H13 samengevat

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

13.1

Wat zijn hormonen en wat doen ze?

Waar gaat dit hfdst over?

13.1    Organen en de productie van hormonen

13.2   De invloed van hormonen op cellen

13.3   Hormoonconcentratie en botvorming/afbraak

13.4   Verschillende feedbackloops

13.5   Glucosemetabolisme en diabetes

Wat is de functie van hormonen?

1. De puberteit in gang zetten
2. Communicatie tussen organismen
3. Communicatie tussen weefsels/cellen
4. Transport van andere stoffen

Hormonen

Werken als signaalstof en beïnvloeden lichaamsprocessen

Geproduceerd in hormoonklieren

Werken alleen op cellen met een specifieke receptor voor dat hormoon (doelwitorgaan of weefsel)

Vb. FSH, adrenaline, testosteron, aldosteron

Hormoonklieren

Verschillende hormoonklieren in het menselijk lichaam

Kunnen meerdere weefsels/organen aansturen

Hormoonklieren zijn altijd endocrien = uitscheiden via bloed

Endo- vs exocrien

Endocrien: in het bloed richting target

Exocrien: in het uitwendig milieu

Hypofyse

Centrale hormoonklier

~ 1 cm groot, onder de hersenen

Door ligging en structuur is de hypofyse een verbinding tussen zenuw- en hormoonstelsel

Hormonen achterkwab

(neurohypofyse)

Hormonen voorkwab

(adenohypofyse)

Verschil achter en voorkwab

Achterkwab alleen plaats van afgifte van hormonen uit hypothalamus (neurohormonen)

--> via uitlopers hypothalamus

Voorkwab maakt zelf hormonen maar heeft wel een signaal nodig (RH's of IH's)

--> via bloedvat hypothalamus

Binas 89C

Mooi overzicht van de hormonen geproduceerd door hypofyse

Hypothalamus

Adenohypofyse

Neurohypofyse

Maakt hormonen zelf onder invloed van releasing hormonen

Geeft hormonen af na een signaal van dia de zenuwen.

13.2 

Hoe reageren cellen op hormonen

Verschillende type hormonen

1. Steroid hormonen

2. Eiwit of thyrosine hormonen

gaan door celmembraan heen en passen op een receptoreiwit in de cel.

Worden gemaakt uit cholesterol
 

passen op receptoreiwit aan de buitenkant van de cel, er wordt dan een interne boodschapperstof geactiveerd (secundaire boodschapper), daardoor verandering in celactiviteit.

Hormonen

In verschillende soorten cellen zijn andere eiwitten actief (het proteoom). Een hormoon kan op verschillende soorten cellen dus verschillende effecten hebben. 

Hoe werken eiwithormonen?

1. Ze binden aan een receptor op het celmembraan met als gevolg een actie van de cel
2. Om binnen te komen en te binden aan een receptor in het cytoplasma, binden ze aan een transporteiwit
3. Ze binden dan aan een receptor in het cytoplasma. Het gevormde complex heeft effect op het DNA.

Hoe werken steroïdhormonen?

1. Ze binden aan een receptor op het celmembraan met als gevolg een actie van de cel
2. Ze werken als hulpstoffen, die hun buurcellen tot actie prikkelen.
3. Ze binden dan aan een receptor in het cytoplasma. Het gevormde complex heeft effect op het DNA.

Oxytocine

Positieve feedback!

13.3

Veranderende hormoonconcentraties

Schildklier

Schildklier zit in de hals

Maakt hormonen om de concentratie van Ca²⁺ te reguleren

Taken van calcium

Wat zijn de taken:

Activeren enzymen

In stand houden van structuur en permeabiliteit van membranen

Regelen van reacties van de cel op prikkels

Helpen bij bloedstolling

Stevigheid botten

Goede werking spieren

Let op:

Staat in bron 7 rechts onderin PTH?

Ca2+ receptor in membraan. 

Laag Ca²⁺? Bijschildklier maakt PTH

Hoog Ca²⁺? Schildklier maakt calcitonine

Calcitonine en parathormoon (PTH) werken als antagonisten (effectoren met een tegengestelde werking).

Welk hormoon hoort waar?

