Brieven uit kamp Westerbork - het verhaal van Maurice, Estella en Marie Meijer

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3

Brieven uit kamp Westerbork

Het verhaal van Maurice, Estella en Marie Meijer.

In 2018 werden er een aantal bijzondere brieven geschonken aan het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Ze zijn in kamp Westerbork geschreven door Ries, Elly en Mary Meijer. Deze brieven zijn gebruikt in deze les. 

Je leert in deze les over de verschillende stappen van de Jodenvervolging tijdens de oorlog en je ziet daar beelden bij. Verder denk je na over wat opgesloten zijn in kamp Westerbork betekende voor (jonge) mensen.

Klik op de         voor meer informatie en klik op de foto's om ze te vergroten. Uitleg, vragen en opdrachten vind je in de paarse vlakken.

Maurice Meijer

Maurice Meijer werd geboren in Amsterdam op 20 juli 1926. Hij werd Ries genoemd en was de oudste van 3 kinderen. De vader van Maurice was Julius Meijer en zijn moeder heette Johanna Nord. Toen Ries 11 jaar was overleed zijn moeder. In 1940 trouwde zijn vader met Cora Walraven. Ries staat hier op de foto met zijn zusjes en zijn stiefmoeder.

Marie Meijer

Marie Meijer was de jongste dochter van Julius Meijer en Johanna Nord. Ze werd geboren in Amsterdam op 26 juli 1931. Haar naam werd meestal als Mary geschreven. Ze was de jongste van de drie kinderen. Toen de oorlog begon was ze bijna 9 jaar oud.

Estella Meijer

Estella Meijer was de middelste dochter in het gezin van Julius Meijer en Johanna Nord. Haar moeder overleed op 26 augustus 1937, één dag voor de tiende verjaardag van Estella. Haar vader trouwde op 17 januari 1940 met Cora Walraven. Estella, die Elly werd genoemd, staat hier op de foto met haar broer, zusje en stiefmoeder.

Cora Meijer-Walraven

Cora Walraven (Amsterdam,  19-02-1920) had toen ze 17 was al enkele keren opgepast op de kinderen van Julius Meijer. Ze werkte bij hetzelfde bedrijf als hij. Na de dood van de vrouw van Julius kregen hij en Cora een relatie en ze trouwden in januari 1940. Als niet-Joodse vrouw kwam ze in dit gezin en werd de stiefmoeder van Ries, Elly en Mary. 

Vier maanden na het huwelijk van Julius Meijer met Cora Walraven vielen de nazi's Nederland binnen. Vader Julius en zijn kinderen Ries, Elly en Mary Meijer kregen te maken met de anti-Joodse maatregelen.

Klik op de afbeeldingen om ze beter te bekijken.

     1940                         1941                         1942

Welke anti-Joodse maatregelen zullen vooral invloed hebben gehad op het leven van Ries, Elly en Mary? Noem er drie.

Vader Julius Meijer werd op 23 maart 1943 opgepakt. Hij was op zijn werk en had twee lege, niet ingevulde, persoonsbewijzen bij zich. Hij werd eerst opgesloten in een Amsterdamse gevangenis en later naar kamp Vught gestuurd. 

Maart 1943

Klik op het document en bekijk wat er met Jules Meijer is gebeurd.

Meer info over de dood van Julius Meijer is te lezen op de website van Nationaal Monument Kamp Vught:

http://www.nmkampvught.nl/biografieen/meijer-julius/

De kinderen en Cora wisten niet waar Julius was en wat er uiteindelijk met hem gebeurde. Twee weken na hun vader, op 7 april 1943, werden ook Ries, Elly en Mary opgepakt. Ze werden in Amsterdam naar de Hollandsche Schouwburg gebracht. Cora bleef alleen achter.

Cora (1942)

Cora over die avond: “Toen ze opgehaald werden, kreeg ik geen tijd om een koffer of rugzak voor ze te pakken, maar ik kon ze dat wel nabrengen. We hebben de hele avond sokken zitten stoppen, want na drie jaar oorlog hadden ze praktisch geen goede kleren meer.”

Mary

De zus van Cora die toevallig aanwezig was weet nog dat Mary, de jongste, zich aan de benen van haar stiefmoeder vasthield omdat ze niet meewilde. 

Hollandsche Schouwburg

De Hollandsche Schouwburg in Amsterdam was tot 1942 een theater en werd vanaf de zomer van dat jaar gebruikt als verzamelplaats voor Joden voordat zij naar kamp Westerbork en verder werden weggevoerd.

april 1943

april 1943

Op de dag dat ze werden opgepakt schreef Maurice namens de kinderen nog een kort briefje aan Cora.
Lees de brief.

