De Verlichting VO
1 / 34
Lesduur is: 60 minIntroductie
Lesdoelen
A Denkbeelden van de Verlichting (18e eeuw):
Mensen willen hun kennis vergroten, door steeds meer uit te gaan van het verstand.
Ze zijn daarbij kritisch: niet zomaar alles aannemen omdat een koning of de kerk dat zegt.
Ze vinden dat iedereen vrij en gelijkwaardig moet zijn: arm of rijk, van arbeider tot koning en van alle godsdienstige gezindten.
B Enkele belangrijke personen uit deze periode:
- Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723)
- Christiaan Huygens (1629-1695)
- Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778)
- Eise Eisinga (1744-1828)
Instructies
Canonvensters: Christiaan Huygens en Eise Eisinga
Voortgezet onderwijs onderbouw
Nodig voor deze les
Voor elke leerling een mobiel, tablet of laptop met internet.
Tip: zet tijdens het geven van de les de notities uit (rechtsonder de slide).
Print u de les, dan hebt u zelf de notities bij de hand.
Opbouw van de les (50-60 minuten)
Hieronder vindt u beknopte informatie bij de verschillende onderdelen van de les.
In de bijlage onder dit lesplan is uitgebreidere achtergrondinformatie te vinden.
Inleiding (5 minuten)
In het Engels wordt de Verlichting ook wel genoemd: Age of Reason.
In plaats van klakkeloos overnemen wat kerk of koning zei, gingen mensen ‘zelf nadenken’ belangrijk vinden. Wees kritisch!
De Verlichtingsideeën ontstonden in de bovenlaag van de bevolking, bij de wetenschappers en de gegoede burgerij. Deze ideeën verspreidden zich steeds verder door de samenleving.
De Verlichting: gebruik je verstand (10-15 minuten)
In dit deel van de les staan de beroemde wetenschappers Antoni van Leeuwenhoek en Christiaan Huygens centraal. Door middel van onderzoek en experimenteren stelden zij zichzelf vragen over onder meer de aarde, het menselijk lichaam, het heelal en techniek.
De Verlichting: wees kritisch (10-15 minuten)
Op 8 mei 1774 stonden vier planeten en de maan op een rij aan de hemel. Dominee Eelco Alta, die zich net als Eise Eisinga ook met wetenschap bezig hield, schreef anoniem een boekje waarin hij zei dat door de onderlinge krachten van de planeten het hele zonnestelsel uit elkaar getrokken zou worden. De aarde zou vergaan. Het boekje werd niet gepubliceerd (omdat jaren daarvoor in de provincie al paniek was ontstaan bij een ander natuurverschijnsel), maar toch kwamen er discussies over.
Eise Eisinga bouwde het zonnestelsel na om iedereen te laten zien hoe het in werkelijkheid in elkaar zat.
De Verlichting: iedereen is gelijk (10-15 minuten)
Als man van de Verlichting heeft ook de rijke ondernemer Pieter Teyler belangstelling voor kunst en wetenschap. Hij verzamelt munten, tekeningen en boeken, zoals meer mensen van zijn stand. Hij bemoeit zich niet actief met het wetenschappelijke leven in Haarlem, maar bekommert zich om het lot van de armen en wezen van de stad.
Tijdens de Verlichting vinden steeds meer mensen dat iedereen vrij en gelijkwaardig moet zijn: arm of rijk, man èn vrouw, van burger tot adel, van welk geloof dan ook.
Teyler onderstreept deze nieuwe waarden met zijn nalatenschap van 2 miljoen Nederlandse guldens (vergelijkbaar met 80 miljoen euro nu), die hij bestemt voor het bevorderen van godsdienst en het stimuleren van kunst en wetenschappen. Teylers Museum is het oudste museum van Nederland.
Afsluiting (5 minuten)
Tot slot zien de leerlingen welke personen bij welke musea horen. Alle musea bieden lesprogramma's voor het voortgezet onderwijs aan. Dus kom met de klas op bezoek bij Rijksmuseum Boerhaave, Eise Eisinga's Planetarium en Teylers Museum!
www.rijksmuseumboerhaave.nl
www.teylersmuseum.nl
www.planetarium-friesland.nl
Deze les is ontwikkeld door deelnemende musea van het Canonnetwerk van de Canon van Nederland: Teylers Museum in Haarlem, Rijksmuseum Boerhaave in Leiden en Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in Franeker.
https://www.canonvannederland.nl/nl/page/136920/canonmusea
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 2 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Bij welk tijdvak hoort de Verlichting?
