Ethiek - les 5 - Plichtethiek

• Godsdienst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Plichtsethiek

(ook wel beginsel ethiek genoemd)

Deze les

1. Terugblik vorige les

2. Uitleg plichtsethiek/ beginselethiek

3. Opdracht

Gevolgenethiek (herhaling)

• Schrijf in steekwoorden op wat de gevolgenethiek inhoudt
• Noem de drie stromingen binnen de gevolgenethiek
• Wat zou je als kritiekpunten kunnen aanvoeren?


• Wat vind je zelf van de gevolgenethiek?
• Zou een leugentje om bestwil kunnen volgens het utilisme?

Gevolgenethiek

Gevolgenethiek : die handeling of beslissing is juist die in zijn gevolgen een bepaald doel realiseert, bijvoorbeeld zoveel mogelijk genot, zoveel mogelijk geluk of zoveel mogelijk nuttigheid.

Er wordt gekeken naar het doel, de gevolgen, de consequenties

Je zou kunnen zeggen; het doel heiligt de middelen

We onderscheiden: Hedonisme, Eudemonisme en Utilitarisme

Kritiek op gevolgenethiek

• De toekomst is niet met zekerheid te voorspellen
• Het kan individuele rechten en belangen verwaarlozen of zelfs schenden, het gaat immers over het geluk van de meerderheid 

Utilisme

Kan volgens het utilisme een 'leugentje om bestwil' toegestaan zijn?

• Ja, als het maar zorgt voor geluk voor een groot aantal mensen

Beginselethiek

Niet de gevolgen, maar de bedoeling, de intentie van de handelende persoon staat centraal.

Een bepaalde waarde als uitgangspunt voor de ethische beoordeling: gelijkheid, zelfbeschikking, eerbied voor het leven etc. 

Het kan dan zelfs zo zijn dat een actie als goed wordt gezien, terwijl het slechte gevolgen heeft

Casus: acute operatie

Je bent hartspecialist in een ziekenhuis. Om twee uur ’s nachts komen er twee spoedgevallen binnen. Deze twee mensen moeten acuut geholpen worden om doodsgevaar af te wenden. De ene patiënt (mevrouw De Wit) is een dementerende alleenstaande bejaarde vrouw van 73 jaar. De andere patiënt is een levenslustige jonge vrouw van 36 jaar, gehuwd en moeder van 3 kinderen. Ze zijn op exact hetzelfde moment aangemeld. 

Overleg: Wie moet je als eerste opereren als je kijkt naar de beginsel-/plichtsethiek? En waarom? 

Plichtsbesef

Immanuel Kant (1724-1804)

Volgens Kant is een handeling pas ethisch goed als zij gebeurt uit plichtsbesef --> bewust het goede doen, ook al gaat dit ten koste van ons eigen belang --> vandaar ook wel plichtsethiek

Volgens Kant moet iedereen zich aan deze morele wetten houden, of je godsdienstig bent of atheïstisch. 

Twijfel over het goede

Als je twijfelt wat je moet doen, moet je je het volgende afvragen: zou je willen dat iedereen in een soortgelijke situatie handelt zoals jij van plan bent? 

Als je antwoord ‘ja’ is, moet je zelf ook zo handelen.

Dus: ‘Handel altijd op een manier waarvan je zou willen dat het een algemene wet wordt.’  

Voorbeeld: Nakomen van beloften

Als je je belofte een keer niet nakomt, dan moet je volgens Kant bedenken of je in een wereld wil leven waarin iedereen zich zo gedraagt als jij. 

Als niemand meer zijn beloftes nakomt, dan betekenen beloftes niets meer. 

Omdat niemand in zo’n wereld wil leven, is het nakomen van je beloftes dus het goede om te doen.

Aan de slag

Opdracht plichtsethiek en morele dilemma's

Voorbeeld rijschoolhouder

Rijschoolhouder Maarten de Bruin uit Middelburg nam ‘drie minnaressen’ mee naar het RTL-programma ‘Lief & Leed’. Hij liet zich samen met de dames 18 minuten ondervragen.

