Mentale verhalen: sombere gevoelens en depressie

• Mentorles
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Introductie

Aan de hand van het werk en levensverhaal van Vincent van Gogh én een filmpje van Mentale Thee, verkennen de leerlingen het thema 'sombere gevoelens en depressie'. Via stellingen en opdrachten gaan ze in gesprek en komen ze tot reflectie en een eigen perspectief.

Instructies

Algemene doelen

- Het gesprek over 'sombere gevoelens en depressie' op gang brengen.

- Kennismaken met Vincent van Gogh.

Aansluiting curriculum

- De thematiek in deze les sluit aan op mentorlessen.

Differentiatie

- Deze les kan in combinatie met de lessen over; stress, sombere gevoelens en vriendschap en hulp zoeken gedaan worden.

- De les kan naar eigen inzicht gegeven worden en worden aangepast op het niveau en de leeftijd van de leerlingen. Er kunnen slides worden weggelaten en of toegevoegd. Pas de les vooral naar eigen inzicht aan.

Benodigde materialen

• Voor de stellingen en vragen kunnen leerlingen hun mobiel of device gebruiken. De les kan ook worden uitgevoerd zonder mobiel.
• Pen en papier.
• Eventueel; verf, weerballonnen, canvas per groepje, zwarte markeerstift.
• Eventueel; zwarte markeerstift, gekleurde stiften, stevig papier of canvas per groepje. 
• Eventueel; zwarte markeerstift, verf in verschillende kleuren, penselen/kwasten van verschillende dikte (liefst dik) en een canvas of stevig papier per groepje. 

Mentale verhalen

Hoe raak je met je leerlingen in gesprek over onderwerpen als stress, lef, hulp zoeken en sombere gevoelens? En hoe geef je hier concreet vorm aan? Om het gesprek over deze thema’s te openen en ermee aan de slag te gaan, zijn er vier lessen ontwikkeld vanuit de kunst en het levensverhaal van Vincent van Gogh. In de video's praten Maren Porte en Sanne Haak, van de podcast Mentale Thee, met leeftijdsgenoten over deze thema's. Het lesmateriaal is ontwikkeld in samenwerking met ervaringsdeskundigen en experts.

DE CHECKERS

Wil je handvatten om één op één met jongeren over mentale klachten in gesprek te gaan? Ga dan naar www.de-checkers.nl. DE CHECKERS is een online tool die je leert hoe je jongeren met beginnende mentale klachten kunt ondersteunen door een luisterend oor te bieden en de juiste vragen te stellen.

Signaleren, Herkennen & Verbinden

De online tool bestaat uit 3 modules van elk 15 minuten, die je stapsgewijs door het proces leiden:

• Module 1 – Hoe herken je dat iemand niet lekker in zijn vel zit?
• Module 2 – Hoe ben je een goede gesprekspartner?
• Module 3 – Hoe help je iemand verder?

DE CHECKERS is ontwikkeld voor én met jongeren in opdracht van @MIND Us.

Mentale verhalen: 

sombere gevoelens

Vincent van Gogh

Vraag: Wat weten jullie al over Vincent van Gogh? 

Instructie werkvorm: Leerlingen kunnen antwoorden via hun mobiel. Deze werkvorm kan ook zonder mobiel worden uitgevoerd. Daarbij worden de antwoorden op het digibord geschreven (klik daarvoor op het potlood-icoon).

Vincent

Vincent van Gogh had een bewogen leven. Het was niet altijd makkelijk. Zijn wisselende mentale gezondheid maakte hem soms angstig, somber en onzeker. Hij had een bepaalde kwetsbaarheid, maar was tegelijk ook krachtig. Hij probeerde altijd weer moed te vinden om door te gaan. Het schilderen hielp hem op de been en in de natuur vond hij troost.

Introduceer het thema van de les en neem daarbij de antwoorden van de leerlingen (op de vorige slide) mee. Zie de hotspot voor het kader. 

