2.4 - Over- en ondermaat

• Scheikunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Op tafel

Schrift voor aantekeningen

Laptop in de tas

Telefoons in de telefoontas

Leerdoelen

Aan het eind van de les kun je....

... berekenen welke stof er bij een reactie in overmaat is.

... berekenen welke stof er bij een reactie in ondermaat is.

... berekenen hoeveel reactieproduct je totaal kunt maken wanneer je met een overmaat of ondermaat te maken hebt.

Het maken van een hamburger

1

+ 1

+ 2

+ 3

1

(Bij koken gebruik je vaak de massaverhoudingen!)

1 : 1 : 2 :3

Het maken van een hamburger

1

+ 1

+ 6

+ 3

1

1 : 1 : 2 :3

Overmaat

Eén van de stoffen is teveel aanwezig

Het maken van een hamburger

1

+ 1

+ 1

+ 3

1

1 : 1 : 2 :3

Ondermaat

Eén van de stoffen is te weinig aanwezig

Voorbeeld                                         

Water kan gemaakt worden door 

de gassen Waterstof en Zuurstof

te mengen. 

Voor deze reactie wordt er 2,0 kg Waterstof bij 15,0 gram Zuurstof gedaan.

Welke stof is in overmaat?

Water kan gemaakt worden door

de gassen Waterstof en Zuurstof

te mengen.

Voor deze reactie wordt er 2,0 kg Waterstof bij 

15,0 kg Zuurstof gedaan.

Welke stof is in overmaat?

Stap 1. Maak het reactieschema                  Waterstof(g) + Zuurstof(g) → Water (l)

Water kan gemaakt worden door

de gassen Waterstof en Zuurstof

te mengen.

Voor deze reactie wordt er 2,0 kg Waterstof bij 

15,0 kg Zuurstof gedaan.

Welke stof is in overmaat?

Stap 1. Maak het reactieschema                  Waterstof(g) + Zuurstof(g) → Water (l)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        1,0             :          8,0             →         ?

eronder

     

                                 

                                                                            

               

8,0

1,0

2,0 kg

1,0

8,0

8,0

1,0

15,0 kg

1,0

0,125

1,875 kg

Voor een volledige reactie is er teveel Waterstof aanwezig. Deze is dus in OVERMAAT

Water kan gemaakt worden door

de gassen Waterstof en Zuurstof

te mengen.

Voor deze reactie wordt er 2,0 kg Waterstof bij 

15,0 kg Zuurstof gedaan.

Welke stof is in overmaat?

Stap 1. Maak het reactieschema                  Waterstof(g) + Zuurstof(g) → Water (l)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        1,0             :          8,0             →         ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                    ?               +        30,0 g   →              ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden        

                                 

                                                                            

               

8,0

1,0

2,0 kg

1,0

8,0

16,0 kg

8,0

1,0

15,0 kg

1,0

0,125

1,875 kg

Voor een volledige reactie is er teveel Waterstof aanwezig. Deze is dus in OVERMAAT

Waterstof

Zuurstof

2,0 kg            15,0 kg

Water kan gemaakt worden door

de gassen Waterstof en Zuurstof

te mengen.

Voor deze reactie wordt er 2,0 kg Waterstof bij 

15,0 kg Zuurstof gedaan.

Welke stof is in overmaat?

Stap 1. Maak het reactieschema                  Waterstof(g) + Zuurstof(g) → Water (l)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        1,0             :          8,0             →         ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                    ?               +        30,0 g   →              ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden        

                                 

                                                                            

               

8,0

1,0

2,0 kg

1,0

8,0

16,0 kg

8,0

1,0

15,0 kg

1,0

0,125

1,875 kg

Voor een volledige reactie is er teveel Waterstof aanwezig. Deze is dus in OVERMAAT

Waterstof

Zuurstof

2,0 kg            15,0 kg

Water kan gemaakt worden door

de gassen Waterstof en Zuurstof

te mengen.

Voor deze reactie wordt er 2,0 kg Waterstof bij 

15,0 kg Zuurstof gedaan.

Welke stof is in overmaat?

