een budgetvergelijking opstellen en veranderingen in budget en prijs analyseren.
• Ik kan een budgetlijn tekenen en interpreteren.
• Ik kan een onderscheid maken tussen nominale en reële waarde en het verband uitleggen.

Budgetlijn

Een budgetlijn kan helpen bij het maken van een keuze tussen het aantal van 2 producten bij een gegeven inkomen. Een budgetlijn teken je met behulp van de volgende formule:

www.simyo.nl/prepaid

Budgetlijn

1. Je hebt een beltegoed van € 10. Je kunt hiermee sms’en voor € 0,10 per bericht

of bellen voor € 0,25 per minuut. Schrijf de formule uit en teken de budgetlijn.

• 10 = 0,10x + 0,25y           waarbij x = aantal sms'jes en y = aantal minuten bellen 

2. De prijs van bellen daalt met € 0,05 per minuut. Schrijf de formule uit en

teken de budgetlijn.

• 10 = 0,10x + 0,20y          waarbij x = aantal sms'jes en y = aantal minuten bellen

3. De prijs van bellen daalt niet, maar je budget voor je beltegoed daalt met 20%.

Schrijf de formule uit en teken de budgetlijn.

• 8 =  0,10x + 0,25y           waarbij x = aantal sms'jes en y = aantal minuten bellen

Nominale en reële waarde

De nominale waarde is je budget gemeten in geld. De reële waarde is je budget gemeten in wat je ervoor kunt kopen (= koopkracht). De reële waarde is dus gecorrigeerd met de prijsstijgingen (= inflatie) of prijsdalingen (= deflatie).

Oefening (nominale en reële waarde)

De gemeenteambtenaren zijn boos, omdat hun koopkracht de laatste jaren gedaald is. Immers, hun salaris (nominaal inkomen) is in 2016 vergeleken met 2012 maar met 2,8% gestegen, terwijl de consumentenprijsindex in die periode met 6,2% gestegen is.

1. Bereken hoeveel % de koopkracht van rijksambtenaren is gedaald

tussen 2016 en 2012.

• RIC = (NIC / PIC) x 100 = (102,8 / 106,2) × 100 = 96,8, een daling van 3,2%.

Stel dat de koopkracht van leraren in 2016 met 1,3% gedaald is ten opzichte van 2012.

2. Bereken hoeveel % het nominale inkomen van leraren tussen 2012 en 2016 gestegen is.

• NIC = (RIC x PIC) / 100 → (98,7 × 106,2) / 100 = 104,82 dus een stijging van 4,8%.

Praktijk Opdracht (PO)

In een groepje van 3 een hoofdstuk presenteren (13/1 of 15/1) uit het boekje Arbeid of het boekje Gedragseconomie (8 tot 10 minuten).

De presentatie bestaat uit de volgende onderdelen:

1. samenvatting: PPT, Prezi, Canva of Sway
2. activiteit: quiz, spel, test of filmpje
   
3. actualiteit
   
4. toetsvraag over jouw hoofdstuk (apart inleveren op de dag presentatie)

Arbeid

Boekje Arbeid

1. Een verkenning van de arbeidsmarkt
2. Het aanbod van arbeid
3. Werkgelegenheid
4. De arbeidsvoorwaarden
5. Werkloosheid

Gedragseconomie

Boekje Gedragseconomie

1. Rationeel gedrag?
2. Consumentengedrag en hoe bedrijven hiervan kunnen profiteren
3. Gedragsbeïnvloeding door de overheid

Week 50 (vanaf 9 december 2024)

Hoofdstuk 1. Keuzes

• terugblik vorige les (budgetlijn en reële waarde)
• leerdoelen
• instructie (speltheorie en gevangenendilemma)
• oefening (filmpje Golden Balls)
• maakwerk: opdracht 1.16 t/m 1.25

Terugblik op de vorige les (budgetlijn)

Een budgetlijn kan helpen bij het maken van een keuze tussen het aantal van 2 producten bij een gegeven inkomen. Een budgetlijn teken je met behulp van de volgende formule:

www.simyo.nl/prepaid

Terugblik op de vorige les (reële waarde)

De nominale waarde is je budget gemeten in geld. De reële waarde is je budget gemeten in wat je ervoor kunt kopen (= koopkracht). De reële waarde is dus gecorrigeerd met de prijsstijgingen (= inflatie) of prijsdalingen (= deflatie).