Maurice Meijer

Ries noemt in zijn brief dat ze eerst naar Zuideramstellaan 45 zijn gebracht. Hier was een bureau van de Joodse Raad voor 'hulp aan vertrekkenden'. 

- Vervolgens noemt hij het Adema van Scheltemaplein. Hier was de Zentralstelle für jüdische Auswanderung (letterlijke vertaling 'Centraal bureau voor Joodse emigratie') gevestigd dat in Amsterdam vanaf het voorjaar van 1941 tot het najaar van 1943 de deportatie van Joden uit Nederland naar concentratiekampen in Duitsland en Polen organiseerde. 

- Met 'Vucht' bedoelde Ries kamp Vught.

brief deel 1

Lieve Mams,

We zijn tot nu, ongeveer 12 uur in de nacht op de Zuideramstellaan 45. Direct komt de auto en gaan we naar het Adema van Scheltemaplein. En morgen om een uur of elf gaan we naar de schouwburg. Daar blijven wel een paar dagen. De bagage kunt u naar de Amstellaan of naar de Kerklaan brengen. Dat hindert niet. Het is hier wel gezellig. We hebben snoep en cigaretten gekregen. Uit de schouwburg schrijven we nog wel. 

brief deel 2

We zullen ons best doen om nog wat gedaan te krijgen. Anders gaan we naar Vucht. Riesje als meubelmaker, Elly als naaister. En Mary blijft dan ook bij ons. Daar heb je wel kans, dat we dan blijven. (..) Uit Westerbork wordt je meteen doorgestuurd, maar in Vucht niet.

Riesje, Elly, Mary

Tekst briefje:

Lieve Mams,

We zijn tot nu, ongeveer 12 uur in de nacht op de Zuideramstellaan 45. Direct komt de auto en gaan we naar het Adema van Scheltemaplein. En morgen om een uur of elf gaan we naar de schouwburg. Daar blijven wel een paar dagen. De bagage kunt u naar de Amstellaan of naar de Kerklaan brengen. Dat hindert niet. Het is hier wel gezellig. We hebben snoep en cigaretten gekregen. Uit de schouwburg schrijven we nog wel. We zullen ons best doen om nog wat gedaan te krijgen. Anders gaan we naar Vucht. Riesje als meubelmaker, Elly als naaister. En Mary blijft dan ook bij ons. Daar heb je wel kans, dat we dan blijven. (..) Uit Westerbork wordt je meteen doorgestuurd, maar in Vucht niet.

Riesje, Elly, Mary

Je hebt de brief gelezen. Welke van de onderstaande antwoorden is goed?

1. De kinderen denken dat ze naar kamp Vught gaan en daar kunnen blijven.
2. De kinderen denken dat ze misschien nog wat kunnen regelen en vrij komen.
3. De kinderen denken dat ze naar kamp Westerbork en verder worden gestuurd.
4. De kinderen denken voorlopig in de Schouwburg te kunnen blijven.

Twee dagen later kreeg Cora opnieuw een briefje van Ries.

De kinderen vertrokken uit Amsterdam. Waar gingen ze naar toe?

9 april 1943

9 april 1943

kampadministratie

Hoeveel mensen kwamen er aan in kamp Westerbork op 9 april 1943?

En hoeveel mensen verbleven er op dat moment in totaal in het kamp?

Waar denk jij aan
als het over kamp
Westerbork gaat?

Gevangenen in kamp Westerbork mochten 1x in de 2 weken een brief schrijven naar mensen buiten het kamp. 

Lees het fragment uit de brief die Ries aan Cora schreef op zaterdag 17 april 1943.

Zoek op de plattegrond op waar Ries, Elly en Mary woonden in het kamp. 

17 april 1943

brief deel 1

Zaterdag 17 april 1943

Lieve Mams,

We hebben de pakjes ontvangen en waren er reuze blij mee. Ik zie Elly en Mary elke dag. Ik ben in barak 61. Elly en Mary zijn in 66 in het weeshuis. Daar is het veel fijner. Allemaal kleine kinderen. Mary is tenminste in haar element. En Elly met andere grote meisjes helpen daar zo’n beetje. Brood snijden en afwassen en zo. Ik ben ordonnans in het ziekenhuis. Een aardig baantje. 

plattegrond kamp Westerbork

brief deel 2

U kunt pakjes en brieven beter naar 61 sturen. Ik kan elk ogenblik naar Elly en Mary toe gaan, terwijl zij, natuurlijk zoals in elk weeshuis op bepaalde tijden wandelen gaan. Stuurt u veel brieven. Geeft u ons adres ook aan de andere families, dan kunnen die ook schrijven. We mogen zoveel pakjes en brieven ontvangen als we willen.