Toen onthulde hij dat alles verzonnen was. Hij wilde aantonen dat dergelijke programma’s te oppervlakkig zijn voor het bespreken van complexe gevoelens en bovendien vaak mensen beschadigen. Volgens De Bruin gebruikt RTL-4 deze mensen om de kijkcijfers op te jagen. Niets is populairder dan een programma over de meest intieme dingen van mensen, zoals ruzies en relaties, seks, enz.

Presentatrice Maya Ecksteen was woedend en dacht dat ze helemaal ‘gek werd’. Producent Leo Jansen noemde De Bruin een leugenaar.

Wat zou Kant ervan vinden?

Antwoord rijschoolhouder

Kant hecht veel waarde aan eerlijkheid en waarheid. 

Het bewust verzinnen van een verhaal en daarmee liegen zou volgens Kant moreel verwerpelijk zijn, ongeacht het doel of de beweegreden.

Immers: als iedereen zou gaan liegen, zou niemand te vertrouwen zijn...

Even terug: Hoe kijkt men in de gevolgenethiek hier tegenaan?

Opdracht 51: winkelier

Een winkelier verkoopt een spuitbus die milieuonvriendelijk is. Veel klanten vinden dit onjuist en kopen niet meer bij deze winkel. Dit kost de winkelier geld. 

Vandaar dat de winkelier besluit om de spuitbus niet meer te verkopen. Hierdoor denkt en hoopt hij dat zijn klanten weer bij hem zullen gaan kopen.

Handelt de winkelier ethisch juist, volgens Kant?

Voorbeeld: winkelier

En als de winkelier nou andere beweegredenen heeft dan zijn verkoopcijfers?

Wat dan?

Antwoord winkelier

Als de winkelier de spuitbus uit de handel neemt om zijn klanten terug te winnen en zijn winst te verhogen, handelt hij niet ethisch goed (= neiging)

Als de winkelier de spuitbus uit de handel neemt uit respect voor het milieu en uit plicht om moreel correct te handelen, handelt hij wel ethisch goed (= plichtsbesef)

Aan de slag

Maak opdracht 53: eigen ethisch dilemma

Geen idee? Vraag eens aan chat gpt of hij een aantal ethische dilemma's kan bedenken voor een leerling van havo/vwo 4

Aan de slag

Aan de slag met je PO

Vraag 7: wat kies je? Gevolgenethiek, Beginselethiek, Deugdethiek? En waarom wel/niet?

Stap 1. Welke feiten spelen een rol?

Welke FEITEN spelen een rol?  Denk aan optieken!

Het kan gaan om:

▪ Economische feiten (economische optiek)

▪ Juridische feiten (juridische optiek)

▪ Historische feiten (historische optiek)

▪ Sociale feiten (sociale optiek)

▪ Biologische feiten (biologische optiek)

▪ Etc. 

Stap 2. Welke waarden spelen een rol? 

Per optiek? Handig!

De economische optiek: Zij heeft als centrale waarde de welvaart. We hebben als doelstelling om met zo weinig mogelijk middelen een zo groot mogelijke opbrengst te realiseren.  

Lijst met voorbeelden

Stap 3. Het formuleren van het ethisch probleem

De bank wil in haar activiteiten een aantal waarden realiseren, die niet tegelijkertijd gerealiseerd kunnen worden. Dit betekent dat het bedrijf een keuze moet maken over de voorrang van waarden. Concreet in onze case: het bedrijf wil de waarden welvaart, legaliteit, gelijkheid, arbeid ontplooiing, rechtvaardigheid, eerlijkheid en vrijheid tegelijkertijd realiseren. Dit is niet mogelijk, dus moet het bedrijf keuzes maken. Hierbij houdt de ethiek ons één norm voor: wij behoren het uiteindelijk goede te doen. Wij behoren menswaardig te handelen.