Literaire Socialisatie

• Nederlands
• WO
• Studiejaar 3

LITERAIRE SOCIALISATIE

Wat gebeurt er in het filmpje?

Wat gebeurt er in het filmpje?

Mediagebruikers worden vaardig gemaakt met een ‘nieuw’ medium via signalen die dat medium zelf afgeeft over de gewenste omgang en de benodigde competenties.

Lezen in de achttiende eeuw

In de achttiende eeuw onstaat er een omwenteling in het lezen. Het intensieve lezen – het steeds opnieuw memoriseren van dezelfde (veelal religieuze) boeken – maakte plaats voor een groot en gevarieerd lectuuraanbod.

Wat betekent dit?

• In de late achttiende eeuw werd het boekenaanbod omvangrijker en internationaler dan ooit tevoren, het breide zich onophoudelijk en in hoog tempo uit met nieuwe genres en nieuwe titels. 
• Lezers moesten de kennis, vaardigheden en houding leren die nodig waren om volwaardig deel te nemen aan de complexe, veranderende literaire wereld.
• Via lezende personages werd mediatraining aangeboden aan een lezerspubliek dat aan de voor- en nadelen van het nieuwe medium nog moest wennen.

Literaire Socialisatie

De term ‘literaire socialisatie’ is afkomstig uit de literatuursociologie

en duidt op het proces waarbij mensen de kennis, vaardigheden en houding

verwerven die nodig zijn om volwaardig deel te nemen aan de literaire cultuur.

Literaire socialisatie in Sara Burgerhart

Sara Burgerhart verscheen op een moment dat de Republiek een economische terugval kende: de export stagneerde doordat de omringende landen zelf gingen produceren en importeren, Nederland verloor zijn monopoliepositie binnen Europa,en in de Republiek was daardoor steeds minder werk te vinden. Sterk was het besef dat Nederland in verval raakte: economisch, sociaal, en zeker ook moreel. Om het Nederlandse volk tot het oude peil te verheffen, moest het worden (her)opgevoed.

opgevoed.

Hoe?

Sara Burgerhart is bij uitstek een ‘pedagogische roman'.

De geschiedenis van Sara zou jonge meisjes moeten ondersteunen in hun zedelijke opvoeding: zij werden gewaarschuwd voor de gevaren van blinde overgave aan oppervlakkig vermaak, en kregen het ideaalbeeld van verstandig burger- en moederschap als prijzenswaardig alternatief aangereikt.

 

Wolff en Deken waren zich ervan bewust dat Sara Burgerhart

uitsluitend moreel hoogstaand burgerschap kon stimuleren als de roman op de juiste manier geconsumeerd en geïnterpreteerd werd. Daarom oefenden de schrijfsters in de voorrede hun lezers in boekenkeuze, leeshouding en interpretatievaardigheden. Met andere woorden: er werd aangegeven hoe het boek gelezen en begrepen moest worden.

keuze, leeshouding en interpretatievaardigheden.

Citaat uit de voorrede

'Velen uwer lezen: niet eenig en alleen, om de verveling te ontvlieden; niet eenig en alleen, om eene ongevallige vertoning te maken, door het opzeggen van kundigheden, die niet altoos van de nuttigste soort zyn; neen: velen uwer lezen, om uwe denkbeelden te vermeerderen; en dus verstandig te leren

denken en doen.'

NB  Voor de lezende 'Juffer'.

De leesinstructies dienden ook een breder doel als onderdeel

van Wolff en Dekens overkoepelende pedagogische programma.

Via het lezen van goede boeken konden mensen zelfstandig kennis vergaren en hun verstandelijke vermogens oefenen, om zo uit te groeien tot deugdzame, sociaal vaardige en moreel hoogwaardige burgers.

Impliciete leesinstructies

Als de ‘leestraining’ in de rest van de roman wordt voortgezet, neemt hij een

andere, minder expliciet instructieve vorm aan: de vorm van lezende personages. Het lezende personage is een personage dat signalen afgeeft waaraande werkelijke lezer zich tijdens zijn actieve leesproces niet zomaar kan onttrekken.

.

Leestraining via ‘bad practices’

De lezer van Sara Burgerhart werd geconfronteerd met verschillende

lezende personages die het slechte voorbeeld gaven: hun leespraktijk was conservatief, oppervlakkig of eenzijdig van aard en werkte sociale uitsluiting in de hand.

'Zeg eens, Saar lief, staat er ergens in den Bybel van een teken des Beestes? [...] Ik heb de vier Euangelien al eens doorgelopen, doch vind er niks van.