Open

Vincent stuurde heel veel brieven aan familie en vrienden. De meeste (meer dan 600) schreef hij aan Theo, zijn jongere broer en beste vriend. Hij vertelde daarin heel open over de dingen die hem bezighielden, zoals familie, geld, de liefde en kunst. Maar óók over zijn (mentale) gezondheid. Dankzij die brieven weten we ontzettend veel over Vincent, en over zijn goede én minder goede tijden.

‘Vroeger wist ik wel dat je je armen en benen kon breken en dat dan later weer kon herstellen, maar ik wist niet dat je geestelijk gebroken kon worden en dat dat nadien ook herstelde’

Vincent schreef:

Taboe op mentale problemen

19de eeuw

In Vincents tijd waren mentale problemen een taboe. Er was nog geen psychiatrische zorg zoals we die vandaag de dag kennen. Had je mentale problemen waardoor je niet goed in de maatschappij paste? Dan was de kans groot dat je in een 'inrichting' belandde. Vaak kwam je daar ook nooit meer uit.

Oor

In december 1888 woonde Vincent met zijn kunstenaarsvriend Paul Gauguin samen in het Gele Huis in Arles (Zuid-Frankrijk). Geen perfecte combinatie: de onderlinge spanningen liepen hoog op. Na een ruzie raakte Vincent zó in de war, dat hij zichzelf een oor afsneed. In de periode ervoor had hij waarschijnlijk te hard gewerkt en niet goed voor zichzelf gezorgd.

Arts

In het ziekenhuis werd Vincents wond verzorgd door dokter Félix Rey. Die schreef: 'Toen ik hem aan de praat wilde krijgen over de beweegreden zichzelf een oor af te snijden, antwoordde hij mij dat het een strikt persoonlijke zaak was'.

Opname

Omdat de crises bleven komen, liet Vincent zich vrijwillig opnemen in een instelling in Saint-Rémy-de-Provence. Daar werd hij door dokters behandeld, met als doel tot rust te komen. Psychiaters waren er nog niet. Vincent kreeg onder andere ‘hydrotherapie’: afwisselend koude en warme baden, waar je soms urenlang in moest blijven zitten.

Vincent van Gogh, De tuin van de inrichting, 1889

Tekenen en schilderen

Vincent verbleef bijna een jaar in de instelling. In periodes dat hij erg ziek was schilderde hij niet, maar verder was hij heel productief. Hij maakte er ca. 150 schilderijen, waarvan je er hier twee ziet. Vincent had een extra kamer als atelier (zie 'Raam in het atelier') . 'Korenveld met maaier' is een uitzicht vanuit zijn slaapkamer. Na zijn tijd in de instelling verhuisde Vincent naar Auvers, een dorpje net boven Parijs. In de buurt van zijn broer Theo.

Geschilderd gevoel

Vincent schilderde niet enkel wat hij echt zág. Hij probeerde ook gevoel in zijn werk te leggen. Met zijn penseelstreek en door kleuren te combineren tot een harmonie of juist een contrast, wilde hij zijn schilderijen een emotionele lading geven.

Eenzaam

Boos

Verdrietig

Stabiel

Verbaasd

Paniekerig

Kalm

Veilig

Uitgeput

Kunstenaar Vincent van Gogh
Titel De tuin van de inrichting
Datering December 1889
Locatie Saint-Rémy-de-Provence
Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Vraag: welk gevoel past volgens jou bij dit werk?

Optie: Kies deze opdracht of de opdracht op de volgende slide. Beiden hoeft niet, maar kan wel. 

Laat de leerlingen de hotspots openen en een of meer van de opties kiezen. 

Laat leerlingen eventueel hun keuze onderbouwen. Er is geen goed of fout.

Bespreek klassikaal. 

Welk gevoel heb jij bij dit schilderij?

Vincent schreef:

Vincent schreef dat de kleurcombinaties in dit schilderij: ‘... een beetje het angstgevoel opwekken waaraan sommige van mijn lotgenoten soms lijden, dat men "een rood waas voor de ogen krijgen" noemt’.

