3.2 en 3.3 Hofstelsel en feodalisme

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Leerdoelen tijdvak 3

Je kunt uitleggen:

• wat het hofstelsel inhoudt 
• wat het feodale stelsel inhoudt 
• hoe het christendom en de islam zich verspreidden door Europa 
  
  

Je leert:

• hoe je moet werken met bronnen
• hoe je de Kenmerkende Aspecten moet toepassen 

De vernietiging van een Rijk door Thomas Cole (1801-1841) 

Het West-Romeinse Rijk valt

476

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit schilderij is het vierde deel van de serie heet Destruction, en lijkt op de inval van Rome door de Vandalen. 

Een dreigende lucht met donkere wolken.

Een gebroken schild

Van een standbeeld ontbreekt het hoofd

Een vrouw wordt in het water gegooid

Een noodbrug die op instorten staat

Een vernielde brug.

Een paleis staat in brand: je ziet de vlammen

De Middeleeuwen 

Tijdvak 3 en 4 staan ook wel bekend als de Middeleeuwen, omdat

• Deze periode tussen twee perioden invalt: Het Romeinse Rijk en de Renaissance (tijdvak 5) 
• De term is rond 1600 bedacht om de overgang naar hun 'nieuwe, mooie en beschaafde' periode te karakteriseren. 
• Tijdvak 3: De Vroege Middeleeuwen (500-1000)
  
• Tijdvak 4: De Late Middeleeuwen (1000-1500)
• De vraag is: was deze periode zo 'barbaars' en onbelangrijk als later werd gedacht? 

Opdracht (20 min.)

De klas wordt in drieën verdeeld: links, midden en rechts. 

1. Links: brengt in tweetallen in kaart wat de economische situatie (wat zijn de middelen van bestaan) en de sociale situatie (hoe zijn de verhoudingen in de bevolking) in de Vroege Middeleeuwen
   
2. Midden: brengt in tweetallen in kaart wat de politieke situatie (hoe was de macht verdeeld) in de Vroege Middeleeuwen
3. Rechts: brengt in tweetallen in kaart wat de culturele situatie (wat waren de gewoonten, gebruiken en geloven van mensen) in de Vroege Middeleeuwen

• Hiervoor gebruiken jullie respectievelijk paragraaf 3.2 (hofstelsel en horigheid), 3.3 (het feodale stelsel) en 3.4 (christendom in Europa) 

Belangrijk gevolg van de dalende landbouwproductie door de invallen van de Germanen in het Romeinse Rijk?

1. geen voedsel meer voor de steden
2. werkloosheid
3. stijgende prijzen

Romeinse steden in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. bleven in de middeleeuwen in oorspronkelijke staat functioneren
2. werden flink kleiner
3. werden vervangen door Middeleeuwse steden

De geldeconomie in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. werd gedomineerd door goud
2. was gebaseerd op waardepapieren
3. was een stuk minder, er was voornamelijk ruilhandel
4. was verdwenen

De infrastructuur in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. functioneerde goed
2. werd uitgebreid
3. werd verwaarloosd

De veiligheid om te reizen in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. was niet te vertrouwen en viel grotendeels weg
2. was goed georganiseerd
3. was gegarandeerd

De handel in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. bloeide als nooit tevoren
2. werd gekenmerkt door stagnatie
3. speelde geen rol
4. verminderde sterk

Waardoor viel de landbouwstedelijke samenleving weg na de val van het Romeinse rijk? Primaire oorzaak

1. Er was geen bescherming meer, handel werd onveilig
2. De steden werden vernield
3. Er was geen geld meer waar mee gehandeld kon worden
4. De wegen werden niet meer onderhouden

Belangrijkste middel van bestaan in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. handel
2. landbouw
3. nijverheid

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je:

• uitleggen hoe in West-Europa een landbouwsamenleving in plaats kwam van de landbouwstedelijke samenleving en
• uitleggen wat de horigheid inhoudt

Horigheid

Na de val van het Romeinse Rijk verdwenen ook hun steden. 

