11.4 Je lijkt op...

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Deze les

• HW bespreken
• Wat weten we al?
• Leerdoelen
• Uitleg over 11.4 deel 1 
• Aantekeningen maken (na de uitleg)
• Opdrachten maken

Wat zien we hier?

DNA

• Wat is het?
• Hoe kom je er aan?
• Wat doet het?
• Waar zit het?
• Weet je nog meer?

Waar ligt het DNA?

Leerdoelen 11.4 deel 1

Aan het einde van deze les kun je:

• uitleggen wat chromosomen zijn.
• uitleggen wat DNA is en voorbeelden geven van informatie die het bevat.
• uitleggen wat geslachtschromosomen zijn.
• aan de hand van een chromosomenportret bepalen of het mannelijke of vrouwelijke geslachtschromosomen heeft.
• aangeven dat bij mensen het geslacht wordt bepaald door de geslachtschromosomen.
• omschrijven wat genen en allelen zijn.

Chromosomen

In de celkernen zitten 'soort' draden -> de chromosomen

Bestaan uit DNA en eiwitten. 

DNA bevat de bouwbeschrijving
van jouw lichaam: bv. lengte,

haarkleur, oogkleur en bloedgroep.

Elke lichaamscel heeft 23 chromosomenparen.

Dat zijn 46 chromosomen in totaal.

Chromosomen bevatten informatie over je erfelijke eigenschappen.

Genoom = alle chromosomen samen (met alle erfelijke informatie).

Geslachtschromosomen

Bij 22 chromosomenparen is de vorm en grootte van beide chromosomen gelijk.

Het 23 ste paar zijn de geslachts-chromosomen (bepalen m/v).

Vrouw: 2 dezelfde XX

Man: 2 verschillende XY

Chromosomen

Elk chromosoom bevat een lang DNA-molecuul. 

Het DNA-molecuul bevat codes voor het maken van eiwitten. 

De meeste eigenschappen worden bepaald
door een klein stukje DNA. 
Een stukje DNA met de informatie voor
één eigenschap heet een gen.

Een gen kan verschillende varianten hebben (allel). 

Voor veel eigenschappen zijn er meer dan twee allelen. 

Ook werken er vaak meerdere genen samen aan een eigenschap.

Wat moet er in je aantekeningen staan? (5 min stilte)

• Uitleg begrippen: chromosomen, DNA, gen, allel en geslachtschromosomen.

• Tekening: van cel naar DNA

Aan de slag!

Basis: 3, 4, 5, 7, 8, 9, 11 t/m 13 

Extra oefening: 6

Deze les

• Voorkennis
• Leerdoelen
• Uitleg over 11.4 deel 2
• Aantekeningen maken (na de uitleg)
•  Opdrachten maken

	Naam	Beschrijving
1
2
3

Chromosoom

DNA

Celkern

Bevat codes voor eiwitten.

Opgerolde draad DNA.

Onderdeel van de cel, waarin het DNA ligt.

Wat is een gen?

1. De DNA-code voor een eiwit.
2. Een eigenschap van een organisme.
3. Een eiwit.
4. Het DNA van een organisme.

Hoe heten de chromosomen die bepalen of je een jongen of een meisje bent?

Is de volgende bewering goed of fout?

De bouwbeschrijving voor je oogkleur ligt alleen in de chromosomen van je ogen.

1. Goed
2. Fout

Hoeveel chromosomenparen bevat iedere lichaamscel?

1. 23
2. 46
3. 1
4. Dat ligt aan de plaats in het lichaam.

Is de volgende bewering goed of fout?

De vader geeft het chromosoom door dat bepaalt of er een jongen of een meisje ontstaat.

1. Goed
2. Fout

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kun je:

• uitleggen hoe elk van de ouders 50% van de chromosomen levert.
• omschrijven wat het genotype en het fenotype zijn.
• beschrijven hoe aangeboren afwijkingen kunnen ontstaan.
• uitleggen wat prenataal onderzoek is en voorbeelden hiervan noemen.

Waardoor lijk je op je ouders?

Elke cel heeft 23 chromosomenparen, 46 chromosomen in totaal.

 

Behalve.... de geslachtscellen

 

Zijn alle eigenschappen erfelijk?

Erfelijke eigenschappen heb je van je ouders gekregen.  Worden volledig bepaald door je genen. 

De informatie op al je genen samen heet het genotype. 
Dat wat je ziet van een eigenschap heet het fenotype.

Het fenotype is soms ook het resultaat van het genotype (aanleg) en de omgeving (oefenen).

Andere eigenschappen bepaal je helemaal zelf. Die zijn niet erfelijk. Of veranderingen die ontstaan (bijv. een litteken krijgen) zijn niet erfelijk.

Niet-erfelijke eigenschappen wordt het fenotype volledig bepaald door invloeden van de omgeving. 

Aangeboren aandoeningen

Soms worden kinderen geboren met een afwijking
of aandoening (aangeboren aandoening).

1) Door schadelijke stoffen of ziekteverwekkers
2) Door een fout in het aantal chromosomen in de cellen
3) Door een fout in de structuur van één chromosoom 

Prenataal onderzoek

Onderzoek vóór de geboorte. 

1) echo 
2) vruchtwaterpunctie
3) vlokkentest

Wat moet er in je aantekeningen staan? (5 min stilte)

• Uitleg begrippen: genotype en fenotype.

• Aantal chromosomen van verschillende cellen: eicel, zaadcel en bevruchte eicel (bv. getekend, bron 5). 

• Wat bepaalt of een bevruchte eicel een jongen of meisje is?

• Drie verschillende soorten prenataal onderzoek.

Aan de slag...

Basis: (3, 4, 5, 7, 8, 9, 11 t/m 13) 16, 17, 19 en 23

Extra oefening: (6) 18, 21 en 22

Verdieping: 24