Eenzaam

Blij

Verdrietig

Bang

Opgewekt

Jaloers

Kalm

Triest

Kwestbaar

Kunstenaar Vincent van Gogh
Titel Korenveld onder onweerslucht
Datering Juli 1890
Locatie Auvers-sur-Oise, Frankrijk
Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Vraag: welk gevoel past volgens jou bij dit werk?

Optie: Kies deze opdracht of de opdracht op de volgende slide. Beiden hoeft niet, maar kan wel.

Laat de leerlingen de hotspots openen en een of meer van de opties kiezen. 

Laat leerlingen eventueel hun keuze onderbouwen. Er is geen goed of fout.

Bespreek klassikaal.   

En welk gevoel roept dit schilderij op?

Vincent schreef:

‘Ik weet bijna zeker dat die doeken jullie zullen vertellen wat ik niet in woorden kan uitdrukken: hoe gezond en hartversterkend ik het platteland vind.’

Troost toen en nu

Vincent wist al eerder dat je niet alleen in kunst, maar ook in de natuur rust en troost kunt vinden. Toen hij nog in Den Haag woonde, in 1882, schreef hij:  'Wat kan het een mens goed doen als men somber gestemd is aan ’t kale strand te wandelen en te kijken in de grijsgroene zee met de lange witte strepen der golven.'

En dat is tijdloos: kunst en natuur kunnen nog altijd een positieve bijdrage leveren aan mentale gezondheid.

Wat helpt deze jongeren als ze in een dip zitten?

Laat de leerlingen individueel of in duo's  antwoorden.

Wat helpt jou wanneer je in een
dip zit?

Werkvorm: check in duo's.

Wat kun je doen als dat niet meer werkt?

Werkvorm: denken, delen en uitwisselen in groepjes van 2 of 4. 

Opdracht: jouw lijn

Denk terug aan het afgelopen schooljaar. Volg de drie stappen hieronder. 

Voorbeeld

Trek een horizontale lijn en schrijf daar alle maanden bij.

1

Noteer per maand de fijne en lastige momenten. Fijn boven en lastig onder. Klaar? Wat valt jou op?

2

Teken nu een lijn langs de maanden waarin je laat zien welke gevoel voor jou per moment op de voorgrond was. 

3

Kies deze opdracht, of de opdracht op de volgende slide. Beiden kan ook. 

Iedereen doet deze opdracht voor zich. Daarna eventueel uitwisselen in duo's. Tenslotte klassikaal bespreken (op hoofdlijnen). 

Opdracht: gevoel op doek

Schrijf van je af

Schrijf je angsten, irritaties, woede en andere negatieve gevoelens op het canvas. 

1

Bedek met kleur

Optie A: Pak de met verf gevulde waterbalonnen en gooi ze stuk voor stuk kapot op het canvas. 

Optie B/C: Pak een kwast of een stift en overschilder/teken alle woorden met kleur.

2

Voor deze opdracht is per groepje een groot canvas nodig. Vraag de leerlingen hun angsten en negatieve gedachten op het canvas te schrijven. Dat kunnen dingen zijn als 'niet voldoen', ‘lelijk’, ‘stress’, ‘somberte’, enzovoort. Als het doek compleet is, mogen ze:

optie A: met verf gevulde waterballonnen op het doek stuk gooien - totdat alles met kleur is bedekt.

optie B: met een dikke kwast over de woorden heen schilderen - totdat alles met kleur is bedekt.

optie C: met felle dekkende stiften over hun woorden heen kleuren - totdat alles met kleur is bedekt.

Bespreek de resultaten na: wat vinden ze van het resultaat, en hoe voelde het?

Doorpraten?

• Mentor/docent
• Vertrouwenspersoon
• Zorgcoördinator
• Iemand die jij vertrouwt
• Huisarts/schoolarts
• jongerenhulponline.nl
• Kindertelefoon: 0800-0432
• @ease

@ease is er voor alle jongeren van 12 tot 25 jaar! Ze kunnen er terecht om te praten over hun mentale gezondheid, school, werk, seksualiteit of financiën. Dat kan ook anoniem.