T6 BS5

• Mens & Natuur
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 2

T6 BS5

Spoorboekje

- Uitleg T6 basisstof 5

- Opdrachten T6 basisstof 5 maken

- Test jezelf T6 basisstof 5 maken (groene score = af)

Regels:

- Jassen zitten in de lockers.

- Telefoons zijn niet hoorbaar en niet zichtbaar in het lokaal.

Mens en milieu

Leerdoelen:

6.5.10 Je kunt enkele oorzaken en gevolgen noemen van uitputting en vervuiling.

6.5.11 Je kunt enkele oorzaken en gevolgen noemen van klimaatverandering.

Groeiende wereldbevolking

De afgelopen vijftig jaar is het aantal mensen op aarde 

verdubbeld. In juni 2019 waren er 7,7 miljard mensen. 

Volgens de voorspellingen zijn we over dertig jaar 

misschien wel met 10 miljard mensen. Al die mensen 

gebruiken samen heel veel energie en grondstoffen. 

Ze produceren ook heel veel afval.

Invloed op het milieu

De mens heeft invloed op het milieu. We halen stoffen uit het milieu, bijvoorbeeld grondstoffen en water. We voegen ook stoffen toe aan het milieu, bijvoorbeeld afval en uitlaatgassen. Op deze manier veranderen we het milieu. Vroeger was de invloed van mensen nog niet zo groot. Maar doordat er nu zoveel mensen zijn, ontstaan vaak milieuproblemen.

Milieuproblemen door de mens

De belangrijkste oorzaken van milieuproblemen zijn:

• de bevolkingstoename

• de manier van leven van de mens

De mens zorgt op twee manieren voor milieuproblemen:

• door uitputting: zo veel stoffen uit het milieu halen dat ze opraken

• door vervuiling: stoffen aan het milieu toevoegen die schadelijk zijn

Uitputting

Mensen gebruiken aardolie, aardgas en steenkool als brandstof. Door deze brandstoffen hebben we energie voor auto’s, fabrieken en verwarming. Aardolie, aardgas en steenkool zijn fossiele brandstoffen. Ze zijn miljoenen jaren geleden ontstaan uit resten van dode planten en dieren. De fossiele brandstoffen raken uitgeput. Over vijftig tot honderd jaar zijn de voorraden aardolie en aardgas waarschijnlijk op.

Om machines, apparaten, huizen en kleding te maken gebruiken we grondstoffen. Bijvoorbeeld aardolie (voor kunststoffen), zand (voor glas en bouwmateriaal) en metaalerts (voor metalen). Ook de voorraden van deze grondstoffen raken uitgeput.

Lucht- en bodemvervuiling

Boeren gebruiken mest om de grond vruchtbaar te maken. Een belangrijke stof in mest is stikstof. Een deel van de stikstof uit mest komt terecht in het grondwater en in de lucht. Ook de industrie en het verkeer (uitlaatgassen) geven stikstof af aan het milieu (zie afbeelding 3).

Stikstof is een oorzaak van luchtvervuiling. Via het grondwater en de lucht komt de stikstof terecht in natuurgebieden. Daardoor verandert de plantengroei. Brandnetels en grassen groeien bijvoorbeeld goed op veel stikstof, maar kwetsbare of zeldzame planten kunnen er niet goed tegen en verdwijnen.

Lucht- en bodemvervuiling

Een gif is een stof die schadelijk is voor organismen. In het verleden werd giftig afval soms op vuilnisplaatsen gestort. Zo zijn op veel plaatsen giftige stoffen in de bodem gekomen. Dit noem je bodemvervuiling. Planten nemen de giftige stoffen op via hun wortels. Zo komen de giftige stoffen in de voedselketen terecht.

Watervervuiling

In de landbouw worden gifstoffen gebruikt om planten te beschermen tegen insecten en ziekteverwekkers. Deze gifstoffen kunnen in het water van sloten of in het grondwater komen. Dit is een voorbeeld van watervervuiling. Ook huishoudens, fabrieken en scheepvaart vervuilen het water. Meer dan 80% van het afvalwater op de wereld wordt zomaar in het milieu geloosd. Hierdoor komen zware metalen, oplosmiddelen en ander afval in het water terecht. Deze stoffen zijn vaak giftig.

