4.1 De pruikentijd

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

De tijd van Pruiken en Revoluties

§4.1 De pruikentijd 

3.5 Wetenschap en techniek

Meer vertrouwen op waarnemingen, proeven en logisch redeneren.

- Isaac Newton

- Christiaan Huygens

- Jan Adriaansz. Leeghwater

De tijd van Pruiken en Revoluties

1700-1800

Tijd van Pruiken en Revoluties

1700 - 1800

De 18e eeuw is een tijdperk van zowel rede als zinloos geweld, van vrijheid en slavernij, en van onvoorstelbare rijkdom en wanhopige armoede.

De trans-Atlantische slavenhandel groeit, evenals de tegenstanders ertegen.

Europese filosofen komen tot nieuwe conclusies over allerlei onderwerpen, waaronder economische, religieuze, sociale en politieke kwesties.

Deze ontwikkelingen worden samen de Verlichting genoemd.

These developments are together called the Enlightenment.

Opbouw van het hoofdstuk

- de Verlichting

- de Amerikaanse revolutie

- de Franse revolutie

- de Bataafse revolutie

- slavernij en abolitionisme

De 18e eeuw

De adel was zo rijk dat zij als symbool allerlei gekke kapsel met pruiken namen. Kappers maakten zelf gehele schepen als kapsel voor de rijkste onder de rijken.

17e Eeuw

• De Republiek in een Gouden eeuw

• Koppositie in de handel

• Grote sterke zeemacht

• Geld wordt geïnvesteerd in de handel en nijverheid (handelskapitalisme)

18e Eeuw

• De Republiek in het verval (de handel en nijverheid gingen achteruit)
• Bloei Frankrijk en Groot-Brittannië
• Geld wordt niet meer geïnvesteerd, maar vooral uitgeleend. 

• Rijke burgers krijgen steeds meer macht (ze verdelen onderling de baantjes) 
• A'dam is wel nog steeds het financiële centrum van de wereld

De Nederlandse economie

Mode in de 18e eeuw

• Sprake van een mode-revolutie!
• Mode was een weerspiegeling van cultuur, status en trends.
• Verfijning, elegantie en overdaad.
• Pruiken, haarstukken, hoepelrokken, korsetten, franjes, pofmouwen, etc. 
• Afhankelijk van sociale klasse.

Elite 17e eeuw (Republiek)

Elite 18e eeuw 

Franse sociale verhoudingen

• Nederland verliest omstreeks 1700 zijn economische voorsprong aan Engeland en Schotland.
• 1707: Acts of Union (Engeland en Schotland vormen samen het Verenigd Koninkrijk). 
• In Frankrijk zowel sprake van economische bloei (handel en nijverheid) als grote armoede!

§4.1: Standensamenleving

	Wie?	Plichten	Rechten
1e stand	Geestelijkheid	*Betaalden weinig of geen belasting	*Ontvingen kerkelijke belastingen *Adviseerden de koning
2e stand	Adel	*Betaalden weinig of geen belasting	*Heerlijke rechten *Adviseerden de koning *Konden legerofficier worden
3e stand	Boeren en burgers	* Moesten belasting betalen * Moesten pacht betalen *Hadden allerlei verplichtingen

Verlichter	Politiek	Geloof	Gelijkheid
Voltaire		God maakt wereld, maar heeft geen invloed
John Locke	Volk geeft macht aan koning, maar mag deze bij slecht bestuur afzetten
Charles Montesquieu	Scheiding van de machten om machtsmisbruik te voorkomen
Diderot / d'Alembert			Encyclopédie, iedereen mag alle kennis hebben
Jean-Jacques Rousseau	Volksvertegenwoordiging zorgt dat de wil van het volk wordt uitgevoerd

Leg de bron uit

- Wat zie je? 

- Waarom is het getekend? 

- Wat bedoeld de tekenaar hiermee? 

Wat gebeurt er op deze afbeelding?

Waar gaat deze afbeelding over?