Slide 3 - Sleepvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 4 - Tekstslide
Bij het doorklikken van de volgende pagina's komen steeds meer stukjes van een afbeelding tevoorschijn. Wie hielden zich bezig met de Verlichtingsideeën? Wat gebeurde er? Wat valt op?
Al kijkend maken de leerlingen een soort woordweb.
Al kijkend maken de leerlingen een soort woordweb.
Slide 5 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 6 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 7 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 8 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 9 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 10 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 11 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 12 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 13 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 14 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 15 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 16 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Van Leeuwenhoek publiceerde zijn bevindingen o.a. in Engeland. Wat wilde het wetenschappelijk genootschap 'Royal Society' met eigen ogen komen zien, denk jij?
A
De lenzen die wel
270x vergroten
B
De zelfgemaakte microscoop
C
De microscopische wezentjes
D
Hoe je luizen in sokken kunt bewaren
Slide 17 - Quizvraag
Vanaf 1674 werden de bevindingen van Van Leeuwenhoek gepubliceerd in de Philosophical Transactions, maar op den duur wekten zijn wonderlijke waarnemingen zoveel ongeloof dat een delegatie werd afgevaardigd om de microscopische wezentjes met eigen ogen te aanschouwen.
Slide 18 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 19 - Video
Video duurt 2.48 min.
Wat doet, volgens het filmpje, een echte wetenschapper?
A
experimenteren
B
vragen stellen
C
kennis delen
D
onderzoeken
Slide 20 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Wat vind jij de
beste uitvinding ooit en waarom?
timer
2:00
Slide 21 - Open vraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 22 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 23 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 24 - Video
Video duurt 4.28 minuten
Slide 25 - Tekstslide
Het rad wordt door de leerkracht op het centrale scherm gedraaid, waarna een leerling de vraag die verschijnt beantwoordt.
Slide 26 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 27 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 28 - Video
Video duurt 2.58 min
Welk voorwerp uit de collectie laat Pascal in het filmpje NIET zien?
A
B
C
D
Slide 29 - Quizvraag
Door zijn uitvinding van het slingeruurwerk kon de tijd nu veel nauwkeuriger worden gelezen. De tijd waarin de slinger heen en weer beweegt blijft praktisch constant.
Slide 30 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Tekst
Tekst
Tekst
Tekst
Welk citaat uit Teylers Museum vind jij het beste bij de Verlichting passen?
Alle mensen zijn gelijk en hebben recht op leven, de vrijheid en het nastreven van geluk.
Heb de moed je eigen verstand te gebruiken!
Durf (zelf) te denken!
Het doel van een Encyclopedie is om kennis te verzamelen en door te geven aan de mensen die na ons komen.
Slide 31 - Poll
De volledige citaten zijn - en ze zijn feitelijk allemaal van toepassing op de Verlichting:
1. Wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend: dat alle mensen als gelijken worden geschapen, dat zij door hun schepper met zekere onvervreemdbare rechten zijn begiftigd, dat zich daaronder bevinden het leven, de vrijheid en het nastreven van geluk.
2. Heb de moed je eigen verstand te gebruiken! / Durf (zelf) te denken!
3. Het doel van een Encyclopedie is om kennis te verzamelen die verspreid is over het aardoppervlak; om er het algemene systeem van duidelijk te maken aan de mensen met wie we leven, en het door te geven aan de mensen die na ons komen.
Te zien in Teylers museum!
Te zien in Rijksmuseum Boerhaave!
Te zien in Eise Eisinga's Planetarium!
Slide 32 - Sleepvraag
Deze slide heeft geen instructies
Tekst
Tekst
Tekst
Tekst
Je weet nu meer over de Verlichting in Nederland.
Wat vond je van deze les?
😒🙁😐🙂😃
Slide 33 - Poll
De volledige citaten zijn:
1. Wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend: dat alle mensen als gelijken worden geschapen, dat zij door hun schepper met zekere onvervreemdbare rechten zijn begiftigd, dat zich daaronder bevinden het leven, de vrijheid en het nastreven van geluk.
2. Heb de moed je eigen verstand te gebruiken! / Durf (zelf) te denken!
3. Het doel van een Encyclopedie is om kennis te verzamelen die verspreid is over het aardoppervlak; om er het algemene systeem van duidelijk te maken aan de mensen met wie we leven, en het door te geven aan de mensen die na ons komen.
Slide 34 - Tekstslide
Bij het doorklikken van de volgende pagina's komen steeds meer stukjes van een afbeelding tevoorschijn. Wie hielden zich bezig met de Verlichtingsideeën? Wat gebeurde er? Wat valt op?
Al kijkend maken de leerlingen een soort woordweb.
Al kijkend maken de leerlingen een soort woordweb.
