Paragraaf 5.2 "Het huishoudboekje van de overheid"

• Bedrijfseconomie
• Middelbare school
• vmbo g, t
• Leerjaar 4

Economie

Hoofdstuk 5: Kan de overheid dat regelen?

Paragraaf 5.2: Het huishoudboekje van de overheid

Programma voor vandaag:

• Tijdens deze les
• Leerdoelen
• Terugblik op de vorige les
• Woordweb
  
• Introductiefilmpje
  
• Uitleg
  
• Opdrachten
• Controleren leerdoelen
• Huiswerk  

Tijdens deze les:

Wat hebben we vandaag nodig tijdens deze les:

• Pen en papier
• Rekenmachine
• Lesboek "Pincode"
• Mobiele telefoon (zet deze wel op stil en stop deze daarna direct in je rugtas)

Verder:

• Heb je een vraag? Steek je hand op!

Leerdoelen

• Aan het einde van deze les kun je in je eigen woorden uitleggen hoe de overheid aan geld komt
  
  
  
• Aan het einde van deze les kun je in eigen woorden uitleggen wat het verschil is tussen directe belastingen en indirecte belastingen
  
  
• Aan het einde van deze les kun je 3 voorbeelden noemen van gemeentelijke belastingen

Terugblik op de vorige les

• Marktwerking
• Verschillende soorten economieën:

1. Planeconomie
2. vrijemarkteconomie
3. Sociale markteconomie

• Collectieve goederen en diensten
•  Adviesinstellingen van de overheid

1. CBS
2. CPB
3. SER

Waar geeft de overheid
geld aan uit?

Hoe komt de overheid aan geld?

• Premies sociale zekerheid - Denk bijvoorbeeld aan premies voor volksverzekeringen (AOW, ANW) en premies voor werknemersverzekeringen (WW, WIA)

• Niet-belastingen - Denk bijvoorbeeld aan aardgasbaten, boetes en winst van staatsbedrijven

• Belastingen
  - Directe belastingen
  - Indirecte belastingen

Hoe komt de overheid aan geld?

Directe belastingen  Dit zijn belastingen die je rechtstreeks aan de overheid betaalt, zoals bijvoorbeeld inkomstenbelasting. 

Indirecte belastingen Dit zijn belastingen die in de prijs van een product verwerkt zitten, zoals bijvoorbeeld BTW. We noemen dit ook wel "kostprijsverhogende belastingen".

Directe of indirecte belasting?

Tijd voor een korte quiz

• Pak je mobiele telefoon uit je rugtas

• Zorg er voor dat deze op "stil" blijft staan

• Log in op de website van LessonUp met de code die je zo te zien krijgt

• Er komen een aantal voorbeelden voorbij; geef steeds aan of er sprake is van directe belasting of van een indirecte belasting
  
  Let op: Per vraag heb je maar 20 seconden de tijd om te antwoorden!

Als kerstcadeau voor je zusje koop je de nieuwste i-Phone bij de Mediamarkt, hierover betaal je BTW.

1. Directe belasting
2. Indirecte belasting

Een pop-up store in kerstartikelen die vennootschapsbelasting moet betalen

1. Directe belasting
2. Indirecte belasting

Over het salaris dat je verdient met je bijbaan betaal je inkomstenbelasting

1. Directe belasting
2. Indirecte belasting

In de kerstvakantie ga je lekker een weekje naar Centerparcs, bij aankomst moet je toeristenbelasting betalen

1. Directe belasting
2. Indirecte belasting

Je importeert een paar nieuwe sportschoenen rechtstreeks vanuit de VS, hierover betaal je invoerrechten.

1. Directe belasting
2. Indirecte belasting

Rijksbegroting

Hierin staan:

• De verwachte inkomsten van de overheid in een jaar
  
  
• De verwachte uitgaven van de overheid in een jaar
  

Rijksbegroting

• Verwacht de overheid dat ze geld over zullen houden in een jaar? Dan noemen we dit een begrotingsoverschot.
• Verwacht de overheid dat ze geld tekort zullen komen in een jaar? Dan noemen we dit een begrotingstekort.