Terwijl de adel en de geestelijkheid vrijgesteld zijn van belastingen, zijn het vooral de boeren die de zwaarste lasten moeten dragen. (Ets, 18de eeuw, auteur onbekend)

Wat gebeurt er op deze afbeelding?

Waar gaat deze afbeelding over?

De verlichting

• Er waren sinds de wetenschappelijke revolutie in de 17e eeuw al heel wat ontdekkingen gedaan (telescoop, microscoop, moderne mechanische klok, wetten van zwaartekracht, etc.). 
• Idee dat mensen zaken met hun verstand (rede) konden verklaren en begrijpen wordt steeds populairder!
• Idee: rationeel denken= gelukkigere en betere wereld

Begrip 'verlichting':

Verlichting: De verlichting is de belangrijkste geestelijke stroming uit de 18e eeuw, die zonder twijfel de overgang naar de moderne tijd heeft ingeluid. Het voornaamste kenmerk is het geloof in de vooruitgang en de vervolmaakbaarheid van de mens en de samenleving op grond van rationele principes. Dit geloof gaat hand in hand met wetenschap, openlijke discussie over maatschappelijke vraagstukken en een kritische houding tegenover traditie. Ze staat sceptisch tegenover aanspraken van de kerk en is afkerig van bijgeloof. 

Hoe ontstond een veranderings-idee?

• De wetenschappelijke revolutie 1650-1800 (H3!)

• Als gevolg van de wetenschappelijke revolutie 
• Zelf nadenken, niet alles zomaar geloven (ratio gebruiken)

De Verlichting

De ideeën van de Verlichting

1. Mensen horen vrij te zijn en mensenrechten te hebben.
2. Meer macht voor het volk (meer democratie en een grondwet)
3. Scheiding van kerk, staat en rechtspraak
4. Het verstand is belangrijk en moet goed gebruikt worden door iedereen.

De duisternis van de onwetendheid kan worden overwonnen door het licht van het verstand. 

Immanuel Kant

Personen in de paragraaf

Montesquieu

John Locke

Voltaire

Denis Diderot

Frans filosoof

1694 - 1778

Frans filosoof

1698 - 1755

Engelse filosoof

1632 - 1704

Franse filosoof

1713- 1784

Encyclopédie 

• "beargumenteerd woordenboek van de wetenschappen, kunsten en beroepen". 

• Diderot, d'Alembert en een grote groep medewerkers. 

• Werk bestond uit wel 28 boeken met 72000 artikelen (memoire, raison et  imagination). 

• Wijdverspreid en gelezen (in onder andere salons). 

Voorbeelden maatschappelijke vraagstukken 18e eeuw

1. Wat is goed en wat is slecht (ethiek)?
2. Wat zijn de rechten en plichten van de mens?
3. Hoe en door wie moet de samenleving bestuurd worden?
4. Wat is de rol van de man/vrouw in de samenleving?
5. Hoe ziet een 'goede' opvoeding eruit?

Voltaire

• Franse filosoof en schrijver.
• Tegen: autoriteit kerk en staat.
• Voor: vrijheid van meningsuiting en religieuze tolerantie.

- God heeft de wereld geschapen, maar bemoeit zich er verder niet mee. 

- Voorvechter voor mensenrechten.

- Ontstaan deïsme en atheïsme. 

John Locke 

• Engelse filosoof en politiek denker.
• Tegen: absolute monarchie en tirannie.
• Voor: constitutionele monarchie en volkssoevereiniteit.

- Vorsten krijgen macht niet van God, maar van het volk.

 - Vorsten moeten het leven, de vrijheid en het bezit van burgers beschermen.

- Wanneer een vorst zijn macht misbruikt, mogen burgers de vorst afzetten en een nieuwe regering aanstellen.

Charles Montesquieu

• Franse filosoof en politiek denker.
• Tegen: absolute monarchie en tirannie. 
• Voor: driemachtenleer (Trias Politica). 

- Wetgevende macht: parlement.

- Uitvoerende macht: regering.

- Rechterlijke macht: onafhankelijke rechters.

Doel: voorkomen dat bestuurders de bevolking onderdrukken!

