Anatomie en fysiologie van de longen en luchtwegen

• Verzorgende
• MBO
• Studiejaar 1

Anatomie en fysiologie van de longen en luchtwegen

Thiememeulenhof - Verpleeg-, verzorghuizen en thuiszorg - Module 7

Leerdoelen:

• Ademhalingsstelsel
  
• Algemene verschijnselen bij aandoeningen aan de longen en luchtwegen
• Zorgvragers met COPD
  
• Zorgvragers met astma
• Longontsteking

Waaruit bestaat ons
ademhalingsstelsel?

Ademhalingsstelsel bestaat uit 

- De keel

- De neus 

- De luchtpijp (met vertakkingen naar de linker- en rechterlong: de bronchi)

- De longen 

- De ademhalingsspieren 

Hoe gaat onze ademhaling?

Ademhaling

Je hebt de luchtpijp en de longen nodig om te kunnen ademen. Het ademhalen is: afwisselend in- en uitademen. Bij de inademing door je neus of mond komt lucht via je keelholte, strottenhoofd, luchtpijp en luchtpijptakken in je longen en uiteindelijk je longblaasjes terecht. Lucht bestaat onder andere uit zuurstof. De zuurstof wordt via de longblaasjes opgenomen in het bloed. Bij de uitademing wordt koolzuurgas, een afvalstof van zuurstof dat via het bloed in de longen terechtkomt, aan de omgeving afgegeven. Dit gebeurt via de omgekeerde weg van longblaasjes, luchtpijptakken, luchtpijp, strottenhoofd en keelholte naar buiten.

De luchtpijp

Je luchtpijp is een buis van elf centimeter en van binnen bekleed met slijmvlies met veel trilhaartjes. Je luchtpijp is opgebouwd uit hoefijzervormige kraakbeenringen. Deze kraakbeenringen voorkomen dat je luchtpijp dichtslaat of wordt afgekneld. Het slijmvlies is zeer gevoelig. Zodra stof, een slijmprop of een vreemd voorwerp (bijvoorbeeld een broodkruimel) in de luchtpijp komt, ontstaat er een sterke hoestprikkel. Door te hoesten verwijder je stof of het vreemde voorwerp. De trilharen transporteren het via de keelholte weer naar buiten.

Bronchi

Je luchtpijp splitst zich in de borstholte in twee takken die naar je longen gaan. Deze bronchi splitsen zich vervolgens in steeds kleinere vertakkingen (bronchiolen genoemd) tot aan de longblaasjes. In de longblaasjes vindt de uitwisseling van zuurstof en koolzuurgas (ook wel kooldioxide genoemd) plaats.

Longen

Je rechterlong heeft drie longkwabben. Deze long is wat groter dan je linkerlong, omdat links je hart ruimte inneemt. De linkerlong heeft bijna altijd twee longkwabben. Je hart ligt, vanwege zijn schuine ligging, met de onderzijde in de linkerhelft van je borstkas. Om je longen zit een vochtafscheidend vlies (pleura). Dit vlies ligt dubbelgevouwen rond elke long. Het vormt zo een afscheiding tussen je longen en borstholte. Het gedeelte dat grenst aan je longen heet longvlies (pleura visceralis). Het gedeelte aan de buitenkant, dat grenst aan je borstholte, heet borstvlies (pleura parietalis). Tussen het long- en borstvlies zit een ruimte, de pleurale ruimte (of pleuraholte), die gevuld is met dun pleuravocht. Hierdoor kunnen de vliezen langs elkaar heen bewegen tijdens het ademen. De longen zijn elastisch.

Longblaasjes

De longblaasjes zijn de uiteinden van de kleinste luchtpijpvertakkingen. Ieder longblaasje is omgeven door dunne haarvaten, waar de gaswisseling tijdens de ademhaling plaatsvindt. De gaswisseling bestaat uit het afgeven van koolzuurgas en het opnemen van zuurstof. 

De wanden van de haarvaten en de longblaasjes zijn heel dun. Hierdoor kan de gaswisseling tussen de haarvaten en de longblaasjes optimaal verlopen. De ingeademde zuurstof uit de longblaasjes gaat naar het bloed in de haarvaten; het koolzuurgas uit het bloed in de haarvaten gaat weer naar de longblaasjes.

