Analyse Oeroeg

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Oeroeg

Analyse van het boek

Te gebruiken als basis voor je boekverslag

De aspecten

zakelijke gegevens

korte samenvatting

titelverklaring/motto

personages

vertelperspectief

thema/motieven

tijd/ruimte

structuur/opbouw verhaal

stijl en taal

Zakelijke gegevens

Schrijfster: Hella S. Haasse

Titel: Oeroeg

EM. Querido’s uitgeverij BV, Amsterdam, 2009-49 (eerste druk 1948)

aantal blz.: 105

Korte samenvatting

Het levensverhaal van de naamloze ik-verteller, de enige zoon van een blanke administrateur in Nederlands-Indië, begint als een idylle. Als kind raakt hij bevriend met Oeroeg, een inlandse jongen die in dramatische omstandigheden zijn vader heeft verloren. Als gelijken verkennen de twee jongens de wereld met hun kinderlijke blikken, maar gaandeweg blijkt die gelijkheid schijn. De scheve relatie tussen de blanke overheersers en de ondergeschikte ‘inlanders’ brengt hun vriendschap steeds meer aan het wankelen.

Hun wegen scheiden onvermijdelijk wanneer de ik-figuur naar een blanke school gaat en zijn vriend naar een gekleurde. Toch is het niet de fysieke scheiding die hun vriendschap in de weg zit. Het is de ongelijke sociale status die aan hun huidskleur en hun achtergrond is gekoppeld, die een vertroebeling van hun vriendschap onoverkomelijk maakt.

Terwijl Oeroeg op zoek gaat naar zijn identiteit en die vindt in de strijd voor een onafhankelijk Indonesië, vertrekt de verteller naar Nederland om te studeren. De ik-figuur keert later terug naar Nederlands-Indië, maar vindt geen spoor van zijn voormalige vrienden. Tijdens een expeditie brengt hij voor een laatste keer een bezoek aan Telaga Hideung. Daar ontmoet hij een inlander (Oeroeg?) die hem onder schot houdt en roept  dat hij weg moet gaan. Als de expeditieleden de ik-figuur  komen zoeken, verdwijnt de inlander in het struikgewas. De ik-figuur weet niet zeker of het echt Oeroeg was die hem kwam bedreigen en zal het ook nooit met zekerheid weten.

Titelverklaring

De titel Oeroeg verwijst naar het hoofdpersonage van het boek.

De naam Oeroeg komt als jongensnaam in het Javaans en het Soendanees niet voor.  Hella Haasse vertelde dat die naam destijds spontaan in haar opgekomen was. Bij de voorstudie voor haar roman Heren van de thee (1992) ontdekte ze echter toevallig dat 'oeroeg' een oud woord was voor 'aardverschuiving'. Ze vermoedt dat ze dit woord als kind gehoord heeft. "Oeroeg" staat voor aardverschuiving, een totale verandering.  Achteraf gezien dus symbolisch.

Personages

Hoofdpersonen:

Ik-figuur (verteller)

Oeroeg

Belangrijke bijpersonen:

Lida

Vader van ik-figuur

Overige bijpersonen:

Moeder van ik-figuur

Mijnheer Bollinger

Sidris: moeder van Oeroeg

Deppoh: vader van Oeroeg

Gerard Stokman

Abdullah Harudine

Hoofdpersonen

Ik-figuur (naamloze verteller): enige zoon van een Nederlands echtpaar, opgegroeid in Nederlands-Indië en in zijn hele jeugd bevriend met Oeroeg, een inlandse jongen. Vader keurt vriendschap niet goed.  In het begin is het verschil in klasse en rang tussen de ik-figuur en Oeroeg nog niet heel duidelijk, later in het verhaal wordt dit steeds duidelijke en groeien de vrienden uit elkaar.

De ik-figuur is de verteller van het verhaal, blikt terug op zijn vriendschap met Oeroeg en probeert te achterhalen waarom ze zo uit elkaar zijn gegroeid. 