Doch dat Fyne volk vindt zo veel in Gods woord, dat er geen Christen mensch anders in kan vinden.'

 

Voorbeelden 'bad practice' en sociale uitsluiting

• Suzanna Hofland wordt beroofd door haar ‘vrienden’ Broeder Benjamin en Cornelia Slimpslamp.
• Volgens juffrouw Cornelia Hartog, Sara’s huisgenote bij de weduwe Spilgoed, is de Bijbel geen bron van kennis, maar slechts ‘een mooi sprookje’.
• Jacob Brunier is het prototype van een petit-maître: een ongetrouwde, jongeman die zich als modepop uitdost, niet erg intelligent is, en slechts oppervlakkige (Franse) prullen leest.

Leestraining via ‘good practices’

Positieve voorbeelden vind je in Sara Burgerhart zowel bij wijze, gesocialiseerde lezers als bij slechte lezers die zich dankzij juiste sociale

stimuli op literair gebied ontwikkelen.

Voorbeelden good practice

• Nadat Suzanna Hofland is beroofd, valt zij onder de hoede van Styntje Doorzigt.Dankzij Doorzigt maakt Hofland kennis met een omgang met literatuur die afwijkt van de conservatief-orthodoxe leespraktijk.
• Ook Jacob Brunier ondergaat (onder invloed van Edeling) een gedaanteverwisseling die gepaard gaat met een literaire ontwikkeling.
• Hendriks belezenheid komt goed tot uitdrukking in zijn briefwisseling met
  

  broer Cornelis. De broers hebben zichtbaar de Latijnse school doorlopen

   (vertrouwd met de klassieken, literaire bagage en retorische  vaardigheden).

                                                                                  

Enkele citaten

• 'Wy verzogten de waarde vrouw [weduwe Spilgoed], om voor ons wat
  te lezen, en kregen ons naaijen. ô Naatje, nooit heb ik zulk lezen gehoort, en
  zulk een lieve stem is er niet! zy voldeedt aan ons verzoek, en las een Boekje:
  ‘de vrolykheid van een Godsdienstig leven;’ dat gy zeker kent?'
• 'Ik merk dat gy met Salomon nog, als voormaals, de kennis onderhoudt. Wel
  heeft uw Koninglyke Wysgeer u dan niet eens gezegt: ‘dat hy die op zyn hart
  vertrouwt een dwaas is?’ Salomon zegt: ‘dat het beter is te wonen aan den
  hoek van een dak, dan by eene kyfagtige huisvrouw.’ Wat dunkt u, Saartje, zou
  Salomon ook gezegt hebben: ‘Het is beter, voor een jong, bevallig meisje, te
  wonen in een huis van vermaak, dan by eene knorrige Tante’?'                                    

De leesrevolutie

In de jaren zeventig ontwikkelde de Duitse historicus Rolf Engelsing de beroemde these van de ‘leesrevolutie’: een omwenteling in het lezen tussen 1750 en 1800. Het intensieve lezen – het steeds opnieuw memoriseren van dezelfde (veelal religieuze) boeken – maakte plaats voor het extensief consumeren van een groot en gevarieerd lectuuraanbod. Engelsing veronderstelde de opkomst van een nieuw ‘burgerlijk’ Nederlandse

lezerspubliek dat profiteerde van een snel groeiende boekenmarkt en kennismaakte met vele nieuwe, verlichte ideeën

lezerspubliek dat profiteerde van een snel groeiende boekenmarkt en kennismaakte

met vele nieuwe, verlichte ideeën

De these van de leesrevolutie is ook op de Republiek toegepast, maar wordt

inmiddels kritisch bevraagd.Diverse studies hebben uitgewezen dat de groei van het boekenaanbod in de Republiek niet gepaard ging met een explosie van het lezerspubliek omdat de lezers gewoonweg door de bomen het bos niet meer zagen en niet wisten wat en hoe ze moesten lezen.

De historie van Mejuffrouw Sara Burgerhart

Sara Burgerhart  is te gebruiken als een instrument van literaire socialisatie, niet alleen omdat de roman kennis bevat over goed lezen, maar juist ook omdat die kennis verworven moest worden via een zelfstandige interpretatie van de lectuur,een omzetting van eigen duidingen in kennis, en een reflectie op verworven inzichten.

Het lezen van Sara Burgerhart was op zichzelf een actieve training in het verwerven van literaire en mediale vaardigheden.

van literaire en mediale vaardigheden.

Kanttekening