11.4 Je lijkt op

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 2

11.4 Je lijkt op ...

1. Kun je uitleggen dat chromosomen jouw erfelijke eigenschappen bepalen? 

2. Kun je uitleggen hoe mensen eigenschappen doorgeven via chromosomen? 

3. Kun je uitleggen dat bepaalde chromosomen het geslacht van een mens bepalen?

4. Kun je uitleggen hoe aangeboren aandoeningen ontstaan?

5. Kun je uitleggen hoe eigenschappen van een kind voor de geboorte kunnen worden onderzocht?

Havo stof - extra leerdoel 

6. Kun je uitleggen hoe eigenschappen op de chromosomen zitten?

Leerdoelen 11.4 Je lijkt op ...

Dilemma: (je moet kiezen)
je huisdieren blijven altijd klein of je kunt onderwater ademen.

1. je huisdieren blijven klein
2. je kunt onder water ademen

Terugblik hfst 11

11.1 Man en vrouw

Je hebt geleerd hoe voortplantingsorganen gebouwd zijn en hoe de menstruatiecyclus gaat.

11.2 Bevruchting

Je hebt geleerd hoe een zaadcel een eicel bevrucht en met welke voorbehoedsmiddelen je een zwangerschap voorkomt.

11.3 Zwangerschap

Je hebt geleerd hoe bij een zwangerschap het kindje groeit en hoe het wordt geboren.

Wat weet je nog over de vorige les?

Terugblik 11.3 Zwangerschap

Veranderingen bij baby en moeder

Voor 12 weken noem je het een embryo, na 12 weken noem je het een foetus.

Eerste 12 weken ontstaan alle organen, daarna alleen groei.

De buik van de moeder wordt dikker. 

Door de melkklieren groeien ook haar borsten.

In de baarmoeder

Vruchtwater en vruchtvliezen beschermen de foetus.

Via de navelstreng is de baby verbonden aan de placenta.

In de placenta wisselen moeder en kind voedingsstoffen, zuurstof en afvalstoffen uit.

Nicotine, alcohol en drugs hebben schadelijke gevolgen voor het ongeboren kind.

De bevalling

Indalingsweeën zorgen er rond de 40ste week voor dat de baby klaarligt voor de bevalling.

De bevalling bestaat uit 3 fases: ontsluiting, uitdrijving en nageboorte.

11.4 Leerdoelen, deel 1

Chromosomen (bron 2 en 3)

• - Je kunt uitleggen wat chromosomen zijn.
  
  
• - Je kunt uitleggen dat chromosomen de informatie voor de 'bouwbeschrijving' van een mens (of dier) bevatten.
  
  
• - Je kunt omschrijven wat het genoom is.
  
  
• - Je kunt benoemen hoeveel chromosomen een menselijke cel bevat(46), 
•  en dat een eicel en zaadcel de helft daarvan bevatten(23).
  

WAT IS DIT?

Jouw bouwbeschrijving

- Staat 'beschreven' in       je chromosomen.

- Chromosomen bestaan uit DNA.

- Alle chromosomen samen noem je het genoom.

Het genoom is als het ware de 'bouwbeschrijving' van je lichaam.

Chromosomen

Waar bevinden zich chromosomen?

1. Celmembraan
2. Celkern
3. Cytoplasma
4. Vacuole

Menselijke cel

In een eicel zitten 23 chromosomen.

In een zaadcel zitten 23 chromosomen.

Eicel + zaadcel = een bevruchte cel met 46 chromosomen.

Die bevruchte cel deelt zichzelf op. 

Als de cel zich deelt, deelt hij ook de chromosomen. 

In al jouw cellen zitten daardoor 46 chromosomen, waarin dezelfde bouwbeschrijving' staat. 

(Alleen de zaadcellen en eicellen dus niet.)

Waarom lijk je dan op je ouders?

Waarom lijk je dan op je ouders?

De helft van jouw 'bouwpakket' komt van de 

23 chromosomen die je van je vader kreeg.

De helft van jouw 'bouwpakket' komt van de 

23 chromosomen die je van je moeder kreeg.

Hoeveel chromosomen heeft een huidcel van een mens

1. 47
2. 23
3. 46
4. 45

Welke cellen hebben geen paren chromosomen maar enkele chromosomen in de celkern?

1. Geslachtscellen
2. Lichaamscellen
3. Hersencellen
4. Hypofyse cellen

11.4 Leerdoelen, deel 2

Geslachtschromosomen (bron 5)

• De leerlingen weten dat een jongen een X- en een Y-chromosoom heeft.
  
  
• De leerlingen weten dat een meisje twee X-chromosomen heeft.
  
  
• De leerlingen kunnen uitleggen hoe een zaadcel het geslacht bepaalt.