Hoofdpersonen

Oeroeg: nadenkend, zwijgzaam, leergierig en ambitieus. Hij heeft goed in de gaten hoe de verhoudingen zijn tussen

inlanders en Nederlanders, al als hij jong is (in tegenstelling tot de ik-persoon). Hij is op zoek naar zijn eigen identiteit. Eerst verloochent hij zijn afkomst, maar komt daar later weer op terug en keert zich dan volledig “tegen het gouvernement, tegen de Nederlanders, tegen de blanken in het algemeen”. 

Belangrijkste bijpersonen

Lida: is de Nederlandse eigenares van een pension in Soekaboemi. Zij zal zorgen voor Oeroeg en de ik-figuur als ze samen naar school gaan. Lida is gefascineerd door Oeroegs intelligentie. Bovendien voelt ze zich verbonden met het groeiende nationalisme van de inlanders, ook al is ze zelf blank.

Vader van ik-figuur: een Nederlander met een typisch koloniaal gedachtegoed: het inheemse volk is minderwaardig en achterlijk. Verder lijkt de vader van de ik-figuur geen hechte band te hebben met zijn zoon. Na zijn mislukte huwelijk met de moeder van de ik-figuur, gaat hij voor lange tijd op reis. Als hij terugkomt blijkt hij getrouwd te zijn met Eugenie, die later ook de moeder van zijn tweede kind wordt.

Overige bijpersonen

Moeder van ik-figuur: heeft nauwelijks interesse in haar zoon en laat de baboe zich om zijn opvoeding bekommeren. 

Mijnheer Bollinger: wordt ingehuurd om de ik-figuur Nederlands te leren, krijgt een affaire met de moeder van de ik-figuur.

Sidris:  de moeder van Oeroeg. 

Deppoh: Dit is de vader van Oeroeg.

Gerard Stokman:  de vervanger van Mijnheer Bollinger, voorbeeld voor de ik-figuur en Oeroeg. Hij vindt dat de inheemse bevolking gelijkwaardig is aan de blanke Hollander.

Abdullah Harudin: vriend van Oeroeg die hetzelfde denkt over de Nederlandse overheersing.

Vertelperspectief

Ik-perspectief: vertellende ik

Het verhaal wordt achteraf verteld door een ik-persoon, die tevens de hoofdrol speelt in het verhaal. 

Hij vertelt over zijn jeugd in Nederlands-Indië en over zijn vriendschap met Oeroeg.

Structuur van het verhaal

• Het verhaal is een grote terugblik van de  anonieme ik-verteller.
  
• Het verhaal is chronologisch opgebouwd als een samenvatting van het leven van de ik-figuur met Oeroeg. 
• Het verhaal is niet opgedeeld in hoofdstukken, maar bestaat uit één doorlopende tekst.
• Er komen enkele vooruitwijzingen voor in het verhaal.

Thema('s) 

 Vriendschap: 

• een onwaarschijnlijke vriendschap tussen twee jongens die verschillen qua huidskleur en culturele achtergrond.
• toevallig ontstaan, omdat moeders gelijktijdig zwanger waren;

Vervreemding:

• de vriendschap houdt geen stand door aangeboren verschillen (niet dezelfde cultuur, nationaliteit en huidskleur), ze groeien uit elkaar;
  
• de ik-figuur is ook vervreemd van Nederlands Indië. Blijkt ook uit de slotzin: 'Ben ik voorgoed een vreemde in het land van mijn geboorte?' 
  

Motieven

• De natuur:  indrukwekkend mooi, maar ook bedreigend en angstaanjagend (afhankelijk van de stemming ik-figuur).
• Telaga Hideung staat symbool voor de ondoorgrondelijkheid van Oeroeg en het Indonesische nationalisme.
• de spiegel als terugkerend beeld (ogen Oeroeg/Telaga Hideung); 
• kolonialisme: de scheve verhouding tussen Nederland en Nederlands-Indië;
  
• eenzaamheid.

