Hoofdstuk 1 Aarde in beweging

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Hoofdstuk 1: Aarde in beweging

Natuurrampen

Schrijf de antwoorden op volgende vragen voor jezelf op:

1. Wat betekent het woord natuurramp?

2. Welke soorten natuurrampen kun je bedenken?

3. Komen er in Nederland natuurrampen voor; zo ja welke?

Introductie

Maak de opdrachten van de introductieparagraaf op blz. 4 & 5 van je werkboek.

Maximaal 10 minuten.

In stilte.

§ 1.1 De aardkorst verschuift

Opbouw van de aarde

De aarde is opgebouwd uit drie delen:

1. Aardkorst --> vast gesteente

2. Aardmantel --> traag stromend gesteente

3. Aardkern --> deels vast; deels vloeibaar

De aardkorst

Bestaat uit platen

Deze bewegen traag (cm's per jaar)

Hoe kunnen deze platen bewegen?

Convectiestromingen

Aardplaten 'drijven' op de aardmantel.

Deze mantel stroomt traag en laat de bovenliggende platen meebewegen

Hoe werken convectiestromingen?

Bovenin de mantel is het kouder dan onderin de mantel

Kouder, zwaar gesteente zakt naar 

beneden

Onderin warmt dit gesteente weer op 

en stijgt het weer op

Aardplaten bewegen

Platen bewegen naar elkaar toe (convergent) , van elkaar af (divergent), of langs elkaar (transform)

Als platen botsen..

Wanneer twee platen botsen worden ze tegen elkaar gedrukt.

Als gevolg gaat het landschap 'plooien' en ontstaat een gebergte 

(zoals de Alpen)

Oefening

Pak per tweetal 1 atlas. Ga naar kaart 238B.

Zoek de volgende platen op en geef aan of de platen:

convergent, divergent, of transform bewegen.

1. Indisch-Australische plaat & Euraziatische plaat

2. Afrikaanse plaat & Noord-Amerikaanse plaat

3. Caribische plaat & Noord-Amerikaanse plaat

4. Afrikaanse plaat & Grieks-Turkse plaat

5. Euraziatische plaat & Grieks-Turkse plaat

Huiswerk

Maak de introductieopdrachten en § 1.1 helemaal af voor volgende week.

§ 1.2 Aardbevingen

Bekijk onderstaand filmpje. 

Kun je op basis van het filmpje uitleggen hoe aardbevingen ontstaan?

Noteer het proces volledig en benoem alles wat jij denkt dat van belang is. 

Ontstaan van aardbevingen

Aardbevingen ontstaan waar platen botsen (convergeren) of langs elkaar bewegen (transform)

Belangrijke begrippen 

De plek in de aarde waar de aardbeving ontstaat = hypocentrum

De plek rechtstreeks boven het hypocentrum aan het aardoppervlak = epicentrum

Aardbevingen worden gemeten met behulp van de Schaal van Richter

Hypo- en epicentrum

Wat is het belangrijkste verschil tussen

beide begrippen?

Schaal van Richter

Elk hoger nummer op de schaal 

betekent 10x zwaarder dan 

het vorige nummer

Vb.

Kracht 2 is 10x zwaarder dan

kracht 1, maar kracht 3 is 100x 

zwaarder dan kracht 1.

Schaal van Mercalli

Aardbevingssterkte kun je ook meten naar aanleiding van schade.

Kracht op schaal van Richter

kan anders zijn dan de kracht

op de schaal van Mercalli.

§ 1.3 Vulkanisme

Waar ontstaan vulkanen?

Vulkanen komen voor in de buurt van convergente & divergente plaatgrenzen.

Als ergens aardbevingen voorkomen, dan zijn er vaak ook vulkanen

Vulkanisme bij een convergente plaatgrens

Komt alleen voor als een oceanische plaat op een continentale plaat botst.

De oceanische plaat is zwaarder --> 

duikt onder de continentale plaat.

De oceanische plaat smelt en vormt magma

Troggen

Waar de ene plaat onder de andere duikt ontstaat een diepe kloof in de zee = trog

Vulkanisme bij een divergente plaatgrens

Als platen uit elkaar bewegen ontstaat een scheur in de aardkorst

Door deze scheur komt magma omhoog

Deze magma vormt een gebergte op de zeebodem --> een midoceanische rug

De midoceanische rug

Vulkanisme op 2 manieren

     1

2

Gevolgen van een vulkaanuitbarsting

Lava en as komen (bijna) altijd vrij

Aantal (dodelijke) slachtoffers is tegenwoordig laag --> vulkaanuitbarstingen steeds beter te voorspellen.