Leerdoelen H1. Keuzes

• Ik kan uitleggen wat opofferingskosten zijn en deze bij een keuzeprobleem bepalen.
• Ik kan onderscheid maken tussen vrije en schaarse goederen.
• Ik kan een budgetvergelijking opstellen en veranderingen in budget en prijs analyseren.
• Ik kan een budgetlijn tekenen en interpreteren.
• Ik kan een onderscheid maken tussen nominale en reële waarde en het verband uitleggen.
• Ik kan een pay-off matrix van een spel opstellen en interpreteren.
• Ik kan bepalen en uitleggen of er sprake is van een dominante strategie.
• Ik kan een Nash-evenwicht bepalen en uitleggen.
• Ik kan een simultaan en herhaald simultaan spel onderscheiden.
• Ik kan uitleggen wat een bindende afspraak is, en wat de gevolgen daarvan kunnen zijn.
• Ik kan een situatie met meeliftersgedrag herkennen.

Speltheorie

De speltheorie is een techniek om situaties met strategische interacties tussen verschillende beslissingnemers te analyseren en de uitkomst te voorspellen.

Speltheorie

In 1994 is de nobelprijs voor economie uitgereikt aan de economen Harsanyi, Nash en Selten die wetenschappelijk werk hebben geleverd op het gebied van speltheorie.

Speltheorie

John Nash is de bekendste en zijn leven is verfilmd in A Beautiful Mind (4 oscars).

Nash is inspired when he and his classmates discuss how to approach a group of women at a bar. Hansen quotes Adam Smith advocating "every man for himself", but Nash argues that a cooperative approach would lead to better chances of success.

Speltheorie

Volgens de theorie van vraag en aanbod (Adam Smith) zou in dit geval alle 4 mannen voor de blondine gaan. Wat is het gevolg?

• niemand heeft een date
  

Als ze kijken hoe elkaars keuzes de ander beïnvloeden, kunnen ze beter kiezen voor de brunettes. Wat is het gevolg?

• iedereen heeft een date

Speltheorie (gevangenendilemma)

• 2 criminelen (Xavier en Yoshi) hebben een bank beroofd
• gaan ze bekennen of ontkennen?
• onderstaande payoff-matrix geven de gevangenisstraf aan, hoe lees ik dit?
• wat zou Xavier doen?, en wat zou Yoshi doen?
• gaan ze samenwerken?

		Yoshi
		Bekennen	Ontkennen
Xavier	Bekennen	8 / 8 jaar	0 / 10 jaar
	Ontkennen	10 / 0 jaar	1 / 1 maand

Meelifter / Dominante strategie

Wat zou Xavier doen?

• als Yoshi bekent, dan kan Xavier het beste ook bekennen (want 8 jaar < 10 jaar)
• als Yoshi ontkent, dan kan Xavier het beste bekennen (want 0 jaar < 1 maand), Xavier is dan een Meelifter (freerider)
• voor Xavier is bekennen de Dominante Strategie, en voor Yoshi ook!

		Yoshi
		Bekennen	Ontkennen
Xavier	Bekennen	8 / 8 jaar	0 / 10 jaar
	Ontkennen	10 / 0 jaar	1 / 1 maand

Uitkomst

• door de Dominante Strategie van beiden zal de uitkomst dus zijn dat beiden bekennen, dit is een Nash-evenwicht (spelers kunnen opbrengst niet verbeteren door zelf te veranderen)
• het is een Gevangenendilemma (speltheorie) want de uitkomst is voor beiden suboptimaal
• met een Bindende Afspraak zouden ze kunnen samenwerken, beiden ontkennen!

