Muziek in de romantiek les 4

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Muziek

in de romantiek

Planning

Leerdoel

- Je kan vertellen wat programmamuziek is en hoe deze tot stand is gekomen in de romantiek

- Muziek in de romantiek gaat om het verhaal.

- Muziek wordt complexer opgeschreven.

- Dramatiek in de muziek vernieuwend in de Romantiek

- Exotisme

Algemene leerdoelen muziek examen

MUZIEK

I. Uitvoering /voorstelling: Wat is er te horen en/of te zien? Wat voor soort muziek(stuk)

wordt er uitgevoerd?

II. Inhoud: Waar gaat het muziek-/muziektheaterstuk over: wat is het verhaal, het thema,

het concept? Wat is de boodschap of (diepere) betekenis?

III. Vormgeving: Hoe wordt de voorstelling/het concert vormgegeven door middel van

muziek?

IV. Theatervormgeving: Waarmee, met welke materialen en technieken, wordt de

muziekvoorstelling vormgegeven?

blz. 36 t/m 38 muziek : syllabus

Hector Berlioz = componist

- Symphonie fantastique uit 1830

- goed voorbeeld programmamuziek met idee fixe

- bezetting van orkestbezetting was nieuw

- hoe er werd omgegaan met de instrumenten was nieuw

- Dramatiek in het werk is vernieuwend

Symphonie fantastique

Een jonge muzikant vergiftigt zichzelf met opium, uit wanhoop van een onbeantwoorde liefde. Hij krijgt een bad trip en in zijn hallucinaties ziet hij steeds zijn geliefde tevoorschijn komen. Het eindigt in een 'heksen-sabbat', een duivelse dans van monsterlijke wezens op zijn graf. 

verhaal is uitvergroot van het liefdesverdriet van Berlioz met de Ierse actrice Harriet Smithson. Hij ontmoet haar in 1827 in een optreden in Parijs maar krijgt geen contact met haar. Met dit stuk schrijft hij de wanhoop van zich af. Twee jaar na de priemiere hoort Smithson van de uitvoering, ze trouwen maar leven was van korte duur. 

absolute muziek: muziek om de muziek (classicisme)

programmamuziek: muziek dat een programma volgt (romantiek)

idee fixe = een gedachte, angst of gevoel waardoor iemand volledig beheerst wordt en dat iemand niet van zich af kan zetten

(voorloper leidmotief = melodie dat gekoppeld wordt aan een bepaalde gedachte van een bepaalde persoon)

- In wenen stijgt de populariteit in de salonavonden

- informeel gemusiceerd

- Schubertiades: kamermuziek en liederen in huiselijke kring uitgevoerd

- Schubert vindt artistieke vrijheid belangrijker dan succes

componisten zijn niet langer in dienst van een vorst en moeten zelf in hun levensonderhoud voorzien. 

schubert leven is exemplarisch voor de romantische kunstenaar: heeft altijd geldgebrek, sterft op jonge leeftijd en zijn genie wordt pas na zijn dood erkend

Winterreisse (1827)

- liederencyclus  

- wordt afgewezen door geliefde en besluit op reis te gaan

24 liedjes over rusteloosheid en wanhoop, terwijl hij troost zoekt in een ijzig landschap

- in laatste lied komt hij een straatmuzikant die de dood symboliseert

-Schubert vertaald voor elke gemoedstoestand een zangmelodie

piano heeft eigen zang: expressief, tot somber tot sober

Weltschmerz: wereldpijn: beschrijft gevoelens van verdriet en melancholie, die je kunst ervaren als je beseft dat de wereld onvolmaakt is

Schubert = componist

- gedicht van Goethe op muziek gezet

- gevoelens en gedachten van de ik-figuur worden muzikaal ondersteund en zo versterkt

Vader gaat te paard in de nacht met een kind op de arm, de dood probeert het kind naar zich toe te lokken, het kind jammert van angst omdat de elfenkoning steeds handtastelijker wordt, maar de vader onderkent het gevaar niet, het zijn slechts nevelslierten die zich opbrengen, bij aankomst blijkt het kind dood in de armen 

Beethoven - Eroica (ofwel held)

- niet meer afhankelijk van adelijke, verdient nu geld met verkoop concertkaarten en ander publiek

- opgedragen aan Napoleon, 

- eerst heette het nummer: Napoleon, Beethoven was het niet eens met zijn beleid en noemde het daarom Eroica (held)

- begint rustig, daarna gaat hij het helemaal anders doen 

(met strijkers, erg harde muziek etc. )

0

minuut 15 eerste lied

minuut 101 tweede lied

Wagner (1813-1883)

- inspiratie uit het bovennatuurlijke

- Schrijft 26 jaar lang aan operacyclus: Der Ring des Nibelungen

- Reeks  van 4 opera's (15 uur)

- Gebaseerd op Germaanse mythologie en Noorse sagen

Der ring des Nibelungen

Verhaal van oppergod Wotan die zijn macht voorgoed wil veiligstellen door een ring van Rijngoud te bemachtigen.

De ring is echter vervloekt en wisselt steeds van eigenaar.

Wotan slaagt er niet in om de ring te veroveren en verliest alles. Ring verdwijnt opnieuw in de Rijn: de orde is hersteld. 

filmpje zoeken wotan - verdiepen

Gesamtkunstwerk

Poëzie, decor, mise- en scene, handeling en muziek als een eenheid.

(totaalkunstwerk)

Wagner veranderd de regels van opera hierdoor voorgoed

- doorgecomponeerd: bestaan niet meer uit losse aria's (coupletten) en recitatieven (eenstemmig zing-spreken), maar is een vloeiend geheel.

- ieder personage krijgt een leidmotief

Theater

- Wagner liet theater bouwen in Bayreuth: het Festspielhaus (1872-1875)

- orkestbak: orkest nu half verscholen onder het toneel: publiek kan nu meer opgaan in het verhaal

- publiek komt in het donker te zitten

Opera Carmen

Mooie vrijgevochten 'zigeunerin' Carmen is een typische femme fatale, voor wie de eenvoudige soldaat Don Jose als een blok valt. Maar als Carmen hem verlaat voor de stierenvechter Escamillo, vermoord Don Jose haar, gek van afgunst.

Georges Bizet

- Exotische thema's ook populair in 19e-eeuwse opera's

- in Carmen romantiseert Bizet de Romacultuur in Spanje.

- hartstocht, jaloezie, soldaten, smokkelaars en stierenvechters in de Spaanse zon.

- Hij is er zelf niet geweest, verhaal is ontstaan door de verbeelding van de maker

-Carmen verbeeld vrije en pure levensstijl en realistische kijk op het harde bestaan van mensen onder de maatschappelijke ladder

Italiaanse violist en componist: Paganini

- 19e eeuw: interesse individu

- kunstenaar wordt gezien als individu

- virtuoze vioolspel trekt hij volle zalen in Europa

- Er wordt gefluisterd dat hij door de duivel bezeten is, mensen beweren dat ze Satan achter hem gezien hebben 

- Paganini vind het best en vergroot zijn imago: draagt zwarte lange cape

- schrijft solopartij van Eerste vioolconcert (1817) alleen in grote lijnen uit om concurrentie te voorkomen

- zet bladmuziek vlak van tevoren pas op lessenaar van orkestleden en haalt ze daarna weer weg

- Bij de dood wordt Paganini zijn imago fataal, hij wordt door de kerk beoordeeld als ketter en krijgt geen christelijke begrafenis.