Stap 1. Maak het reactieschema                  Waterstof(g) + Zuurstof(g) → Water (l)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        1,0             :          8,0             →         ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                    ?               +        30,0 g   →              ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden        

                                 

                                                                            

               

8,0

1,0

2,0 kg

1,0

8,0

16,0 kg

8,0

1,0

15,0 kg

1,0

0,125

1,875 kg

Voor een volledige reactie is er teveel Waterstof aanwezig. Deze is dus in OVERMAAT

Waterstof

Zuurstof

Zuurstof

Waterstof

2,0 kg            15,0 kg

Water kan gemaakt worden door

de gassen Waterstof en Zuurstof

te mengen.

Voor deze reactie wordt er 2,0 kg Waterstof bij 

15,0 kg Zuurstof gedaan.

Welke stof is in overmaat?

Stap 1. Maak het reactieschema                  Waterstof(g) + Zuurstof(g) → Water (l)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        1,0             :          8,0             →         ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                    ?               +        30,0 g   →              ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden        

                                 

                                                                            

               

8,0

1,0

2,0 kg

1,0

8,0

16,0 kg

8,0

1,0

15,0 kg

1,0

0,125

1,875 kg

Voor een volledige reactie is er teveel Waterstof aanwezig. Deze is dus in OVERMAAT

Waterstof

Zuurstof

Zuurstof

Waterstof

2,0 kg            15,0 kg

Bij de reactie van 10,5 kg vast IJzer en

3,4 kg Zuurstof ontstaat vaste IJzeroxide.

Hoeveel gram IJzeroxide kun je maximaal maken?

Stap 1. Maak het reactieschema                   IJzer(s) + Zuurstof(g) → IJzeroxide(s)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        3,5      :         1,0           →                ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                10,5 kg +       3,4 kg     →                ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden   

                                 

                                                                            

  

               

1,0

3,5

10,5 kg

1,0

0,29...

3 kg

Totaal kun je 10,5 +3 = 13,5 kg

IJzeroxide maken.

1,0

1,0

3,4 kg

3,5

3,5

11,9 kg

Zuurstof

IJzer

IJzer

Zuurstof

Bij de reactie van 10,5 kg vast IJzer en

3,4 kg Zuurstof ontstaat vaste IJzeroxide.

Hoeveel gram IJzeroxide kun je maximaal maken?

Stap 1. Maak het reactieschema                   IJzer(s) + Zuurstof(g) → IJzeroxide(s)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        3,5      :         1,0           →                ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                10,5 kg +       3,4 kg     →                ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden   

                                 

                                                                            

  

               

1,0

3,5

10,5 kg

1,0

0,29...

3 kg

Totaal kun je 10,5 +3 = 13,5 kg

IJzeroxide maken.

1,0

1,0

3,4 kg

3,5

3,5

11,9 kg

Zuurstof

IJzer

IJzer

Zuurstof

Bij de reactie van 10,5 kg vast IJzer en

3,4 kg Zuurstof ontstaat vaste IJzeroxide.

Hoeveel gram IJzeroxide kun je maximaal maken?

Stap 1. Maak het reactieschema                   IJzer(s) + Zuurstof(g) → IJzeroxide(s)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        3,5      :         1,0           →                ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                10,5 kg +       3,4 kg     →                ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden   

                                 

                                                                            

  

               

1,0

3,5

10,5 kg

1,0

0,29...

3 kg

Totaal kun je 10,5 +3 = 13,5 kg

IJzeroxide maken.

1,0

1,0

3,4 kg

3,5

3,5

11,9 kg

Zuurstof

IJzer

IJzer

Zuurstof

Bij de reactie van 10,5 kg vast IJzer en

3,4 kg Zuurstof ontstaat vaste IJzeroxide.

Hoeveel gram IJzeroxide kun je maximaal maken?

Stap 1. Maak het reactieschema                   IJzer(s) + Zuurstof(g) → IJzeroxide(s)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        3,5      :         1,0           →                ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                10,5 kg +       3,4 kg     →                ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden   

                                 

                                                                            

  

               

1,0

3,5

10,5 kg

1,0

0,29...

3 kg

Totaal kun je 10,5 +3 = 13,5 kg

IJzeroxide maken.

1,0

1,0

3,4 kg

3,5

3,5

11,9 kg

Zuurstof

IJzer

IJzer

Zuurstof

Bij de reactie van 10,5 kg vast IJzer en

3,4 kg Zuurstof ontstaat vaste IJzeroxide.

