Differentiëren

• Nederlands
• Middelbare school
• Basisschool
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-4

Agenda

- Wat is differentiëren?

- Voorwaarden voor goed differentiëren

- Leerlingen clusteren en een groepsplan maken

- Verschillende vormen van differentiëren

- Opdracht 

- Afsluiting

Zou jij in je les meer willen differentiëren? Zo ja, waarom?

Waar denk je aan bij
differentiëren?

Bronnen

Webinar Meike Berben

Boek: Differentiëren is te leren 

Dossier Differentiëren (Universiteit Utrecht) 

Gregory, G.H. & Kuzmich, L. (2014). Data Driven Differentiation in the Standards-Based Classroom. Corwin.

Leerstijlen van Kolb (1984)

Differentiëren is een middel

- om alle leerlingen te betrekken bij de les

- om meer eigenaarschap bij leerlingen op te wekken

- om iedere leerling zo veel mogelijk te laten leren

Want: ieder mens is uniek!

Een definitie:

Differentiatie in het onderwijs is de manier waarop een docent bewust, positief en planmatig omgaat met de cognitieve, metacognitieve, motivationele en culturele verschillen tussen lerenden en daarop zijn of haar onderwijs afstemt (UU, 2023). (moeilijke definitie)

Begrijpelijker:

 

“Differentiatie is een onderwijsbenadering waarbij leraren proactief aanpassingen doen in de inhoud van het onderwijs, de leermaterialen, de gevraagde leeractiviteiten en de producten van leerlingen om tegemoet te komen aan verschillende leerbehoeften van individuele leerlingen of van kleine groepen leerlingen, om daarmee de leermogelijkheden van alle leerlingen in de klas te vergroten”  (CA Tomlinson, onderwijskundige). 

Het leidt niet tot een betere les, het is een middel om naast activerende werkvormen in te zetten. Iets extra’s in de gereedschapskist van een docent (Berben, 2023).

Convergent/divergent

Convergente differentiatie: de nadruk ligt het behalen van minimumdoelen. Dus voornamelijk op het verbeteren van de prestaties van zwakkere leerlingen, zodat ook deze leerlingen de minimumdoelen kunnen behalen.

Divergente differentiatie: leraren bieden leerlingen verschillende leerinhoud aan of werken leerlingen toe naar verschillende eindproducten. De leerdoelen zijn dan niet voor alle leerlingen dezelfde.

Op allebei zullen we ingaan. 

Voorwaarden om te kunnen differentiëren

1. ken je leerlingen
2. ken je leerstof - wat moet iedereen kennen/kunnen/weten?en op welke criteria worden lln beoordeeld?
3. klassenmanagement in orde
4. leerlingen kunnen zelfstandig werken

Ken je leerlingen...?

Niet differentiëren = automatisch middenmoot zoeken, daarmee doe je eigenlijk iedereen te kort

Op basis van wat
kun je clusters maken?

Inzicht krijgen

Maak een groepsoverzicht .

Dit geeft inzicht in cijfers, didactische en pedagogische onderwijsbehoeften (Fullan, 2009):

gegevens verzamelen;

signaleren welke leerlingen extra aandacht nodig hebben;

onderwijsbehoeften benoemen en doelen stellen;

leerlingen clusteren op basis van hun onderwijsbehoeften;

een groepsplan opstellen;

het groepsplan uitvoeren.

Groeperen

Uit onderzoek blijkt dat je flexibel moet groeperen. Het is niet goed als de groepen voor alle lessen vaststaan. 

Zo kan het ook veel beter voor je les werken om een zwakkere en een sterkere leerling aan elkaar te kopppelen. De zwakke leerling heeft daar veel aan, de sterke minder. 

(Berben, 2023)

Hoe cluster je leerlingen? 

1. Deel in op grond van meting: 

• Toets cijfers
• Formatief toetsje (quizz, kahoot)
• Vaardigheden
• Observaties

2. Willekeurig

• Nummers, kaartjes

3. Zelf laten kiezen

Op wat voor manieren?