Op 19 april schreef ook Elly vanuit kamp Westerbork naar Cora. Hiernaast vind je drie fragmenten uit deze brief.

Fragment 1

Lieve mams,

Hoe gaat het met u? Ik hoop dat u zich niet al te ongerust over ons maakt. We maken het goed en zien Riesje elke dag. Hij is in een andere barak als wij. Maar komt elke dag naar ons toe of wij gaan naar hem. Mary en ik zijn in het weeshuis. Mary gaat elke dag met een stel kinderen naar de hei. En ik help hier een beetje.

Fragment 2

Riesje heeft u ook zeker geschreven dat hij ordonnans is in het ziekenhuis. Er is hier ook ’s avonds wel eens cabaret. Als ik zou willen zou ik mijn gitaar kunnen laten opsturen maar ik doe het niet want ik vind het zonde

Fragment 3

Als u nog iets van papa weet schrijft u het dan. Doet u allemaal de groeten en schrijft u veel.

De hartelijke groeten en een dikke zoen van Elly.

P.S. Uw brief hebben we ook ontvangen. Stuurt u ook zakdoeken, we zijn snipverkouden.

19 april 1943

Je hebt de brieffragmenten gelezen. Welk antwoord is goed?

1. Ries werkt in het ziekenhuis en de kinderen wonen bij elkaar in dezelfde barak.
2. Mary mag met andere kinderen naar de hei en Elly laat haar gitaar opsturen.
3. Elly helpt bij de kinderen uit het weeshuis en Ries werkt in het kampziekenhuis.
4. De kinderen ontvingen geen brieven en 's avonds is er cabaret in het kamp.

Ook Mary schreef op 19 april 1943 een brief aan Cora.  Hiernaast drie fragmenten uit deze brief.

19 april 1943

fragment 1

Lieve mams,

Hoe gaat het er mee? Ik hoop van goed. (…) Het is hier heel goed. We gaan vaak naar de hei. Ik ben ook al een keer naar school geweest, dat is in dezelfde barak. We doen daar alleen maar spelletjes. Hoe gaat het met Sissi? Er zijn hier 3 bedden boven elkaar. Eerst sliep ik met Elly samen maar toen ging ik in de groep van kinderen van 10 en 11. Ik slaap in het bovenste bed. ’s Middags eten we warm en ’s morgens en ’s avonds brood. 

fragment 2

Je krijgt hier een boel warm eten! Ik lig nu in mijn hemdje in bed dus u stuurt wel gauw pyjama’s hè? Je kan hier ook naar de kapper en naar het bad en onder de douche. We mogen om de 14 dagen schrijven. We krijgen hier bij het eten thee, koffie of melk.

fragment 3

Lieve mams, ik weet niet meer, maar schrijft u nog terug hè?

Een heleboel kusjes van u liefhebbende Marie.

P.S. U zult van Riesje wel een telegram ontvangen hebben waarin staat om drie stofbrillen. Die hebben we nodig omdat hier zandwegen zijn en als je dan loopt waait alles in je ogen. Iedereen loopt hier met zo’n ding.

Sissi, genoemd in fragment 1, was de hond van de kinderen die bij Cora in Amsterdam was achtergebleven.

Sissi, genoemd in fragment 1, was de hond van de kinderen die bij Cora in Amsterdam was achtergebleven.

Wat viel jou vooral op aan Mary's beschrijving van kamp Westerbork. Gebruik in je antwoord minimaal 1 van de volgende woorden:

eten - slapen - school - stofbril - vriendinnetje - bad

Welke vier foto's horen bij Kamp Westerbork?

En welke vier bij andere kampen?

De overige foto's horen bij:

- kamppoort = Auschwitz

- kampaanzicht = Sobibor

- mannen in barak = Buchenwald

- kamppak met nummer = Auschwitz

3 mei 1943

brief deel 1

Lieve mams,

Hoe gaat het met u? Raakt u er al een klein beetje aan gewend? Wat een tijd is het al hè. Ik wil u eerst bedanken voor de lekkere pakjes. Het laatste pakje hebben we ook al ontvangen. Die rabarber heeft u zeker zelf gemaakt hè. Ik vond het echt zo ouderwets smaken. Bedankt u Slochem(?) en Dekker ook voor hun bijdrage in de pakjes? 