Hoeveel gram IJzeroxide kun je maximaal maken?

Stap 1. Maak het reactieschema                   IJzer(s) + Zuurstof(g) → IJzeroxide(s)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        3,5      :         1,0           →                ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                10,5 kg +       3,4 kg     →                ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden   

                                 

                                                                            

  

               

1,0

3,5

10,5 kg

1,0

0,29...

3 kg

Totaal kun je 10,5 +3 = 13,5 kg

IJzeroxide maken.

1,0

1,0

3,4 kg

3,5

3,5

11,9 kg

Zuurstof

IJzer

IJzer

Zuurstof

Bij de reactie van 10,5 kg vast IJzer en

3,4 kg Zuurstof ontstaat vaste IJzeroxide.

Hoeveel gram IJzeroxide kun je maximaal maken?

Stap 1. Maak het reactieschema                   IJzer(s) + Zuurstof(g) → IJzeroxide(s)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        3,5      :         1,0           →                ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                10,5 kg +       3,4 kg     →                ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden   

                                 

                                                                            

  

               

1,0

3,5

10,5 kg

1,0

0,29...

3 kg

Totaal kun je 10,5 +3 = 13,5 kg

IJzeroxide maken.

1,0

1,0

3,4 kg

3,5

3,5

11,9 kg

Zuurstof

IJzer

IJzer

Zuurstof

Voor het maken van Magnesiumoxide heb je Magnesium en Zuurstof nodig.
Magnesium en Zuurstof hebben de massaverhouding 1,5 : 1,0.


Bij de reactie is 750 gram Magnesium aanwezig en 1500 gram Zuurstof.
Magnesium is hier in...

1. Overmaat
2. Ondermaat
3. Precies voldoende

Voor het maken van Salmiak heb je waterstofchloride en ammoniak nodig.
Waterstofchloride en Ammoniak hebben de massaverhouding 2,1 : 1,0.

Bij de reactie is 4,2 kg Waterstofchloride en 2,5 kg Ammoniak aanwezig.
Ammoniak is hier in...

1. Overmaat
2. Ondermaat
3. Precies voldoende

Kies een kant

- Samen 4 opdrachten maken.

- Maken overige vragen paragraaf 2.4 (huiswerk)

- Zelfstandig (Stil)

4 opdrachten in LessonUp maken.

- Maken overige vragen paragraaf 2.4 (huiswerk)

Opdracht 1.

Water kan gemaakt worden door
de gassen Waterstof en Zuurstof te mengen. 

Voor deze reactie wordt er 5,0 kg Waterstof bij

75,0 kg Zuurstof gedaan.

Welke stof is in overmaat?

Opdracht 2.

Het zout Natriumchloride kan gemaakt worden  door Chloorgas en vast Natrium met elkaar te laten reageren.

Voor deze reactie wordt er 12,4 kg Chloorgas bij

15,95 kg Natrium gedaan.

Welke stof is in ondermaat?

Opdracht 3.

Bij de reactie van vast zwavel met ijzerpoeder ontstaat er vast ijzer(II)sulfide. De massaverhouding tussen ijzer en zwavel is 

3,5 : 1,0.

Hoeveel gram ijzer(II)sulfide kun je maximaal maken met 7,85 ton IJzer en 2368 kg Zwavel?

Opdracht 4.

Ammoniumchloride kan gemaakt worden door de vloeistof waterstofchloride te laten reageren met opgeloste ammonia.

De massa verhouding van waterstofchloride en ammonia is 
2,1 : 1,0.

Hoeveel kg ammoniumchloride kan je maken van 23,6 gram Ammonia en 56,87 gram Waterstofchloride?

Water kan gemaakt worden door de gassen Waterstof en 

Zuurstof te mengen.

Voor deze reactie wordt er 5,0 kg Waterstof bij

75,0 kg Zuurstof gedaan.

Welke stof is in overmaat?

Stap 1. Maak het reactieschema                   Waterstof (g) + Zuurstof (g) → Water (l)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        1,0                   :         8,0           →                ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                5,0 kg               +       75,0 kg     →                ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden   

                                 

                                                                            

  

               

1,0

8,0

75,0 kg

1,0

0,125

9,375 kg

We hebben teveel zuurstof, deze stof is dus in overmaat.