 

Tijd 

Het verhaal speelt zich af in Nederlands-Indië,  voor de onafhankelijkheidsstrijd die rond 1945 begon. 

Vlak voor de Tweede Wereldoorlog keert de ik-figuur terug naar Nederland. Het verhaal van zijn jeugd speelt zich zo'n 10-15 jaar eerder af: rond 1925 en de jaren erna. 

Ruimte

Het verhaal speelt zich af in Nederlands-Indië:

• de plantage van de ouders van de ik-figuur (Kebon Djati);
• de Kampong; 
• Telaga Hideung (het Zwarte Meer)
• Soekaboemi, waar de jongens samen naar school gaan.

Stijl en taal

Oeroeg is vlot geschreven, in heldere, eenvoudige taal.

Het taalgebruik is:

• soms archaïsch (ouderwets) aan: 'Intens medelijden bevangt me als ik  probeer in te denken hoe zij voortploeterde in een omgeving die vijandig was aan haar aard' (p. 79). 
  
• soms beeldend zoals een beschrijving van Telaga Hideung: 'Het meer was vijandig, vreemd, een absoluut onkenbaar element' (p. 87). 
  
• doorspekt met Indische/Soedanese woorden: djongos, baboe, bale-bale.
  

Hella S. Haasse

(1918, Batavia - 2011, Amsterdam)

Bronvermelding

• Haasse, H. S. (2009) Oeroeg. Amsterdam: Em. Querido’s Uitgeverij BV. 
  
• Hella S. Haasse Oeroeg, Lexicon van literaire werken, Ton Anbeek, Jaap Goedegebuure, Bart Vervaeck - dbnl. (z.d.). DBNL. https://www.dbnl.org/tekst/anbe001lexi01_01/lvlw00244.php?q=oeroeg geraadpleegd op 10 oktober 2022
• Wikipedia-bijdragers. (2022a, september 18). Oeroeg (boek). Wikipedia. https://nl.wikipedia.org/wiki/Oeroeg_(boek) geraadpleegd op 5 december 2022 
  


• Oeroeg, Uittrekselbank NBD Biblion, Reyer Kraan (z.d.) https://uittrekselbank-nbdbiblion-nl.kb.idm.oclc.org/detail/295423/oeroeg geraadpleegd op 5 december 2005

Nog wat vragen...

Wie/wat is 'Telaga Hideung'?

1. De vader van Oeroeg
2. Het meer
3. Het dorpje waar Oeroeg woont
4. De villa waar de familie van de ik-figuur woont

Hoe heet het hoofdpersonage van Oeroeg?

1. Johan
2. Jan
3. Karel
4. Dat weet je niet.

Welk vertelperspectief heeft dit verhaal?

1. Belevend-ik
2. Vertellend-ik
3. Personaal
4. Alwetend

Is het vertelperspectief betrouwbaar?

1. Ja
2. Nee

Welke belangrijke les over discriminatie leert Gerard Stokman aan de ik-figuur?

Wie is Lida?

1. De moeder van Oeroeg
2. De moeder van de ik-figuur
3. De verzorger van Oeroeg & de ik-figuur
4. De vriendin van Oeroeg

Voor wie zorgt Lida het beste, Oeroeg of de ik-figuur?

1. Oeroeg
2. Ik-figuur

Is het verhaal chronologisch geschreven?

1. Ja
2. Nee

Heeft het verhaal een open of gesloten einde?

1. Open
2. Gesloten

Welke ruimtes zijn belangrijk in het verhaal? Noem er één.

Wie is meneer Bollinger?

1. De leraar van de ik-figuur
2. De vader van de ik-figuur
3. De nieuwe vriend van de moeder van de ik-figuur
4. De directeur van de school

Hoeveel tijd verstrijkt er in het boek?

1. Ongeveer 12 jaar
2. Ongeveer 23 jaar
3. Ongeveer 35 jaar
4. Ongeveer 50 jaar