Les 2: De Retorica

• Latijn
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

De Retorica

• Kunst van het spreken
• Homeros: helden houden toespraken
• Maar: spontaan
• Een held is een spreker van woorden en verrichter van daden

Athene, 6e eeuw

• Opkomst democratie
• Spreken wordt belangrijk
• Gelijk krijgen is belangrijker dan waarheid
• Vorm van toespraak is belangrijk
• Maar: ethisch verantwoord?

Plato en Aristoteles

• Plato: objectieve waarheid moet mensen overtuigen
• Socrates bestrijdt retorische trucs, maar is zelf een goede debater
• Aristoteles: verschil tussen retorica (moreel neutraal) en de redenaar (moreel verantwoordelijk)
• Belangrijkste: zakelijk en eerlijk zijn
• Maar: beïnvloeding en taalvaardigheid is toegestaan

Macedonië

• Philippus II maakt een einde aan Griekse onafhankelijkheid
• Retorica verdwijnt uit politiek, maar blijft dominant in het onderwijs

Rome

• Rome: spreken gebeurt op basis van aanleg en routine
• 2e eeuw: retorica in Romeins onderwijs
• imitatio en aemulatio van de Grieken
• Retorica wordt aangepast aan Romeinse praktijk:
• politieke retorica in Senaat
• juridische retorica in rechtspraak

Cicero

• De Oratore
• Orator perfectus is:
• retorisch geschoold
• door praktijk gevormd 
• filosofisch aangelegd

Cicero

• Aspecten:
• ars (theorie en techniek)
• ingenium (aanleg)
• exercitatio (oefening)
• usus (ervaring)
  

Theorie van de Retorica

• Doelstelling: persuadere - overtuigen van tegenstander
• Onderwerp:
• quaestiones infinitae: vraagstukken van algemene aard
• quaestiones finitae: specifieke vraagstukken

Aristoteles: 3 soorten toespraken

• Genus iudicale: pleidooi in de rechtszaal
• Genus deliberativum: politieke redevoering
• Genus demonstrativum: gelegenheidsrede

De Spreker

• De redenaar heeft meerdere taken:
• Inventio: analyseren van het vraagstuk
• Dispositio: ordenen van gegevens en argumenten
• Elocutio: stilistische vormgeving (verwoording)
• Memoria: het van buiten leren van de tekst
• Actio/Pronuntiato: de voordracht, incl. mimiek e.d.

Opbouw van het betoog

• Exordium: inleiding. Aandacht en sympathie opwekken.
• Narratio: uiteenzetten van de voorgeschiedenis.
• Propositio: korte samenvatting van de stelling en indeling van het vervolg.
• Argumentatio: puntsgewijze behandeling van de eigen argumenten en weerlegging van de tegenstander.
• Peroratio: afsluiting, recapitulatie, beroep op toehoorders.

Wapens van de Retoricus

• concilliare: gunstig stemmen (tijdens Exordium).
• docere: onderwijzen en beargumenteren (tijdens Narratio t/m argumentatio).
• movere: ontroeren of bewegen (tijdens Peroratio).
• Oratio Invecta: publiekelijk neerhalen (bijv. In Catalina)
• Zinsbouw: rustig en vloeiend, geen poëzie (metra).
• Wel afgeronde hoofd- en bijzinnen: periode.