1,0

1,0

5,0 kg

8,0

8,0

40,0 kg

Waterstof

Zuurstof

Waterstof

Voor een volledige reactie met 5,0 kg waterstof heb je 40 kg zuurstof nodig

Zuurstof

Voor een volledige reactie met 75 kg zuurstof heb je 9,4 kg waterstof nodig

Het zout Natriumchloride kan gemaakt worden door 

Chloorgas en vast Natrium met elkaar te laten reageren.

Voor deze reactie wordt er 12,4 kg Chloorgas bij

15,95 kg Natrium gedaan.

Welke stof is in ondermaat?

Stap 1. Maak het reactieschema                   Chloor (g) + Natrium (s) → Natriumchloride (s)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        1,5            :         1,0           →                ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                               12,4 kg       +       15,95 kg  →                ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden   

                                 

                                                                            

  

               

1,5

1,0

15,95 kg

1,0

1,5

23,93 kg

We hebben te weinig chloor, deze stof is dus in ondermaat

1,5

1,0

12,4 kg

1,0

0,67

8,27 kg

Chloor

Natrium

Chloor

Voor een volledige reactie met 12,4 kg Chloor heb je 8,27 kg Natrium nodig

Natrium

Voor een volledige reactie met 15,95 kg natrium heb je 23,93 kg chloor nodig

Bij de reactie van vast zwavel met ijzerpoeder 

ontstaat er vast ijzer(II)sulfide. 

De massaverhouding tussen ijzer en zwavel is
3,5 : 1,0. 

Hoeveel gram ijzer(II)sulfide kun je maximaal maken 

met 7,85 ton IJzer en 2368 kg Zwavel?

Stap 1. Maak het reactieschema                   Zwavel (s) + IJzer (s) → IJzer(II)sulfide

Stap 2. Noteer de verhoudingen                        1,0           :         1,7      →                ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                2365 kg     + 7850 kg     →                ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden   

                                 

                                                                            

  

               

1,0

1,7

7850 kg

1,0

0,59..

4617,6 kg

Voor de pijl; 2365 + 4020,5kg

Na de pijl dus; 6385,5 kg

Je kunt 6385,5 kg IJzer(II)sulfide maken

1,0

1,0

2365 kg

1,7

1,7

4020,5 kg

Zwavel

IJzer

Zwavel

Voor een volledige reactie met 2365 kg Zwavel heb je 4020,5 kg IJzer nodig.

IJzer

Voor een volledige reactie met 7850 kg IJzer heb je 4617,6 kg Zwavel nodig

Ammoniumchloride kan gemaakt worden door de 

vloeistof waterstofchloride te laten reageren met 

opgeloste ammonia. De massa verhouding van 

waterstofchloride en ammonia is 2,1 : 1,0.

Hoeveel kg ammoniumchloride kan je maken van 

23,6 gram Ammonia en 56,87 gram Waterstofchloride?

Stap 1. Maak het reactieschema   Waterstofchloride (l) + Ammonia (aq) → Ammoniumchloride (s)

Stap 2. Noteer de verhoudingen                       2,1                    :         1,0                  →                ?

eronder

Stap 3. Noteer de bekende                                56,87 g           + 23,6 g                   →                ?

gegevens

Stap 4. Bereken de onbekenden   

                                 

                                                                            

  

               

1,0

2,1

56,87 g

1,0

0,48..

27 g

Voor de pijl; 23,6 + 49,56

Na de pijl dus; 73,16

Je kunt dus 73,16 g ammoniumchloride maken.

1,0

1,0

23,6 g

2,1

2,1

49,56 g

Ammonia

Waterstof..

Ammonia

Voor een volledige reactie met 23,6 g Ammonia heb je 49,56 g waterstofchloride nodig

Waterstofchloride

Voor een volledige reactie met 56,87 g waterstofchloride heb je 27 g ammonia nodig

Huiswerk 2.4

Formatieve toets 9 december

Wat kun je doen in een goede voorbereiding:

- Maken opdrachten van paragraaf 2.5

- Samenvatting maken van §2.1 t/m §2.4

- Begrippenlijst maken van §2.1 t/m §2.4

- Opdrachten en ook echt kunnen uitleggen aan een ander.

- Oefenbladen die je in de les hebt gekregen.

- Samenvatting maken a.d.h.v de leerdoelen