Jongen of meisje

Hier zie je een mircoscoopfoto 

van de

chromosomen van een 

meisje en die van een jongen. 

Elk heeft 46 chromosomen. 

Die kun je in paren sorteren op lengte.

Jongen of meisje

Elk paar chromosomen is even lang;

 behalve het 23ste paar van een man.

Hij heeft een X- en een Y-chromosoom.

23ste paar chromosomen bij vrouw wél even lang.

Zij heeft twee X-chromosomen.

Geslachtschromosomen

Dat 23ste paar bepaalt dus of je, lichamelijk gezien,
een man (XY) of een vrouw (XX) bent.

   

Ze heten daarom je geslachtschromosomen.

Jongen of meisje

Eicel (23 chromosomen)

De eicel van een vrouw bestaat uit de helft van haar 46 chromosomen. Elk chromosomenpaar is dus opgesplitst.

Haar 23ste chromosomenpaar is XX.

Als je die opsplitst krijg je twee eicellen met beide een X-chromosoom.

Zaadcel (23 chromosomen)

De zaadcel van de man bestaat uit de helft van zijn 46 chromosomen. Elk chromosomenpaar is wederom opgesplitst.

Zijn 23ste chromosomenpaar is XY.

Als je die opsplitst heb je dus één zaadcel met een Y-chromosoom en één zaadcel een X-chromosoom.

Alle eicellen hebben dus een x-chromosoom.

De helft van de zaadcellen hebben een X-chromosoom.

De helft van de zaadcellen hebben een Y-chromosoom.

Jongen of meisje

De zaadcel van de vader bepaalt of de baby een jongen of een meisje wordt

1. waar
2. niet waar

Wanneer een eicel(X) bevrucht wordt door een zaadcel(Y), ontstaat een een bevruchte cel met
een X- en een Y-chromosoom: (XY).

Tot welk geslacht zal deze bevruchte cel uitgroeien?

1. Een meisje
2. Een jongen
3. Dat is niet te zeggen
4. Dat is allebei mogelijk

 Huiswerk 11.4

Maak digitale opgaven.

14 december oefentoets hoofdstuk 11

16 december repetitie hoofdstuk 11

Wie weet wat?!

Les van woensdag 

Programma

1. Korte terugblik
2. Laatste uitleg van 11.4 - leerdoelen
3. Aan de slag met keuzemenu
4. Afsluiting met herhalingskahoot

11.4 Leerdoelen, deel 3

 1. Je kunt uitleggen dat eigenschappen die vastliggen op je chromosomen erfelijk zijn.

2. Je kan benoemen dat soms alleen de aanleg voor een eigenschap erfelijk is.

3. Je kan uitleggen wat een aangeboren afwijking is en waardoor het veroorzaakt wordt.

4. Je kan uit uitleggen wat de oorzaak van het syndroom van down is.

5. Je kan benoemen op welke wijzen een arts de chromosomen van een ongeboren kind kan onderzoeken: vruchtwaterpunctie en vlokkentest

Extra havo leerdoelen:

6. Je kunt uitleggen waaruit chromosomen bestaan.

7. Je kunt uitleggen wat een gen en een allel is.

8. Je kunt uitleggen wat het genotype en fenotype is.

Aangeboren aandoeningen

• Aangeboren aandoening: een aandoening of ziekte waarmee je geboren wordt. 
• Erfelijke aandoening: Fout in de chromosomen geërfd van een van de ouders. 
• Voorbeeld Syndroom van Down:  zij hebben 1 chromosoom extra in hun cellen.

Chromosomen onderzoeken bij ongeboren baby's :

Vruchtwaterpunctie

De arts zuigt wat vruchtwater uit de baarmoeder op, in dit vruchtwater zitten ook cellen van de foetus, die vervolgens onderzocht kunnen worden.

Vlokkentest

De arts zuigt cellen uit de placenta, hierin zitten ook cellen van de foetus, die vervolgens onderzocht kunnen worden.

Havo stof

 ✔Chromosomen bestaan grotendeels uit DNA

✔ Een gen is een stukje van een chromosomenpaar dat info geeft over een eigenschap.

✔ Varianten van een gen noem je allelen. Bijv. het gen oogkleur heeft variant (allel) 'blauw' en 'bruin'. 

Genotype : de info van beide allelen van een gen.

Fenotype : wat je ziet van een eigenschap

Erfelijke eigenschap

Aanleg 

Koppel de eigenschappen

Kort haar

Bruine ogen

Goed in judo

Niet-erfelijke eigenschap

Keuzemenu

1.   'Samenvatten' via digitale werkboek maken

2. 'Leerdoelen uitwerken' (voorin lokaal leerdoelenkaart ophalen)

3. 'Test jezelf' via digitale werkboek maken

4. 'Werkblad' leerdoelen toepassen (voorin lokaal werkblad ophalen)