5.1 reuk, 5.2 smaak, 5.3 gehoor en evenwicht, 5.4 huidgevoel

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 5 - zintuigen

5.1 t/m 5.5 leerdoelen

Ik kan

• de werking van de vier typen receptoren beschrijven en je kunt benoemen in welke organen ze te vinden zijn.
  
  
• in een afbeelding aangeven hoe de receptoren samenwerken met het zenuwstelsel.
  
  
• per zintuigorgaan beschrijven welke taken de receptoren daar uitvoeren.
  
  
• uitleggen dat voor het ervaren van pijn geen zintuigcellen nodig zij

5.1 t/m 5.5 succescriteria

• je kunt de definitie van de volgende begrippen uitleggen: adequate prikkels, chemische receptoren, mechanische receptoren, pijnreceptoren, temperatuur receptoren


• je kunt de de leerdoelen in begrijpelijke taal aan een ander uitleggen.
• je kunt de (examen)vragen over dit onderwerp goed (bijna foutloos) maken.

Voorkennis. Via welke soort neuronen geven zintuigen impulsen af? (T1-vraag)

Zoek op. Wat is een mechanische receptor? (R-vraag)

Zoek op. Wat is een chemische receptor? (R-vraag)

5.1 reuk

chemische receptoren gelegen in reukslijmvlies

adequate prikkel = gasvormige stoffen en in slijm opgeloste geurmoleculen

Een persoon is zwaar neusverkouden en kan daardoor niet goed proeven wat hij eet. Hij bedenkt hiervoor de volgende verklaringen:

1 - de prikkeldrempel van de smaak- en reukreceptoren is door de verkoudheid sterk verlaagd,
2 - de smaakreceptoren zijn door de verkoudheid met slijm bedekt,
3 - de reukreceptoren functioneren niet goed doordat ze bedekt zijn met slijm.

Welke verklaring(en) is/zijn juist (T2-vraag)

1. Verklaring 1
2. Verklaring 2
3. Verklaring 3
4. Verklaring 2 & 3

De persoon naast je in de klas laat een vieze scheet. In welk deel van je hersenen wordt dit verwerkt? (T1-vraag)

1. Hersenstam
2. Grote hersenen
3. Kleine hersenen

5.2 smaak

Chemische receptoren gelegen in smaakpapillen

adequate prikkel = zoet, zuur, zout, bitter, umami

Proeven met smaak én geur

Als je eet, proef je veel meer dan
5 smaken.

Dat komt doordat je ook ruikt.

Bij proeven voegen je hersenen de informatie van de smaakzintuigen en het reukzintuig samen.

Hierdoor proef je wat je eet.

Bron 4

Je proeft eerst aardbeienranja en vervolgens frambozenranja. Waardoor proef je voornamelijk het verschil? (T1-vraag)

1. Door je smaakzintuigen
2. Door je reukzintuigen

Je gaat naar de Subway en de geur die je daar waarneemt associeer je met je vakantie naar Frankrijk. Waar in je hersenen vindt deze associatie plaats? (T2-vraag)

1. Primaire motorische centra
2. Secondaire motorische centra
3. Primaire sensorische centra
4. Secondaire sensorische centra

5.3 gehoor

mechanische receptoren gelegen in slakkenhuis

adequate prikkel = geluidstrilling met bepaalde frequentie

route trilling = trommelvlies - gehoorbeentjes - vlies binnenoor - vloeistof in slakkenhuis

                           is de                                 prikkel voor het oog.

Geluid is de prikkel voor het                   .  

