4T Poëzie en fictie: B) Denkend aan Holland

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

4T Poëzie en fictie: B Denkend aan Holland

Lesdoelen

Je kunt verschillende rijmschema's herkennen.

Je kent de begrippen alliteratie en assonantie.

Lees dit gedicht van Edward van de Vendel.

Waaraan zie je dat dit een gedicht is? 

Gedichten

Gedichten herken je aan hun vorm. De regels zijn kort, en in sommige gedichten staan ze in groepjes bij elkaar.

In een gedicht wordt veel gezegd met weinig woorden. Daarom moet je een gedicht meestal een paar keer lezen voordat je het goed begrijpt. 

rijm

Rijm is als twee of meer woorden een beetje hetzelfde klinken. Het laat een tekst vaak ‘lekker’ klinken.

Denk maar aan kinderliedjes, popliedjes, sinterklaasgedichten, spreekwoorden en dergelijke.

Wie gebruikte vaak een rijmwoordenboek om zijn liedjes te schrijven?

Aantekening 1

Zin

Alle woorden van hoofdletter tot punt.

Regel

Alle woorden op een regel. Hoeft niet met een hoofdletter te beginnen of te eindigen met een leesteken.

Strofe

De regels in een gedicht die bij elkaar horen.

Tussen de strofen is een regel overgeslagen.

raadgedicht

Ni kolk ed neget

Dit raadgedicht is geschreven door Hans Hagen.

Raad het ontbrekende woord.

rijm

Er zijn verschillende soorten eindrijm:

- Gepaard rijm (AA BB)

- Gekruist rijm (AB AB)

- Omarmend rijm (AB BA)

- Vrij vers  = gedicht zonder regelmatige strofebouw, rijmschema, metrum. 

gepaard rijm

gekruist rijm

omarmend rijm

Valentijn is fijn

maar elke dag

bij het zien van je glimlach

is gelukkig zijn

Valentijn is fijn

ik wil elke dag

gelukkig zijn

bij het zien van je glimlach

Valentijn is fijn

is gelukkig zijn
bij het zien van je glimlach

elke dag

abba

aabb

abab

gekruist rijm

omarmend rijm

gepaard rijm

Alliteratie

De medeklinkers rijmen.

Heerlijk Helder Heineken

Rita de Reuzenschildpad

Denk aan Suske en Wiske titels: 

De kale kapper, Twee toffe totems, De gulle gever etc.

Alliteratie is een soort van medeklinkerrijm. Woorden beginnen dan met dezelfde combinatie van medeklinkers.

Alliteratie komt altijd in dezelfde regel voor, dus niet door het hele gedicht heen.

Een bekend voorbeeld van alliteratie is:

Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindenlaan.

• 
  

Assonantie

Gaat

Baan

Loopt

Dood

Een ander woord voor assonantie is klinkerrijm. Dit betekent dus dat bij assonantie klinkers (a, e, o, u, i) op elkaar rijmen.

Bij deze vorm van rijm gaat het dan om de manier waarop de woorden worden uitgesproken, dus niet hoe ze worden geschreven.

Welke eindrijmen zie je hier?

Antwoord

Opdrachten

Maak nu opdracht 1 t/m 4 

(p. 140 - 142)

Opening van het visseizoen

Eindelijk buiten.

Water is water.

Riet is riet.

Een eend lijkt op een eend.

Maar nu begint mijn vader (62) weer.

Hij noemt waterhoentjes strijkbouten

en vindt dat de maan

ondergaat

als 

de

zon.

Uit: 'Een klok en profiel', 1965.

Schrijver: K. Schippers

Poëzie (p.140)

Denkend aan Holland

- bespreken opdr. 1 t/m 4

- nieuwe begrippen doornemen

-  opdrachten maken

opdracht 3 (p. 140)

1. Wat doen de vader en de zoon?
2. Wat is het verschil tussen de vader en de zoon?
   
3. Kijk jij naar de dingen om je heen zoals de vader of zoals de zoon? Leg uit.

Opening van het visseizoen

Eindelijk buiten.

Water is water.

Riet is riet.

Een eend lijkt op een eend.

Maar nu begint mijn vader (62) weer.

Hij noemt waterhoentjes strijkbouten

en vindt dat de maan

ondergaat

als

de

zon.