Charles Montesquieu

Denis Diderot

Werkte samen met d'Alembert

De eerste Encyclopedie

De trias politica

De vorst moet alleen de uitvoerende macht hebben

Montesquieu verdeelde de macht in drieën. Welke macht hoorde hier niet bij?

1. Wetgevende macht
2. Rechtsprekende macht
3. Diplomatieke macht
4. Uitvoerende macht

Wat is volgens jou de beste omschrijving van de Verlichting?

1. Er ging bij mensen een lichtje branden
2. Mensen begonnen weer zelf na te denken
3. De TL- verlichting werd uitgevonden
4. Huh? Wat is de verlichting?

Het volgende begrip past het best bij de Verlichting...

1. verstand
2. Renaissance
3. ontdekkingsreizen
4. Grieken

Verlichting is een gevolg van
...

1. wetenschappelijke revolutie
2. feodalisme
3. de Reformatie
4. plantagekoloniën

Vorsten krijgen volgens John Locke hun macht van ...

1. het volk
2. de militaire kracht
3. God
4. de uitvoerende macht

Bij Verlichting past het volgende begrip...

1. oorlog
2. gelijkheid
3. absolutisme
4. socialisme

"Er moet een gemeensch-appelijke karakter van de staat komen, die doormiddel van een “sociaal contract” tussen het volk en de bestuurder(s) georganiseerd moet worden."

Mensen zijn van nature goed, maar moeten wel goed worden opgevoed en onderwezen tot “redelijkheid”, dan zullen veel mistan-den verdwijnen." T

"In de politiek zijn er drie machten aanwezig( de rechtelijke, de uitvoerende en wetgevende macht) die gescheiden van elkaar moeten worden uitgevoerd om zo machts-misbruik te voorkomen.

"God is een horlogemaker die de wereld in gang heeft gezet en zich daarna niet meer met de aarde bemoeit."

Tekst

Voltaire          Diderot             Rousseau           Locke           Montesquieu

Samen met d'Alembert schreef hij de eerste Encyclopedie. 

Wat wordt er bedoeld met 'rationeel' in 'rationeel denken'?

1. Gebaseerd op emoties
2. Gebaseerd op rantsoenen
3. Gebaseerd op logica
4. Gebaseerd op het verstand

Wat is volgens John Locke geen taak van de vorst?

1. De gelijkheid van de burgers garanderen.
2. Het bezit van de burgers beschermen.
3. De vrijheid van de burgers beschermen.
4. Het leven van de burgers beschermen.

Zet bovenstaande titels met de juiste gezichten bij de juiste stand.

De eerste stand

De tweede stand

De derde stand

Boeren

Adel

Geestelijken

Verlicht denker of niet?

Bekijk onderstaande zinnen en bedenk of ze wel of niet van een Verlichte denker zouden zijn. (klik op het nummer voor het antwoord)

Waarom wel / niet?

'Emotie is het allerbelangrijkste in het menselijk bestaan'

'De koning zou zijn macht moeten delen met een parlement'

'Je moet wel nadenken over jouw geloof, maar de Kerk heeft altijd gelijk.'

'Niet iedereen is gelijk.'

1

2

3

4

Lees verder vanaf 'De verlichting'. Welke verlichter had welk idee?

-> Vul in: 

Verlichter	Politiek	Geloof	Gelijkheid
Voltaire
John Locke
Charles Montesquieu
Diderot / d'Alembert
Jean-Jeaques Rousseau

Waar vind je alle informatie? -> §4.1

HAVO: Blz. 69 -70

Verklaar waarom de wetenschappelijke beweging van de 18e eeuw 'de Verlichting' wordt genoemd.

Welk antwoord past niet bij Voltaire?

1. Hij wordt gezien als de aanstichter van de Franse Revolutie.
2. De macht moet worden verdeeld in drie delen.
3. God is een soort klokkenmaker.
4. Hij schreef essays en toneelstukken.

John Locke komt uit ...

1. Frankrijk
2. de Republiek
3. Engeland
4. de Verenigde Staten