Voorbeeld:
In een jaar verwacht de overheid voor 300 miljard euro inkomsten te hebben. De verwachte uitgaven voor dat jaar bedragen 375 miljard euro.

Is er hier sprake van een begrotingstekort of van een begrotingsoverschot?

Antwoord

Inkomsten:     300 miljard euro 

Uitgaven:         375 miljard euro.     -/-

                               - 75 miljard euro

Er wordt meer uitgegeven dan dat er binnenkomt, dus is er sprake van een begrotingstekort.

Stel dat de verwachte inkomsten door de overheid verhoogd kunnen worden naar 400 miljard euro. Is er dan nog steeds sprake van een begrotingstekort?

Bereken nu zelf

De Nederlandse overheid verwacht in een jaar de volgende inkomsten te hebben:
- Niet-belastingen                                     15 miljard euro

- Directe belastingen                               75 miljard euro

- Premies sociale verzekeringen        85 miljard euro

- Indirecte belastingen                            80 miljard euro

De totale verwachte overheidsuitgaven bedragen dat jaar 275 miljard euro.

Is er dat jaar sprake van een begrotingstekort of van een begrotingsoverschot?

Wat kan de overheid doen bij een begrotingstekort?

1. Inkomsten verhogen
2. Uitgaven beperken (bezuinigen)
3. Geld lenen

Geld lenen zorgt voor een hogere Staatsschuld.

Staatsschuld: Het totaal van schulden wat de overheid heeft.

Hoe komt een gemeente aan geld?

1. Rijksbijdragen (geld dat de gemeente ontvangt van de overheid)
2.  Eigen inkomsten (bijv. gemeentelijke belastingen en heffingen)
   

Een paar voorbeelden van gemeentelijke belastingen en heffingen:

• toeristenbelasting
• hondenbelasting
• afvalstoffenheffing

Waar hebben we het vandaag over gehad?

• Inkomsten van de overheid (soc. premies, niet-belastingen en belastingen)
  
  
• Directe en indirecte belastingen
  
  
• Rijksbegroting (begrotingstekort, begrotingsoverschot en staatsschuld)
  
  
• Inkomsten van de gemeente

• Zijn er nog vragen? 

Dan nu..... zelf aan de slag!

• Pak pen en papier
• Zometeen komen er 3 vragen op het scherm
• Bedenk samen met je buurman/buurvrouw de juiste antwoorden en schrijf deze op.
• Je hebt hiervoor 5 minuten de tijd
• We bespreken daarna de antwoorden klassikaal!

Vragen?

Vragen

1. Neemt de staatschuld toe of wordt deze juist kleiner als er sprake is van een begrotingsoverschot? Leg uit waarom.
   
   
2. Bedenk minstens één reden waarom het niet altijd erg hoeft te zijn als de staatsschuld hoger wordt.
   
   
3. Stel: Er is sprake een begrotingstekort. Noem 2 maatregelen die de overheid kan nemen om er voor te zorgen dat dit begrotingstekort minder wordt. Bedenk bij beide maatregelen wat hiervan de gevolgen zijn voor jou als inwoner. 

Leerdoelen

• Aan het einde van deze les kun je in je eigen woorden uitleggen hoe de overheid aan geld komt
  
  
  
• Aan het einde van deze les kun je in eigen woorden uitleggen wat het verschil is tussen directe belastingen en indirecte belastingen
  
  
• Aan het einde van deze les kun je 3 voorbeelden noemen van gemeentelijke belastingen

Leerdoelen

• Aan het einde van deze les kun je in je eigen woorden uitleggen hoe de overheid aan geld komt
  
  
  
• Aan het einde van deze les kun je in eigen woorden uitleggen wat het verschil is tussen directe belastingen en indirecte belastingen
  
  
• Aan het einde van deze les kun je 3 voorbeelden noemen van gemeentelijke belastingen

Huiswerk

Lees paragraaf 5.2 door en maak de opdrachten die hier bij horen.