		Yoshi
		Bekennen	Ontkennen
Xavier	Bekennen	8 / 8 jaar	0 / 10 jaar
	Ontkennen	10 / 0 jaar	1 / 1 maand

Experiment gevangenendilemma

Oefening (Golden Balls)

Kijkvragen Filmpje Golden Balls:

1. Stel in 2-tallen de Pay-off Matrix (resultatenmatrix) van het spel op.
2. Bepaal samen de Dominante Strategie voor beide deelnemers.
3. Wat wordt de uitkomst zonder samenwerken (Nash-evenwicht)?
4. Wat wordt de uitkomst met samenwerken (Bindende Afspraak)?
5. Is er sprake van een Gevangenendilemma?

Uitwerking (Golden Balls)

1. Pay-off Matrix volgens onderstaande tabel.
2. Dominante Strategie is voor beiden Steal.
   
3. Zonder samenwerken: beiden Steal = £ 0 / £ 0 (Nash-evenwicht).
4. Met samenwerken: beiden Split = £ 6.800 / £ 6.800 (Bindende Afspraak).
5. Er is sprake van een gevangenendilemma want het Nash-evenwicht is suboptimaal.

		Abraham
		Split	Steal
Nick	Split	£ 6.800 / £ 6.800	£ 0 / £ 13.600
	Steal	£ 13.600 / £ 0	£ 0 / £ 0

Maakwerk deze week

• wat: opdracht 1.16 t/m 1.25
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
• tijd: tot 1 minuut voor einde les
• uitkomst: zo ver mogelijk
• klaar: ga verder met opdracht 1.26 t/m 1.27

Frank en Jasper hebben een opdracht gekregen voor economie. Deze moet volgende week af zijn. Ze staan voor de keuze: wel of niet voorbereiden.
Welke getallencombinatie komt voor in de situatie dat Jasper meelifter is?

Bestede uren aan opdracht

1. Linksboven
2. Rechtsboven
3. Linksonder
4. Rechtsonder

Frank en Jasper hebben een opdracht gekregen voor economie. Deze moet volgende week af zijn. Ze staan voor de keuze: wel of niet voorbereiden.
De dominante strategie voor Frank is:

Bestede uren aan opdracht

1. voorbereiden
2. niet voorbereiden

Frank en Jasper hebben een opdracht gekregen voor economie. Deze moet volgende week af zijn. Ze staan voor de keuze: wel of niet voorbereiden.
Jasper heeft geen dominante strategie.

Bestede uren aan opdracht

1. Waar
2. Niet waar

Frank en Jasper hebben een opdracht gekregen voor economie. Deze moet volgende week af zijn. Ze staan voor de keuze: wel of niet voorbereiden.
Als Jasper en Frank elkaar niet vertrouwen is de uitkomst van het spel ...

Bestede uren aan opdracht

1. Linksboven
2. Rechtsboven
3. Linksonder
4. Rechtsonder

Frank en Jasper hebben een opdracht gekregen voor economie. Deze moet volgende week af zijn. Ze staan voor de keuze: wel of niet voorbereiden.
12. Als Jasper en Frank een bindende afspraak maken is de uitkomst van het spel ...

Bestede uren aan opdracht

1. Linksboven
2. Rechtsboven
3. Linksonder
4. Rechtsonder

Frank en Jasper hebben een opdracht gekregen voor economie. Deze moet volgende week af zijn. Ze staan voor de keuze: wel of niet voorbereiden.
Jasper en Frank staan iedere week voor hetzelfde dilemma, dit .............. de kans
op samenwerking.

Bestede uren aan opdracht

1. heeft geen invloed op
2. vergroot
3. verkleint