Grootste gevaar ontstaat bij een pyroclastische stroom

Herhaling § 1.1 - § 1.3

Pak een atlas; gebruik kaart 238B. Geef op onderstaande vragen antwoord:

1. Noem minstens 4 platen die convergent naar een andere plaat toe bewegen.

2. Hoe kun je op deze atlaskaart zien hoe snel de aardplaten bewegen?

3. Leg met behulp van kaart 238B uit hoe vulkanisme op IJsland ontstaat. Wees volledig!

4. Bekijk kaart 239A. Wat hebben deze plaatjes te maken met convectiestromen?

Als platen naar elkaar toe bewegen noemen we dat...

1. convergent
2. divergent
3. transform

De juiste volgorde (van boven naar beneden) in de interne aarde is

1. mantel, kern, korst
2. korst, mantel, kern
3. kern, korst, mantel
4. korst, kern, mantel

Aardbevingen kunnen NIET voorkomen bij ... plaatgrenzen

1. convergente
2. divergente
3. transforme

Waarom duikt bij een botsing van een oceanische plaat met een continentale plaat altijd de oceanische plaat onder de continentale?

Vragen bedenken

Je krijgt zometeen 3 post-its. Schrijf je naam (klein!) op elke post-it

Lees voor jezelf § 1.1 t/m 1.3 rustig door.

- Schrijf op 1 post-it een mogelijke toetsvraag over § 1.1.

- Schrijf op 1 post-it een mogelijke toetsvraag over § 1.2.

- Schrijf op 1 post-it een mogelijke toetsvraag over § 1.3.

Vergeet niet om ook de antwoorden op je toetsvragen ergens anders op te schrijven!

Ben je klaar? Vouw je post-its dubbel en doe ze in de bak.

§ 1.4: Tsunami's

Hoe ontstaat een tsunami?

Tsunami's

1. Er ontstaat een aardbeving waarbij een stukje zeebodem wordt opgetild.

2. Hierdoor komt het bovenliggende water in beweging en gaat met hoge snelheid richting de kust.

3. Dichterbij de kust is de bodem ondieper en wordt snelheid omgezet in hoogte.

Tsunami wordt steeds hoger

Waarom gevaarlijk?

- Tsunami's zijn lastig te voorspellen.

- Omdat de zee zich eerst terugtrekt, lijkt er geen gevaar. De hoge golf komt pas later.

- Als de tsunami is geweest wil al het water weer terug naar zee (laagste punt) --> mensen worden meegesleurd

Opdrachten

Maak § 1.4 alle opdrachten.

Klaar?

Ga verder met de opdrachten op blz. 16 & 17

Vragen bedenken

Je krijgt zometeen 4 post-its. Schrijf je naam (klein!) op elke post-it

Lees voor jezelf § 1.1 t/m 1.4 rustig door.

- Schrijf op 1 post-it een mogelijke toetsvraag over § 1.1.

- Schrijf op 1 post-it een mogelijke toetsvraag over § 1.2.

- Schrijf op 1 post-it een mogelijke toetsvraag over § 1.3.

- Schrijf op 1 post-it een mogelijke toetsvraag over § 1.4.

Vergeet niet om ook de antwoorden op je toetsvragen ergens anders op te schrijven!

Ben je klaar? Vouw je post-its dubbel en doe ze in de bak. 

Lees daarna in stilte § 1.5

§ 1.5: Nederland op reis

De lange 'reis' van Nederland

Nederland lag miljoenen jaren geleden op een andere plek dan nu.

Door middel van platentektoniek

is de positie van NL in de loop van

miljoenen jaren veranderd.

De geologische tijdschaal

Kalender van het ontstaan van de aarde.

Positie op aarde --> planten en dieren

Afhankelijk van de positie op aarde verandert het klimaat op aarde.

Afhankelijk van het klimaat

ontwikkelt het leven zich 

verschillend en vinden we 

verschillende fossielen terug.

Positie op aarde --> ontstaan van delfstoffen

In sommige periodes zijn in Nederland delfstoffen zoals steenkool en zout ontstaan.

Steenkool vormt zich alleen op vochtige, warme plaatsen.

Waar lag Nederland dan?

Zout vormt zich alleen op hete, droge plaatsen. 

Waar lag Nederland dan?

Opdracht

1. Kies een periode uit de geologische tijdschaal (kies uit: Carboon, Perm of Krijt).

2. Beschrijf voor deze periode de volgende zaken:

- Waar lag Nederland op de aarde tijdens de door jou gekozen periode?

- Welke delfstof(fen) werd(en) gevormd?

- Hoe zijn deze delfstoffen ontstaan?

- Welke fossielen uit deze periode zijn er ontstaan?

3. Schrijf je antwoorden netjes uit. Enkele leerlingen presenteren de opdracht kort voor de rest van de klas.