Les 9: Vrijheid en onvrijheid

• Maatschappijkunde
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 3

Startklaar

• Op je plek zitten 
• Telefoon in het Zakkie 
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
• Schoolspullen op tafel: Chromebook, JdW-map, etui

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan het welbevinden van leerlingen. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zitten startklaar en zijn bijvoorbeeld ingelogd in LessonUp en hebben hun JdW-map op tafel.

WERK & MEDIA

Les X: Titel les

Maatschappijleer

HB3B

Les 9: Vrijheid en onvrijheid

Maatschappijkunde Kader 3

2024-2025

RECHTSSTAAT

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen wat een rechtsstaat is (R)
• Je kunt het verschil aangeven tussen een autoritaire staat en een dictatuur (T1)
• Je kunt uitleggen wat censuur is (R)

Wat is een rechtsstaat?

In Nederland kan niemand je dwingen een portret van koning Willem-Alexander in je huis op te hangen. En als je het niet eens bent met een besluit van de overheid, kan je bij de rechter je gelijk halen. Dat komt omdat Nederland een rechtsstaat is, een land waar de rechten en plichten van de burgers en van de overheid zijn vastgelegd en worden nageleefd. 

Deze rechten en plichten zijn in wetten opgeschreven door politici die wij zelf gekozen hebben. Nederland is immers een democratie. Dat betekent dat de bevolking invloed heeft op politieke besluiten. Nederland is daarmee een democratische rechtsstaat. 

In onze democratische rechtsstaat heb je veel rechten en vrijheiden. Bijvoorbeeld de vrijheid op meningsuiting, het recht om te stemmen en het recht op privacy. 

Grondrechten in Nederland

1. Gelijke behandeling en discriminatieverbod 

2. Nederlanderschap; recht tot verlaten land 

3. Gelijke benoembaarheid 

4. Kiesrecht 

5. Petitierecht 

6. Vrijheid van godsdienst en levensovertuiging 

7. Vrijheid van meningsuiting 

8. Vrijheid van vereniging 

9. Vrijheid van vergadering en betoging 

10. Privacy 

11. Onaantastbaarheid lichaam 

12. Huisrecht 

13. Briefgeheim

14. Onteigening 

15. Vrijheidsontneming 

16. Geen straf zonder wet (Nulla Poena) 

17. Wettelijke toekenning rechter 

18. Rechtsbijstand 

19. Werkgelegenheid 

20. Bestaanszekerheid 

21. Milieu 

22. Volksgezondheid; woongelegenheid, 

23. Het openbaar en bijzonder onderwijs

Autoritaire staten

In veel landen heeft de bevolking geen of weinig rechten en vrijheden. Dat zijn soms wel landen waar we handel mee drijven (zoals China), naartoe op vakantie gaan (zoals Cuba) of grondstoffen vandaan halen (zoals Saudi-Arabië). Dit zijn voorbeelden van autoritaire staten, landen waar een kleine groep mensen de macht heeft en de regels bepaalt. 

Autoritaire staten kunnen wel een parlement hebben, maar daarin zitten vooral mensen die het met de machthebbers eens zijn. Als er al verkiezingen zijn, word je gedwongen om te stemmen op de partij die al de macht heeft; anders raak je bijvoorbeeld je baan kwijt. Of er wordt geknoeid met de stemmen. Vaak mag alleen de partij van de machthebbers reclame maken voor hun ideeën. Andere partijen of kandidaten krijgen geen kans om hun stem in de media te laten horen. 

Wel of niet boven de wet

In een rechtsstaat moet ook de overheid zich aan de wet houden. De politie mag bijvoorbeeld niet zomaar je huis doorzoeken of je afluisteren. Omdat de wet geldt voor iedereen, kan elke wetsovertreder straf krijgen. Ook een agent, een minister of de directeur van een groot bedrijf. We zeggen daarom: niemand staat boven de wet.

Wel of niet boven de wet

In autoritaire staten staan machthebbers wel boven de wet. Of ze leggen de wet in hun eigen voordeel uit. Officieel is er bijvoorbeeld in Rusland vrijheid van meningsuiting Maar die vrijheid wordt op allerlei manieren beperkt. Zo kan je voor het verspreiden van 'valse informatie' een gevangenisstraf tot drie jaar krijgen. Maar wat precies 'valse informatie' is, staat niet in de wet. Dat bepalen de machthebbers. 

Dictaturen

Autoritaire staten verschillen van elkaar. In de ene hebben inwoners meer rechten dan in de andere. De meest strenge autoritaire staten noemen we dictaturen: landen waar een persoon of een kleine groep mensen alle macht heeft en inwoners vrijwel helemaal geen rechten hebben. 

Noord-Korea is hiervan een voorbeeld. Je mag er niet zomaar je mening over iets geven. Kranten, radio- en tv-uitzendingen, internet en telefoonverkeer worden streng gecontroleerd. De staatsradio en staats-tv geven alleen goed nieuws over het land en de machthebbers. We noemen dit censuur, het expres weglaten of veranderen van bepaalde informatie. Journalisten kunnen daardoor hun werk niet goed doen. 

Dictaturen

De machthebbers accepteren geen enkele kritiek. Demonstreren is dus verboden. Soms worden er zelfs ongewapende demonstranten doodgeschoten. Mensen die het oneens zijn met de leider worden door middel van dreigementen en geweld gedwongen om zich stil te houden,. Mensen die zich wel uitspreken, komen vaak in de gevangenis terecht en worden soms gemarteld. In Noord-Korea zitten bijvoorbeeld tienduizenden politieke gevangenen in concentratiekampen. 

Dictatuur = een land waar alle macht in de handen ligt van een persoon of kleine groep

• 1 persoon of 1 partij heeft alle macht
• er bestaat geen democratie of rechtsstaat
• bevolking heeft geen politieke grondrechten
• er is geen persvrijheid
• de (geheime) politie en het leger spelen grote rol

Opdrachten H5.1

H5.1 opdracht 1 t/m 10 (blz. 125-127)

Huiswerk voor volgende keer

Invullen begrippen + samenvatting 

H5.1 (blz. 127)

Begrippen

• Rechtsstaat
• Autoritaire staat
• Dictatuur