Ademhalingscentrum

Je ademhaling wordt geregeld door het ademhalingscentrum in het verlengde merg van de hersenstam. Het proces verloopt meestal automatisch, onafhankelijk van je wil. Door een impuls vanuit het ademhalingscentrum adem je in. Als de longen zijn uitgerekt valt deze impuls weg en adem je uit. De spieren die betrokken zijn bij de ademhaling zijn het middenrif (diafragma), de spieren van de buikwand, de tussenribspieren en de spieren boven het sleutelbeen. Bij het inademen maken de spieren je borstholte zo groot mogelijk. Hierdoor krijgen je longen de ruimte om uit te zetten. Bij het uitademen ontspannen de spieren zich en wordt de lucht weer naar buiten gestuwd.

Borst- en buikademhaling

Te onderscheiden zijn de borstademhaling en buikademhaling.

Bij de borstademhaling maak je de borstkas ruimer doordat je de tussenribspieren aanspant, die de ribben omhoog en daardoor naar voren trekken.

Bij de buikademhaling maak je de borstkas ruimer doordat je het middenrif naar beneden trekt richting je buik. Je ziet dan je buik uitzetten bij het inademen. Bij buikademhaling krijg je meer lucht binnen dan bij borstademhaling. De lucht circuleert beter tot helemaal onderin je longen, en het kost minder energie om evenveel zuurstof binnen te krijgen.

Ademhaling

Een normaal functionerende ademhaling verschilt per levensfase. De ademhalingsfrequentie is in elke levensfase anders:

baby: 30 tot 40 keer per minuut;

kind 2 tot 12 jaar: 20 tot 25 keer per minuut;

tiener: 12 tot 20 keer per minuut;

volwassene: 12 tot 18 keer per minuut.

Via de linker- en rechterzijvertakking naar de long

door het strottenhoofd

Naar de keelholte

Via de kleinere vertakkingen door naar de longblaasjes

In de luchtpijp

Verhoogde en verlaagde ademhaling

Als je te snel ademt (verhoogde ademhaling) blaas je te veel koolzuurgas per minuut uit. Hierdoor daalt de hoeveelheid koolzuur in je bloed en raakt de zuurgraad in je bloed verstoord. Een te lage koolzuurgraad in je bloed kan allerlei klachten geven, zoals kortademigheid, duizeligheid en stijfheid van spieren. 

Als je te langzaam ademt (verlaagde ademhaling) stijgt het koolzuurgehalte in het bloed en daalt het zuurstofgehalte. Je kunt dan klachten krijgen zoals hoofdpijn bij wakker worden, sufheid en gebrekkige eetlust.

Effect op de ademhaling

Diverse aandoeningen hebben effect op de ademhaling. Zo kunnen long- en hartaandoeningen de ademhaling versnellen. Ook inspanning, emoties, stress en koorts hebben invloed op de ademhalingsfrequentie. 

Een lage ademhaling zie je juist in rust, bijvoorbeeld als je slaapt of door het gebruik van slaapmiddelen. Bij zorgvragers met long- en hartaandoeningen en bij zorgvragers in een levensbedreigende toestand, wordt de ademhaling voortdurend geobserveerd.

Wat zijn verschijnselen bij aandoeningen aan de longen?

Verschijnselen van aandoeningen aan de longen 

- Kortademigheid 

- Cyanose (blauwe verkleuring van de huid) 

- Hoesten

- Slijm opgeven

- Wheezing

Hoesten

Hoesten heeft als functie het reinigen van de luchtwegen van slijm of lichaamsvreemd materiaal. Als het slijmvlies van de luchtwegen wordt geprikkeld, maakt het extra slijm en moet je hoesten. Voortdurend hoesten wijst meestal op een aandoening van het ademhalingsstelsel. Soms kan hoesten ook psychisch zijn. Bij een hoest die langer aanhoudt dan drie weken, moet altijd naar de oorzaak worden gezocht. Prikkels die hoest kunnen veroorzaken zijn:

Exogene prikkels. Hierbij gaat het om vreemde stoffen die van buitenaf in de luchtwegen komen, bijvoorbeeld een verkeerd geschoten pinda, verslikking in drank, of het inademen van een gas zoals chloordamp.