Een prikkel wordt pas waargenomen als deze  sterker is dan de                           . Dan wordt het elektrische signaal omgezet in een         

adequate

 oor 

licht

drempelwaarde 

impuls 

 Je kunt de route die een geluidstrilling aflegt door de onderdelen van het oor noemen

-->

-->

-->

-->

-->

gehoorbeentjes trillen

zintuigcellen zetten prikkel om in impulsen

impulsen gaan naar hersenen

geluid zorgt voor trillingen in de lucht

trommelvlies gaat trillen

hoge geluiden:

begin van het slakkenhuis

lage geluiden: eind van het slakkenhuis

lees ook 5.3: gehoorschade

Welke onderdelen vind je in het binnenoor? (T1-vraag)

1. trommelholte, slakkenhuis en gehoorzenuw
2. slakkenhuis en gehoorzenuw
3. slakkenhuis, buis van Eustachius en gehoorzenuw
4. slakkenhuis en buis van Eustachius

gehoorbeschadiging

harde geluiden kunnen de geluidsreceptoren kapot maken = onherstelbaar en niet op te lossen met gehoorapparaat (lawaaidoofheid)

overprikkeling zorgt voor continue impulsen = piep (tinnitus) 

1. Gehoorbeentjes
2. Slakkenhuis
3. Trommelvlies
4. Buis van Eustachius

Waar worden hoge geluiden doorgegeven? (T1-vraag)

1. aan het begin van het slakkenhuis
2. In het midden van het slakkenhuis
3. aan het einde van het slakkenhuis

evenwicht

Receptoren in de wand van twee zakjes en in drie halfcirkelvormige kanalen. 

Zakjes - kristalletjes op haartjes v/d receptorcellen. Verandering houding -  kristalletjes drukken anders op die haren, dit veroorzaakt impulsen. 

Bewegingen in de vloeistof in de kanalen ten opzichte van de wand worden waargenomen.

Welke soort receptoren zijn verantwoordelijk voor je evenwicht (R-vraag)

1. Mechanische receptoren
2. Chemische receptoren

5.4 Huidgevoel

mechanische receptoren - adequate prikkel is vormverandering (tast- en drukreceptoren)

temperatuurreceptoren registeren of het voorwerp/ de lucht, warmer of kouder is dan je huid (verschillen waarnemen)

pijnreceptoren = vrije zenuwuiteinden die een pijnwaarwording geven bij lichte of dreigende schade, bij echte beschadiging hevige pijn (pijn waarschuwt tegen gevaar)

Als je 's ochtends vroeg in de zomer naar een buitenzwembad gaat dan voelt het water lekker warm aan. Gek genoeg voelt datzelfde water vaak later in de middag juist koud aan.
Verklaar hoe dit kan. Noem in je antwoord warmte - en koude receptoren (I-vraag)

juist of onjuist

Er bestaan vele verschillende typen prikkels, maar impulsen zijn allemaal gelijk.

1. juist
2. onjuist

juist of onjuist

Warmte is voor het gehoorzintuig een adequate prikkel.

1. juist
2. onjuist

juist of onjuist

De drempelwaarde voor een zintuig is altijd dezelfde.

1. juist
2. onjuist

juist of onjuist

Pijnpunten komen overal in het lichaam voor.

1. juist
2. onjuist

juist of onjuist
Een harder geluid leidt tot een hogere impulsfrequentie in de gehoorzenuwen dan een zachter geluid.

1. juist
2. onjuist

juist of onjuist

De adequate prikkel voor drukzintuigen is zwaartekracht.

1. juist
2. onjuist

juist of onjuist

De motivatie beïnvloedt de drempelwaarde.

1. juist
2. onjuist

juist of onjuist

Reukzintuigen van een hond hebben een hogere drempelwaarde voor geur dan voor geluid.

1. juist
2. onjuist

juist of onjuist

In de maagwand komen pijnpunten voor.

1. juist
2. onjuist

juist of onjuist

Iemand kan doof worden, doordat de geluidscentra in de hersenen zijn uitgeschakeld.

1. juist
2. onjuist

juist of onjuist

Het evenwichtszintuig ligt in het binnenoor.

1. juist
2. onjuist

juist of onjuist

Je kunt met je smaakzintuigen meer dan tien verschillende smaken waarnemen.

1. juist
2. onjuist

Heb je behoefte aan een contactmoment met de docent?

1. Ja
2. Nee

aan de slag

• Maak de basiskennisvragen van 5.4.1 
  
• Maak een samenvatting van 5.1 t/m 5.4

Lever foto's van je gemaakte huiswerk in op de volgende slide

Lever hier een foto in van het huiswerk.
Basiskennisvragen van 5.4.1
Samenvatting van 5.1 t/m 5.4