• Bestuur kon invasies niet aan; burgers niet beschermen --> onveiligheid
• Handel en nijverheid namen af, bevolking kromp
• Mensen worden (noodgedwongen) zelfvoorzienend: autarkisch
• Bijna de gehele samenleving leefde in de middeleeuwen van de landbouw (landbouwsamenleving)

Horigheid

Conclusie: alles is onveilig en de landbouwproductie stortte in. Gevolgen:

• Boeren mochten hun land niet meer verlaten
• Boeren zochten bescherming bij grootgrondbezitters
• Grootgrondbezitters eisen erfelijke verplichtingen van hun boeren, vanaf dan horigen
• De grootgrondbezitters krijgen erfelijke voorrechten (de adel) 

Hofstelsel

Hofstelsel/domeinstelsel

Boeren leefden in een dorp op het land van de heer. Dit heette een domein

• Boeren moesten hun gehuurde grond én de grond van de heer bewerken
• Zij betaalden hun belasting in natura 
• Ook moesten zij onbetaalde arbeid verrichten: herendiensten
• Het Franse woord hiervoor was 'corvée'. Denk daaraan de volgende keer dat je de aula schoonmaakt :) 

Hofstelsel met vroonland - dit is het land van de heer waarop gewerkt moet worden

 en hoevenland - het land dat de horige zelf bewerkt en waarvan hij een deel van de oogst moet afstaan.

Schema over het hofstelsel

Hofstelsel 

Het hofstelsel is dus een economisch en sociaal systeem

Maken paragraaf 3.2

Reproductievragen: 1 t/m 6
Klaar? Maak de verdiepende vragen

Verdiepende vragen: 14 t/m 19 
Klaar? Maak de examenvoorbereidingsvragen 

Examenvoorbereidingsvragen: 1, 3, 4, 6 t/m 10  

Theorie

Domein: landgoed van de heer of klooster waaraan horigen zijn gebonden. 

Vroonland: Deel van het domein waar de heer woont.

Hofstelsel: Systeem waarbij ene deel van domein door de heer wordt gebruikt en het andere wordt geleend aan horige boeren.

3.3 Het feodale stelsel

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je:

• uitleggen welke politieke problemen volgden op de val van het West-Romeinse Rijk
• uitleggen wat het Leenstelsel/feodalisme inhoudt

Hoe ga je na het einde van het West-Romeinse Rijk je koninkrijk besturen?

l

Feodalisme

• Karel de Grote stelde het leenstelsel in
• Een leenheer leent gebieden uit aan leenmannen
• Leenmannen besturen het gebied, innen belasting en helpen de leenheer militair
• Hiervoor moesten ze wel een eed afleggen

Nadelen van feodalisme 

• Leenstelsel 'slechts' gebaseerd op trouw
• Wat als een leenman sterker werd dan leenheer? 
• Ook zagen leenmannen hun grond steeds meer als erfelijk, en 
• begonnen ze het zélf uit te lenen!
• Zo raakte de leenheer de macht kwijt over zijn (achter)leenmannen

Dus hoe was in de Middeleeuwen de macht verdeeld? 

De Middeleeuwse samenleving was een standensamenleving. Een stand = een groep met een vaste sociale positie. 

• Eerste stand: de Geestelijken, de mensen die in dienst zijn van de kerk. (bidden)

• Tweede stand: Edelen: de koning, leenmannen en sommige ridders. Besturen, rechtspreken en verdedigen van het gebied. (vechten)

• Derde stand: de rest van de bevolking: vooral boeren, zij zorgen voor het voedsel. (werken)

Feodale Stelsel

Het feodale stelsel is dus een politiek systeem, want het heeft betrekking op het bestuur van een rijk

Opdrachten

1. Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen het hofstelsel en feodalisme?

2. Welke factoren hebben bijgedragen aan het ontstaan van het feodalisme? Schrijf ze op in chronologische volgorde

3. Waardoor was het feodalisme een succes voor de Frankische vorsten?
4. Hoe werkt het feodaal stelsel? Maak er een tekening van in je schrift. 

5. Maak paragraaf 3.3 (blz. 31) opdr. 13 + 14