3.6 & 3.7 Evolutie & Verwantschap

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

3.6 & 3.7 Evolutie en verwantschap

Even opfrissen

Schrijf de stappen op van volgende vraag.

P:

Geslachtscellen:

F1 schema:

Kansen genotype F1:

kansen fenotype F1:

Hoofdhaar groeit bij de kruin een bepaalde kant op (zie afbeelding). De groeirichting is erfelijk bepaald. Het gen voor de groeirichting naar rechts is dominant (G).

Een man en een vrouw krijgen een kind. De man is heterozygoot voor de groeirichting van het haar. Bij de vrouw groeit het haar naar links.

Maak het kruisingsschema. Wat zijn de kansen voor het genotype en fenotype?

Moeder

Vader

Genotype: 50% Gg, 50% gg 

(Gg : gg = 1 : 1)

Fenotype: 50% rechts, 50% links 

(rechts : links = 1 : 1)

: spreek je uit als 'staat tot'

G

g

g

g

Gg

Gg

gg

gg

Leerdoelen 3.6 Evolutie

Je kunt omschrijven wanneer organismen tot één soort behoren.

 Je kunt beschrijven wat de evolutietheorie inhoudt en hoe geslachtelijke voortplanting, mutatie en natuurlijke selectie bijdragen aan het ontstaan van nieuwe rassen en soorten.

Wat is evolutie?

De ontwikkeling van het leven op aarde, waarbij soorten  ontstaan, veranderen of verdwijnen.

Wat zijn soorten?

Organismen zijn van dezelfde soort als ze vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen.

Dat wil zeggen: de nakomelingen moeten ook vruchtbaar zijn.

Afrikaanse olifant                                                            Indische olifant 

Deze 2 olifanten lijken op elkaar, maar kunnen GEEN vruchtbare nakomelingen krijgen: behoren tot andere soort.

Eén soort, verschillende rassen

• Bedenker evolutietheorie
• De Beagle 
• Galapagos eilanden

Charles Darwin

De evolutietheorie

Gebaseerd op 3 verschijnselen:

1. Veranderingen in genotype door geslachtelijke voortplanting en mutaties.

2. Natuurlijke selectie

3. Het ontstaan van nieuwe soorten               

We nemen ze door...

1. Veranderingen in genotype

Door:

• Geslachtelijke voortplanting: unieke nakomelingen met verschillende genotypen.
  

• Mutaties:
  

plotselinge verandering van het DNA.

2. Natuurlijke selectie

(belangrijk!)

• De nakomelingen die het beste zijn aangepast aan hun omgeving hebben een grotere overlevingskans.

Welke kevers hebben een grotere overlevingskans door een gunstig fenotype?

van evolutie

van evolutie

3. Ontstaan nieuwe soorten

Als nieuwe variaties van organismen van oorspronkelijk dezelfde soort zo veel van elkaar verschillen dat ze niet meer onderling kunnen voortplanten.

(Combinatie van) oorzaken

1. isolatie: lange periode afgescheiden leven in andere omgeving.

EN

2. mutaties: plotselinge (gunstige) aanpassingen van het genotype.

Isolatie

3.7 Verwantschap

Leerdoelen 3.7 Verwantschap

•  Je kunt uitleggen en wat fossielen hebben bijgedragen aan de evolutietheorie

• Je kunt uitleggen dat overeenkomsten in de bouw van organen, de bouw van cellen en die samenstelling van stoffen in cellen duiden op verwantschap

Fossielen

• Versteende overblijfselen van organismen of afdrukken van organismen in gesteenten

• Uit gevonden fossielen blijkt dat in de loop van de evolutie soorten zijn ontstaan, veranderd en/of verdwenen 

Hoe dieper het fossiel is gevonden, hoe langer geleden het organisme leefde.

Versteende afdruk

Versteend organisme

Verwantschap

•  Soorten die een gemeenschappelijke voorouder hebben, vertonen verwantschap.
• Verwantschap kun je in beeld brengen met een evolutionaire stamboom.

Zoeken naar verwantschap door te kijken naar overeenkomsten in:

• de bouw van organen
• processen in cellen 
• samenstelling van stoffen in cellen

Evolutionaire stamboom

Door al het DNA van organismen te vergelijken kan een stamboom van de verwantschap worden opgesteld.

Dat noem je een evolutionaire stamboom.

Oefen met aflezen (werkboek)!

Tip: Hoe langer geleden een gemeenschappelijke voorouder (zie stippen), hoe minder verwantschap.

