5.3 Ondermaat en overmaat

• Scheikunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Overmaat en ondermaat

ontledingsreacties

Leerdoel 4:
Je kunt overmaat(en ondermaat)m.b.v. de massaverhouding berekenen.

Criteria

Je kunt:

- Uitleggen wat er gebeurt als je stoffen (die met elkaar reageren) niet in de juiste massaverhouding meng en

- daarbij de begrippen overmaat en ondermaat op de juiste manier gebruiken.

- Rekenen aan reacties waarvan één van de beginstoffen in overmaat aanwezig is,

- daarbij bijvoorbeeld uitrekenen welke stoffen in overmaat en ondermaat aanwezig zijn of uitrekenen hoeveel reactieproduct ontstaat.

- Aangeven wanneer een reactie stopt.

Het maken van een cheeseburger

1

+ 1

+ 2

+ 3

1

(Bij koken gebruik je vaak de massaverhoudingen!)

1 : 1 : 2 :3

Het maken van een cheeseburger

1

+ 1

+ 6

+

1

1 : 1 : 2 :3

Overmaat

Eén van de stoffen is teveel aanwezig

en 4 plakjes kaas over

Het maken van een cheeseburger

1

+ 1

+ 1

+ 3

1 : 1 : 2 :3

Ondermaat

Eén van de stoffen is te weinig aanwezig

Geen hamburger die aan eis voldoet

Overmaat en ondermaat

Overmaat = het teveel aan stof wat overblijft na reactie.

Ondermaat = het tekort aan stof wat nodig is om volledig te reageren.

Waarom is het bij een reactie belangrijk om te rekenen met de stof die in ondermaat aanwezig is

Uitleg 5.3 (1/3)

Wanneer stopt een chemische reactie:

1. Als een van de beginstoffen op is (ondermaat)

2. Als de temperatuur onder de reactietemperatuur komt.

Dus als een beginstof helemaal weg reageert, dan is deze in ondermaat. De stof die overblijft na de reactie, is de stof in overmaat.

Hoeveel reactieproduct  er ontstaat is dus afhankelijk van de stof in ondermaat.

Uitleg 5.3 (2/3) 

Welke stof is in overmaat? Stappenplan:

1.  Noteer de chemische reactie (dit mag in woorden of in symbolen. Niet door elkaar)
   
2. Noteer een kloppende massaverhouding bij de desbetreffende stoffen onder de reactie(zie 1). Het kan zijn dat je deze krijgt, of dat je deze zelf moet opstellen.
3. Noteer alle gegeven massa's bij de juiste stoffen.

Uitleg 5.3 (3/3) 

Voorbeeld:

Koper en zwavel reageren met elkaar tot kopersulfide (CuS). Ze reageren in de verhouding 63,6 : 32,1. Stel je hebt 273 g koper en 141 g zwavel. Hoeveel kopersulfide ontstaat er dan?

Uitwerking volgens stappenplan:

1.                  Koper + zwavel --> kopersulfide

2.  m.v.        63,6 u     32,1 u                    95,7 u

                      X                 Y

3.                  273 g       141 g

4.  Groeifactor X = 273 : 63,6 = 4,29    --> ondermaat, deze bepaalt de gehele reactie
      Groeifactor Y = 141 : 32,1 = 4,39      --> overmaat, van zwavel hou je dus wat over.

5. Er reageert dus 32,1 x 4,29 = 137,79 g zwavel tijdens de reactie. 141 - 137,79 = 3,21 gram zwavel blijft over (=overmaat).

     Er zal dus 95,7 x 4,29 = 410,78 gram kopersulfide ontstaan.

Na de reactie heb je dus 410,79 gram kopersulfide en 3,21 gram zwavel in je 'potje'  zitten.

Bereken nu zelf hoeveel gram koolstofdioxide maximaal ontstaat bij de volledige verbranding van 10,0 g
methaan met 12,5 g zuurstof. Kijk in je boek op
blz 115 en in je PS!