T5BS2+3 Chromosomen, genen en genexpressie + geslachtelijke voortplanting

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Basisstof 2 en 3

Chromosomen, genen en genexpressie

Geslachtelijke voortplanting

Chromosomen

Chromosomen komen in paren voor. Een mens heeft in iedere lichaamscel 46 chromosomen.

Op deze chromosomen ligt de genetische informatie van alle erfelijke eigenschappen

Geslachtschromosomen

De lichamelijke geslachtskenmerken worden bepaald door de geslachtschromosomen.

Vrouw = XX

Man = XY

Intersekse

Genen en allelen

Een gen is een deel van een chromosoom die de informatie bevat van een erfelijke eigenschap - bv. bloemkleur

Een allel is de variant van een gen - bv. allel voor witte bloemen of allel voor rode bloemen

DNA

• Het genotype bestaat uit alle erfelijke eigenschappen en ligt in de celkern opgeslagen als DNA.
• DNA bestaat uit verschillende baseparen: A, T, C, G
• Deze letters coderen voor bepaalde basen.

Cel en DN

Mitose - gewone celdeling

Om te kunnen groeien, maar ook om je cellen te vervangen, vindt er celdeling plaats. Dit wordt ook wel mitose genoemd. Bij de mitose verdubbelt het DNA zich, zodat iedere dochtercel ook weer 46 chromosomen heeft en identiek is.

Mitose 

(de fases hoef je nog niet te weten)

Geslachtscellen/Meiose

In de geslachtscellen van mensen komen maar 23 chromosomen voor. Van ieder paar is er één in de geslachtscel gekomen door meiose (reductiedeling).

Wanneer twee geslachtscellen samenkomen (bevruchting) wordt er een cel gevormd die weer 46 chromosomen (23 paar) heeft.

Na de bevruchting vindt veelvuldig mitose plaats, zodat er een mensje kan ontstaan dat uit heel veel cellen bestaat.

Meiose=reductiedeling

Mitose

Meiose

Genexpressie

Iedere cel heeft dus dezelfde erfelijke informatie, maar niet iedere cel ziet er hetzelfde uit. 

Genen kunnen aan- en uitgezet worden. 

Alleen de genen die nodig zijn in een cel staan aan.

Eiwit

Eiwitten voeren taken uit in en buiten de cel. Eiwitten worden gemaakt aan de hand van de erfelijke informatie. Een gen dat aanstaat wordt afgelezen en vervolgens vertaald naar een eiwit.

genen - allelen

Chromosomen zijn dus gelijk als het over de erfelijke eigenschappen gaat, maar niet identiek als het om de invulling gaat

gelijk: de chromosomen bevatten dezelfde genen

niet identiek: de chromosomen kunnen verschillende allelen bevatten

homozygoot vs heterozygoot

Als een chromosomenpaar twee dezelfde allelen voor één eigenschap heeft, noem je dit homozygoot

Als een chromosomenpaar twee verschillende allelen voor één eigenschap heeft, noem je dit heterozygoot

Homozygoot en heterozygoot

Geslachtelijke voortplanting

• Het ontstaan van een nieuw organisme door het versmelten van twee geslachtscellen
• Welk genotype de geslachtscellen hebben is afhankelijk van het toeval
• Bij geslachtelijke voortplanting ontstaat variatie in de genotypern van de nakomelingen

Ongeslachtelijke voortplanting

• Sommige organismen (bijv. planten) kunnen zich ongeslachtelijk voortplanten.

* Er versmelten dan geen geslachtscellen

* Het genotype van de nakomelingen is dan gelijk aan dat van de ouder

Twee-eiige tweeling

Eeneiige tweeling

Tweelingen

Eeneiig of tweeeiig hngt af van 1 of 2 rijpe eicellen

Eeneiig houdt in dat er bij de delingen een extra deling heeft plaatsgevonden waardoor er twee identieke embryo's ontstonden

Aan de slag!

Basisstof 2 opdracht 1 - 11 m.u.v. opdracht 4

Wat is genexpressie?

1. het tot uiting komen van een gen
2. het versmelten van eicel en zaadcel
3. het maken van eiwitten op ribosomen
4. het maken van geslachtscellen

Een eeneiige tweeling lijkt veel op elkaar omdat?

1. Een eeneiige tweeling heeft hetzelfde genotype en fenotype
2. Een eeneiige tweeling heeft hetzelfde genotype maar niet hetzelfde fenotype.
3. een eeneiige tweeling heeft niet hetzelfde genotype en niet hetzelfde fenotype

Als een tweeling een jongen en een meisje zijn dan zijn ze.......

1. eeneiig
2. twee-eiig

Hoe komt het fenotype tot stand?

1. genotype en het milieu
2. DNA
3. uiterlijk
4. chromosomen

Hoe ontstaan een twee-eiige tweeling?

1. Een eicel die zich later splitst
2. Twee eicellen die allebei bevrucht worden
3. Een eicel die door twee zaadcellen bevrucht wordt
4. Twee eicellen die door hetzelfde zaadcel worden bevrucht

Welke genen kom je tegen in een levercel?

1. Alleen genen die te maken hebben met de lever
2. Alle genen die een mens heeft
3. Helft van de genen
4. Kwart van de genen

Genen komen voor in paren.

1. Waar
2. Niet waar

Bevat ieder chromosoom 1 of meerdere genen?

1. 1 gen
2. meerdere genen
3. dat is per chromosoom verschillend
4. dat is niet te zeggen

Gen

Celkern

DNA

Chromosomen

Allelen