1. 1= calcitonine 2= PTH
2. 1= PTH 2= calcitonine
3. 1= calcitonine 2= calcitonine
4. 1= PTH 2= PTH

Hoe zorgt parathormoon voor een verhoogde Ca²⁺ resorptie in de darmen?

Effect PTH

Door PTH komt vitamine D vrij uit de nieren

Vitamine D zorgt onder andere voor meer Ca2+ resorptie in darmen

Vitamine D

Het is eigenlijk geen vitamine (wetenschappers dachten dat je het niet zelf kon maken)

1. Je maakt in je huid (pro-)vitamine D onder invloed van de zon

2. Vitamine D bewerkt in de lever en getransporteerd naar de nieren

3. PTH zorgt ervoor dat nieren vitamine D actief maken en afgeven

PTH

4 vd 6 zijn goed!

PTH

Calcitonine

Remt

Stimuleert

Stijgende Ca2+

Dalende

Ca2+

Botweefsel

Osteoblasten

Aanmaken bot

Osteoclasten

Afbreken bot

Clast=afbreken     Blast=opbouwen

testosteron en oestrogenen remmen osteoclasten

=> osteoporose  (botontkalking)

13.4

Feedback systemen

Het hormoonstelsel werkt op basis van terugkoppeling

Zo worden processen en normwaardes van het lichaam in stand gehouden

( Denk aan homeostase (H10.1) )

Feedbacksystemen

Negatieve terugkoppeling

Positieve terugkoppeling

Blijft rond homeostase

Reageren op warm en koud

Temperatuur gereguleerd door hypothalamus (par 10.1)

De norm is het gelijkhouden

van de kerntemp. ~37⁰ C

Hoe wordt dit hormonaal geregeld?

Reactie op kou

Hypothalamus meet een afwijking in de temp.

1. Afgifte Thyrotropine RH (TRH)
2. Afgifte Thyroïd stimulerend hormoon
3. Productie van thyroxine (T4) en trijoodthyronine (T3) in schildklier
4. T3 en T4 via bloed naar weefsels

• T4 kan worden omgezet in T3 (het actieve hormoon)

Reactie op cellen

• T3 en T4 in het bloed gebonden aan plasmaeiwitten
• T3 en T4 binden aan doelwitcellen
• Binden aan receptor aan buitenkant
• (T4 omgezet naar T3)
• T3 zorgt voor stimulering van glucose- en vetverbranding

• --> warmteproductie, dus lichaamstemp. stijgt

Wat voor soort stoffen zijn T3 en T4?

1. Steroïdhormoon
2. Tyrosine- of eiwithormoon
3. Prostaglandinen
4. Groeifactoren

Negatieve terugkoppeling

Stijgende thyroxine (T4) concentratie remt de afgifte van TRH en TSH

1

Hypothalamus reageert op stijgende lichaamstemp. waardoor afgifte TRH geremd wordt

2

Verbranding

Voor de extra verbranding is meer zuurstof nodig, dus....

meer rode bloedcellen

Het hormoon erytropoëtine (Epo) uit de nieren stimuleert aanmaak nieuwe rode bloedcellen

--> meer O₂ transport en dus meer
       verbranding

Reactie op watertekort

Bloeddruk en osmotische waarde gemeten in hypothalamus

Bij lage bloeddruk of hoge osm. waarde moet er meer water opgenomen worden

Dat kan gemakkelijk in de nieren (par 10.5)

ADH zorgt voor

- water resorptie

- vernauwen bloedvaten

1

2

3

4

5

Reactie op honger

Hormonen zijn ook belangrijk bij eetlust en voedselvertering

• Ghreline: stimuleren eetlust
• Leptine: remmen eetlust
  

13.5

Homeostase van bloedsuikerspiegel

Bloedsuikerspiegel

Concentratie glucose in bloed zo veel mogelijk constant gehouden

In lever en spiercellen glucose opgeslagen

Alvleesklier

Hormoonproductie:

Insuline in B-cellen

Glucagon in a-cellen

Suikerziekte (diabetes)

Defect in de cellen van de eilandjes van Langerhans

Diabetes type I

Aangeboren: B-cellen produceren te weinig of geen insuline

Diabetes type II

Tijdens leven: Receptoren van cellen reageren steeds minder op insuline