Endogene prikkels. Hierbij gaat het om prikkels die vanuit het lichaam zelf komen, bijvoorbeeld een ontsteking zoals een sinusitis, een allergie, stuwing in de longvaten, of een tumor in de longen.

Hoest kan productief of niet-productief zijn. Niet-productieve hoest wordt ook wel kriebelhoest of droge hoest genoemd. Hierbij wordt geen slijm opgehoest. Dit kan onder andere voorkomen bij een beginnende verkoudheid. Bij productieve hoest wordt slijm opgehoest. Deze hoest zie je bij een longontsteking en chronische aandoeningen zoals COPD.

Longontsteking (pneumonie)

Longontsteking kan veroorzaakt worden door verschillende micro-organismen. De longblaasjes en het omringende weefsel raken ontstoken door bacteriën (pneumokokken, streptokokken, stafylokokken of een combinatie hiervan), virussen of schimmels. Het micro-organisme dat de ontsteking veroorzaakt, wordt altijd geïnhaleerd of komt in de longen door verslikking.

Wat zijn oorzaken van een longonsteking?

Waardoor wordt de kans op een longontsteking beïnvloed?

• leeftijd: baby’s en ouderen hebben een grotere kans door een verminderd afweersysteem;
• slechte algehele conditie;
• ziekten die het reinigende vermogen van de long aantasten, zoals astma, COPD en cystic fibrosis;
• ziekten die de algemene weerstand verminderen, zoals verschillende vormen van kanker en aids;
• aanwezigheid van afwijkingen aan de longen zelf;
• verminderde afweer door geneesmiddelen als corticosteroïden en chemotherapie;
• roken en alcoholisme;
• ondervoeding.

Behandelingen van een longontsteking

Op basis van de ziekteverschijnselen van de zorgvrager en een lichamelijk onderzoek kan de diagnose worden gesteld. De diagnose wordt bevestigd door aanvullend onderzoek, zoals bloedonderzoek, onderzoek van het slijm en een röntgenfoto van de longen. Bij een ernstige longontsteking bij oudere zorgvragers kan een ziekenhuisopname noodzakelijk zijn.

De behandeling richt zich op een snelle verbetering. De zorgvrager krijgt antibiotica ter bestrijding van de infectie. Antibiotica helpt alleen als de longontsteking is veroorzaakt door een bacterie, niet als het een virus is. Omdat de oorzaak van de longontsteking moeilijk te achterhalen is (bacterie of virus), zal de arts toch altijd een antibioticakuur voorschrijven. Pijn en koorts kunnen met pijnstillers afnemen. Pijnbestrijding is essentieel om doorademen en ophoesten te bevorderen. Als het zuurstofgehalte van het bloed laag is of als de zorgvrager het benauwd heeft, kan er op voorschrift van de arts zuurstof worden toegediend.

Aandachtspunten voor een verzorgende: 

• Houding van de zorgvrager
• Voldoende drinken
• Eten
• Hoesten
• Kuur afmaken
• Verwardheid

COPD & Astma

Opdracht: 

Maak een groepje van 3, maximaal 4. 

Beantwoord de volgende vragen: 

1. Wat is/betekent COPD?
2. Wat zijn de oorzaken en verschijnselen van COPD?
3. Wat is een exacerbatie en hoe wordt COPD behandeld?
4. Waar moet je als verzorgende rekening mee houden bij een zorgvrager met COPD?
5. Wat is het verschil tussen COPD en astma?
6. Welke twee vormen van astma zijn er? Ligt ze toe.
7. Wat zijn de oorzaken en behandelingen van astma?
8. Waar moet je als verzorgende rekening mee houden bij een zorgvrager met astma?

Waarover hebben we geleerd?

• Ademhalingsstelsel
  
• Algemene verschijnselen bij aandoeningen aan de longen en luchtwegen
  
• Zorgvragers met COPD
  
• Zorgvragers met astma
  
• Longontsteking