Twee weken later, op 3 mei 1943, later was het weer 'schrijfdag'. Elly schreef in een nieuwe brief aan Cora over een verhuizing van haar en Mary; eerst van barak 66 naar 67 en al snel daarna naar barak 35. Barak 35 zie je op de achtergrond op de foto hierboven. Zoek barak 67 en 35 op op de plattegrond.

brief deel 2

Dat andere pakje was ook zo lekker met die gefileerde sprot. Zo lekker hartig hè. En met dat pakje goed was ik ook zo blij. Wat waren er twee mooie doekjes bij. Van wie heb ik die gekregen? We zijn vorige week verhuisd naar barak 67. Maar de pakjes die naar 66 gestuurd worden, komen allemaal terecht hoor. En stuurt u voorlopig maar alles naar Riesje omdat we deze week misschien gaan verhuizen naar 35. Als het dan zeker is, dan schijf ik het u wel bij de volgende keer, als het precies geregeld is. Etenswaren kunt u toch beter naar Riesje sturen..

Plattegrond

De brieven van Ries, Elly en Mary en de foto's die je tot nu toe gezien hebt, geven een beeld van de omstandigheden in kamp Westerbork.
Welk van de onderstaande beweringen is volgens jou het meest van toepassing op de situatie in het kamp? Leg je antwoord uit.

In kamp Westerbork leek het leven nog enigzins op het gewone leven.

Voor kinderen waren de omstandigheden in het kamp beter dan voor volwassenen.

Ries, Elly en Mary beschrijven de omstandigheden positiever om Cora niet ongerust te maken.

'Tussen de regels door' lees je dat het verschrikkelijk was in het kamp.

Kamp Westerbork was een redelijk kamp in vergelijking met wat daarna kwam.

Fragment Elly

Lieve mams,

Hoe gaat het met u? Dit is de laatste brief die u van ons krijgt, want morgen gaan we naar het onbekende land. Riesje heeft u wel geschreven in wat voor wagons we gaan. 

Fragment Mary

Westerbork, maandag 17 mei 1943

Lieve mams,

Hoe gaat het met u? Dit is het laatste wat u van ons hoort want we gaan door. U raait nooit wie hier is. Tante Erna!

archief kamp Westerbork

Dit is een fragment van de transportlijst van 18 mei 1943. Het transport van deze dag vertrok naar het vernietigingskamp Sobibor.

Op 17 mei 1943 was het weer schrijfdag voor Elly en Mary. Hiernaast twee korte fragmenten uit hun brieven en een lijst uit het archief van kamp Westerbork.

Bekijk deze fragmenten goed. 

17 mei 1943

Wat wordt uit deze drie fragmenten duidelijk?

Tante Erna uit het fragment van Elly was de voormalige huishoudster van de familie Meijer.

Ries, Elly en Mary gaan naar 'het onbekende land'  schreef Elly. Mary schreef: "We gaan door." Wij weten nu dat ze op 18 mei 1943 naar het vernietigingskamp Sobibor vertrokken.  Dit transport bestond uit meer dan 2500 mensen. Van enkele transporten uit Westerbork zijn foto's en er zijn zelfs unieke filmbeelden van een vertrekkend transport.

Je ziet zometeen 30 seconden beelden van een transport dat in mei 1944 vertrok uit kamp Westerbork. Kijk goed wat er gebeurt, wie er betrokken zijn en hoe de stemming is. Onthoud drie dingen die je opvielen. 

Er is geen geluid bij het fragment.

Welke dingen
vielen jou op in
het fragment?

Hierna volgt een foto van mensen die klaar staan voor vertrek uit kamp Westerbork. Kijk ongeveer 30 seconden goed naar deze foto.

Kies daarna één van de personen op de foto uit. Bedenk wat deze persoon heeft gedacht op het moment dat de foto werd gemaakt.

De persoon die ik heb uitgekozen dacht misschien wel:

Wat er met Ries, Elly en Mary is gebeurd nadat ze uit kamp Westerbork vertrokken , kun je opzoeken op de website www.oorlogslevens.nl. Let er bij het invullen van de namen op dat je de volledige naam gebruikt:

- Maurice Meijer (geboren in 1926)

- Estella Meijer (geboren in 1927)

-  Marie Meijer (geboren in 1931)

Cora moest na de oorlog verder zonder haar man en haar stiefkinderen. Ze heeft de brieven van Ries, Elly en Mary altijd goed bewaard. Ze waren erg belangrijk voor haar. Nadat Cora in 2018 overleed hebben haar nabestaanden de brieven geschonken aan het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.

Stel je voor dat je met alles wat je nu weet het verhaal van Ries, Elly en Mary moest opschrijven. Welke titel zou jij boven je verhaal zetten?