Overeenkomst in bouw organen

Overeenkomst bouw organen

De dieren van voorgaande afbeelding delen een gemeenschappelijke voorouder, want je ziet dezelfde opbouw van beenderen van de ledematen. 

Door aanpassingen aan het milieu hebben organen verschillende functie met daarbij passende vorm gekregen.

Verschillende functies: grijpen, graven, zwemmen, vliegen.

Overeenkomstige functie organen

Bij verschillende soorten die in hetzelfde milieu leven, kunnen organen met dezelfde functie ontstaan. 

--> Wijst op natuurlijke selectie

Een vleugel van een vlinder bevat geen beenderen, die van een vlinder wel. Er is geen verwantschap.

Rudimentaire organen

• Resten van een orgaan waar de voorouder veel aan had.

• De functie van het orgaan langzaam verdween .

• Het orgaan verdween ook langzaam.

Rudimentaire organen

Overblijfselen van organen die geen functie meer hebben.

Door aanpassingen aan het milieu kunnen bepaalde organen niet meer nuttig zijn. Deze organen kunnen over hele lange tijd verdwijnen.

Bij de mens: staartwervels. 

Rudimentaire organen wijzen op een gemeenschappelijke voorouder.

Overeenkomsten in cellen

In cellen vinden processen plaats zoals:

• celdeling 
• verbranding

Bij bijna alle organismen verlopen deze processen op dezelfde manier. Wijst op verwantschap.

Cellen zijn opgebouwd uit vergelijkbare stoffen zoals:

• DNA 
• eiwitten 

DNA en andere stoffen kunnen tussen organismen worden vergeleken. Hoe meer deze stoffen bij twee soorten organismen overeenkomen, des te groter is de verwantschap.

Bij welke overeenkomsten in bouw of functie van organen hebben soorten dezelfde gemeenschappelijke voorouder?
(Bijvoorbeeld vleugel)

1. Verschillende functie Dezelfde bouw
2. Dezelfde functie Verschillende bouw

Een verwantschapsschema

In de afbeelding is in een verwantschapsschema de afstamming van een aantal soorten weergegeven.

Welke soort is eerder ontstaan, soort 3 of soort 7?

1. soort 3
2. soort 7

Wat is geen rudimentair orgaan?

1. Het heupbeen bij een walvis
2. De blinde darm bij de mens
3. Het staartbotje bij een kat
4. Het staartbeen bij de mens

Isolatie

1. groepen organismen van dezelfde soort leven samen
2. groepen organismen van verschillende soorten leven samen
3. groepen organismen van dezelfde soort trekken naar elkaar toe
4. groepen organismen van dezelfde soort raken van elkaar gescheiden

Sleep de juiste afbeelding naar de bijbehorende structuur.

overeenkomst in bouw

overeenkomst in functie

Rudimentair

100 jaar geleden kwam een groep muggen in de metrotunnels in Londen terecht. Ze kwamen niet meer in contact met muggen buiten de tunnels. Ook veranderde hun voedsel. Daardoor vormden de muggen in de tunnels een nieuwe soort. Hoe noem je de gebeurtenis dat de twee groepen niet meer met elkaar in contact kwamen?

1. evolutietheorie
2. isolatie
3. natuurlijke selectie
4. soortvorming

Ellen trekt twee conclusies uit de stamboom.
1 Teken zijn meer verwant aan schorpioenen dan aan spinnen.
2 Hooiwagens zijn eerder ontstaan dan teken.
Zijn deze conclusies volgens de gegevens in de stamboom juist?

1. Geen van beide conclusies is juist.
2. Alleen conclusie 1 is juist.
3. Alleen conclusie 2 is juist.
4. Beide conclusies zijn juist.

Evolutie

1. Theorie die uitgaat van variaties in genotypen, natuurlijke selectie en het ontstaan van nieuwe soorten
2. ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen of verdwijnen

Bij welke overeenkomsten in bouw of functie van organen hebben soorten dezelfde gemeenschappelijke voorouder?
(Bijvoorbeeld vleugel)

1. Verschillende functie Dezelfde bouw
2. Dezelfde functie Verschillende bouw

Aan de slag!

Thema 3, basisstof 6 en 7

basisstof 6: opdrachten 1 t/m 7

basisstof 7: opdrachten 1 t/m 8

Klaar?

Maak de test-jezelf van alle gemaakte basisstoffen. Begin bij basisstof 1.