Broeikaseffect

De dampkring (of atmosfeer) is de luchtlaag rondom de aarde. De dampkring is een mengsel van verschillende gassen. Deze gassen laten een deel van de zonnestraling door naar de aarde. De rest van de straling wordt weerkaatst.

Door de zonnestraling warmt de aarde op. De aarde straalt deze warmte ook weer uit. Bepaalde gassen in de dampkring houden de warmtestraling van de aarde tegen (zie afbeelding 5). Deze gassen noem je broeikasgassen. De belangrijkste broeikasgassen zijn koolstofdioxide en waterdamp. De werking van deze gassen lijkt op die van het glas van een broeikas. Deze werking heet daarom het broeikaseffect. Dankzij het broeikaseffect is het op aarde gemiddeld 15 °C. Zonder het broeikaseffect zou het op aarde veel kouder zijn (−18 °C). Er zou dan waarschijnlijk geen leven zijn op aarde.

Broeikaseffect

Versterkt broeikaseffect

In de afgelopen 130 jaar is het gemiddeld 1 °C warmer geworden op aarde. In Nederland is dit 1,7 °C. Dat komt doordat mensen steeds meer broeikasgassen in de dampkring brengen. De dampkring houdt daardoor meer warmte vast. Daardoor stijgt de temperatuur op aarde. Dit is het versterkte broeikaseffect.

De broeikasgassen komen onder andere van de verbranding van fossiele brandstoffen. Daarbij ontstaat koolstofdioxide. Een ander belangrijk broeikasgas is methaan. Dat gas komt vrij uit moerassen, bossen en de veeteelt. Ook lachgas is een broeikasgas.

Opwarming van de aarde

Klimaatverandering

Door het versterkte broeikaseffect verandert het klimaat. Klimaatverandering betekent dat het weer over een langere periode verandert. Door de klimaatverandering krijgen we in Nederland zachtere winters en warmere zomers. Ook krijgen we meer extreem weer, zoals storm of hagelbuien.

Misschien heb je gemerkt dat in de zomer vaker blauwalg voorkomt in een zwemplas. Blauwalg is een bacterie die stoffen maakt die giftig zijn voor mensen en honden. Daarom mag je niet zwemmen als er blauwalg is. Door de klimaatverandering komt er in de zomer vaker blauwalg voor in het water.

Een belangrijk gevolg van de opwarming van de aarde is de stijging van de zeespiegel (de hoogte van het zeewater). Bij Nederland zal de zeespiegel 0,5 tot 3 m hoger zijn in 2100. Laaggelegen gebieden zullen dan overstromen. Daarom moeten de dijken hoger worden gemaakt. Dat kost veel geld.

Stijging zeespiegel van 1m

Droogte

In sommige gebieden op aarde leidt de hogere temperatuur tot droogte, waardoor woestijnen groter worden. Er kan een tekort komen aan zoet water en aan drinkwater. In veel gebieden zal landbouw onmogelijk worden. In andere gebieden zal de landbouw juist beter gaan door de hogere temperatuur.

Gevolgen voor de natuur

De gevolgen van de klimaatverandering zijn in de natuur al goed merkbaar. In Nederland komen nu planten- en diersoorten voor die vroeger alleen in België en Frankrijk voorkwamen. Er zijn ook soorten die minder voorkomen of zelfs zijn verdwenen.

Doordat het warmer is geworden, is het jaarritme van veel soorten veranderd. Bomen krijgen vroeger in het jaar bladeren. Veel planten bloeien eerder. Doordat de eiken eerder bladeren krijgen, zijn er ook eerder rupsen die de bladeren eten. Als de eieren van een koolmees uitkomen, zijn die rupsen alweer weg. Er is dan te weinig voedsel voor de jonge mezen. Koolmezen moeten daarom op zoek naar ander voedsel voor hun jongen. Ze eten nu ook eikenprocessierupsen.

Aan de slag

Lees de lesstof van T6 basisstof 5 (6.5)

Maak de opdrachten van T6 basisstof 5 (6.5)

Maak de test jezelf van T6 basisstof 5 (6.5), groen = af.