Les 4 Systeemdenken

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

systeemdenken

Systeemdenken

Algemeen: Systeemdenken is een wetenschappelijke benadering die tracht overzicht van het geheel te behouden, in plaats van zich te concentreren op afzonderlijke onderdelen zonder te overwegen welke rol deze delen in het groter geheel spelen.

Examensyllabus: De kandidaat kan in contexten een onderscheid maken tussen verschillende organisatieniveaus, relaties binnen en tussen organisatieniveaus uitwerken en uiteenzetten hoe biologische eenheden op verschillende organisatieniveaus zichzelf in stand houden en ontwikkelen.

Begrippen (R/T1)

Organisatieniveaus:

Element, Molecuul, Organel, Cel, weefsel, orgaan, orgaanstelsel, organisme, populatie, levensgemeenschap, ecosysteem, bioom, biosfeer 

Emergente eigenschappen

Noteer de verschillende organisatieniveaus, en definieer ze goed genoeg om onderscheid te kunnen maken tussen naburige organisatieniveaus.

Klaar? Maak een conceptmap waarin je de niveaus benoemt

emergente eigenschap

Een eigenschap op organisatieniveau N, die op niveau N-1 nog niet bestond.

bv: Een populatie heeft een geboorte- en sterftecijfer, een individu niet.

bv: Een oplossing heeft een concentratie, een molecuul nog niet.

Kijk naar je lijstje met organisatieniveaus, bedenk zoveel mogelijk voorbeelden op verschillende niveau's

2021 TV I De onderzoeksgroep van Daniël Pijnappels gebruikte een virus om een gen uit de algen over te brengen in gekweekte hartspiercellen om ze lichtgevoelig te maken. Bij gebruik van een virus als vector komt het transgen op een willekeurige plaats in het DNA van de hartspiercel terecht.

1p 4 Beschrijf op moleculair niveau een mogelijk nadelig gevolg hiervan voor deze cel.

2021 TV I
2p 14 Verklaar aan de hand van de gegeven informatie
 hoe op moleculair niveau kleine kortdurende schommelingen in
zoutconcentratie direct opgevangen kunnen worden door trekvissen,
en
 dat een grote, langdurige verandering in zoutconcentratie een langere
acclimatisatie vergt.

2021 TV1 De enzymactiviteit van S. thermophilus is hoger als deze bacterie samen
met L. bulgaricus aan melk wordt toegevoegd dan als alleen
S. thermophilus wordt toegevoegd.

1p 16 Verklaar deze hogere enzymactiviteit van S. thermophilus op moleculair
niveau.

2021 TV2 2p 17 Schrijf de nummers 1 en 2 onder elkaar en noteer erachter welk gevolg op de betreffende plaats in afbeelding 2 moet worden ingevuld zodat een
juist schema ontstaat.

2021_TV 3

1p 28 Noteer het nummer van de factor die genexpressie beïnvloedt of de
nummers van de factoren die genexpressie beïnvloeden op
transcriptieniveau.

2019- TV I
2p 9 Hoe leidt zo’n slangenbeet op celniveau tot het ontstaan van een impuls?

De bouw en werking van onderdelen van het spijsverteringsstelsel vormen
bij een gezond mens een natuurlijke bescherming tegen ziekteverwekkende bacteriën zoals C. difficile.

2p 26 Beschrijf van deze bescherming:
 een werkingsmechanisme op moleculair niveau;
 een ander werkingsmechanisme op orgaan- of orgaanstelselniveau.

2019 TV-2
Een bepaald SNP leidt op moleculair niveau tot de vorming van een
afwijkend eiwit, dat op niveau van het organisme een andere
smaakwaardering tot gevolg heeft.
2p 32 Leg uit hoe een afwijkend eiwit kan leiden tot een andere waardering van
de smaak van spruitjes.

2018 TV-II Mutaties waarbij ergens in een gen een aantal extra repeats ontstaat, komen regelmatig voor. Mutaties waardoor het aantal trinucleotiderepeats (herhalingen van drie nucleotiden) verandert, zijn vaak minder
ingrijpend dan die van het aantal dinucleotide-repeats (herhalingen van twee nucleotiden).

2p 16 Leg uit waardoor een verandering van het aantal dinucleotide-repeats op
moleculair niveau grote gevolgen kan hebben.