Er kan gedifferentieerd worden met behulp van:

– extra tijd en begeleiding

– werkvormen, met homogene of heterogene groepen

– leermiddelen, zoals de inzet van ict

– inspelen op leerstijlen van leerlingen (NRO, 2019)

Een aantal voorbeelden ->

Leerstijlen van Kolb

Kolb (1984) beschrijft de volgende leerstijlen:

de doener (actief experimenteren en concreet ervaren);

de beschouwer (eerst nadenken en observeren);

de denker (werkt graag zelfstandig en goed in redeneren);

de beslisser (neemt initiatief en is probleemoplossend)

Leerstijlen van Kolb

Stel dat je een opdracht geeft, kun je vier variaties op deze opdracht verzinnen die passen bij de vier leerstijlen. 

Geef de leerlingen vrije keuze en laat hen zelf differentiëren! 

Lev Vygotsky (1978)

Leerpsycholoog

- Comfortzone

- Zone van naaste ontwikkeling

- Paniekzone 

Creëer heterogene subgroepen zodat je zit in zone 2 

Lev Vygotsky (1978)

Scaffolding 

Steeds een trapje hoger - met ondersteuning. 

Je bouwt een steiger voor de leerling en breekt die langzaam af.

Je gaat steeds één trapje hoger dan het niveau van de leerling.

Scaffolding tools: gerichte vragen aan de leerling, antwoorden die al deels zijn ingevuld, grafische voorstellingen van de stof

Voorbeeld 

De cijfers op de laatste toets laten een tweedeling zien 

70% heeft onder de 7 (Niveau 2F)

30% heeft boven de 7 (Niveau 3F)

Hoe kun je hier op inspelen? 

Voorbeeld

Groep 1 werkt zelfstandig aan een tekst met opgaven op niveau 3F

Groep 2 werkt olv docent aan de tekst met extra instructie, daarna opgaven

/ 

Groep 2 krijgt een tekst van niveau 2F met opgaven

Organiseer de differentiatie

• Vorm
• Opstelling
• Materialen 
• Instructietafel
• Meer leuke ideeën..?

Maar... dit kost tijd

Hoe kan je leerlingen clusteren dat zoveel mogelijk tegemoet gekomen wordt aan hun behoeften en het haalbaar is qua klassenmanagement? 

De gekozen clustering moet uitvoerbaar zijn. Het clusteren mag er niet toe leiden dat sommige leerlingen onvoldoende instructie ontvangen en er leertijd verloren gaat. 

Uit onderzoek blijkt:

Max 2 tot 3 groepjes!

3 groepjes

- Instructie onafhankelijk

- Instructie gevoelig (basis instructie)

- Instructie afhankelijk (verlengde instructie)

 

(Je kan hierbij natuurlijk ook de groepsindeling uitleggen en de ll zelf laten kiezen. Blijft altijd reflecteren! -  Berben)

Snelle groep eerder klaar?

Geef ze iets extra's.

Je moet het VOOR zijn dat de leerling het vervelend vindt dat hij extra werk krijgt 

- Beloning

- Klaar? Ander vak ipv extra werk

- Van te voren aankondigen dat er extra opdrachten zijn 

Maak een groepsplan

• kies een klas en een les(onderdeel)
• deel de klas in 3 instructiegroepen
• welke gegevens gebruik je? cijfers? 
• maak een variërend lesplan per groep, met eigen lesdoelen en eigen aanpak

Tot slot...

• Differentiëren hoeft niet de hele les door plaats te vinden
• Evalueer of leerlingen in de juiste groep zitten / zaten
• Om leerlingen goed zelfstandig aan het werk te krijgen, kunnen instructiefilmpjes en werkbladen je helpen (Berben, 2023)
• Laatste tip: niet alleen differentiëren op niveau! Juist ook op leervoorkeuren en op interesses. Niet alleen op zwak/sterk. Dat geeft een hele andere dynamiek.

Reflectie:
- Wat heb je geleerd?
- Wat heb je nog niet geleerd?
- Welke prangende vraag heb je nog?