Amsterdam

Nabij gehei dreunt, dreunt, dreunt,

in een dwingend ritme

als van een metronoom.

Op die doffe beat houden trams

met hun triangeltringtingtinggetinkel

 en ssschurend sssnerpen

van weerbarstig wentelende wielen

helemaal geen maat.

Opgevoerde brommers overstemmen

met knalpijphard geknettterrrr

en passant moeiteloos

nerveuze claclaxons van schildpadtrage taxi’s.

Doppleriaans nadert met steeds meer nadruk

de viertonige ta-ti-ta-ta sirene

van een slalomambulance.

Te midden van deze ongeorkestreerde kakofonie

staat een straatmuzikant op zijn viool

een ti-ta-ti-ta partita van Bach te spelen,

alsof al die helse herrie om hem heen niet bestaat.

En warempel,

ik denk dat ook,

één hemels ogenblik.

Lowie Gilissen, in: Gerard Beense (samenst.), Stadsgeluiden. Uitgeverij Kontrast, Oosterbeek 2012

opdracht 4 (p. 142)

1. In tekst 3 herken je verschillende soorten rijm. Geef een voorbeeld van assonantie en alliteratie.

assonantie

Nabij gehei dreunt, dreunt, dreunt,

in een dwingend ritme

alliteratie

van weerbarstig wentelende wielen 

staat een straatmuzikant op zijn viool

een ti-ta-ti-ta partita van Bach te spelen,

alsof al die helse herrie om hem heen niet bestaat.

In tekst 3 worden zeven stadsgeluiden beschreven. Neem het schema over. Hoe klinken de geluiden? Noteer in kolom 2 de volgende woorden: brommers – sirenes – straatmuzikant – trambellen – tramwielen. Noteer in kolom 3 de ‘geluidseffecten’ die in het gedicht worden gebruikt.

 geluid van …                              ‘geluidseffect’

1 heimachine                               dreunt, dreunt, dreunt

2 trambellen                                 triangeltringtingtinggetinkel

3 tramwielen                                ssschurend sssnerpen

4 brommers                                  geknetterrr

5 taxigetoeter                               claclaxons

6 sirene                                         ta-ti-ta-ta

7 straatmuzikant                          ti-ta-ti-ta partita

opdracht 4 (p. 142)

• 3. Welk geluid past niet bij de andere geluiden? Waarom niet?
• Het geluid van de straatmuzikant die op zijn viool speelt past er niet bij, want alle andere geluiden zijn verkeersgeluiden.
• 4. Zoek de juiste betekenis bij de volgende woorden uit tekst 3.
• 5. Welk van de woorden uit vraag 4 past het best bij het hele gedicht?
• Kakofonie
• 6. Wat vindt de ik-persoon van Amsterdam?
• De ik-persoon vindt Amsterdam lawaaiig.
• 7. Hoe weet je dat? Citeer een woord of zin uit het gedicht bij je antwoord.
• Hij noemt de straatgeluiden ‘herrie’ (en dat is negatief). Hij noemt het moment waarop de ‘herrie’ even niet bestaat ‘hemels’.

homoniem

Een woord dat meerdere betekenissen heeft. In gedichten wordt er vaak gebruik van gemaakt.

Je gezicht

is je eigen weerbericht

als je in de spiegel kijkt

kun je je eigen bui al zien hangen

klassikale vraag:

welke dubbele betekenis zie je? Leg uit.

beeldspraak

praten met beelden. De dichter gebruikt een beeld om iets uit te leggen. Bijvoorbeeld: Je bent een bloem. De 'jij' wordt vergeleken met een bloem. De dichter bedoelt: je bent zo mooi als een bloem.

personificatie

Een menselijke eigenschap geven aan dingen: De winter strooit zijn eerste vlokken uit.

metafoor

Je gebruikt een woord of beeld voor iets anders, waarmee het een overeenkomst vertoont. 

Voetbal is oorlog.

De zon was een klein kind dat maar niet naar bed wilde: het was half negen geweest en nog steeds licht. - John Green, Een weeffout in onze sterren

metafoor

“Mag ik dan bij jou” – Claudia de Breij: 

“Mag ik dan bij jou schuilen, als het nergens anders kan?” 

Deze metafoor vergelijkt de geliefde van de artiest met een veilige haven, waar ze troost en bescherming kan vinden.

voorbeeld van een parodie

Aantekening 5

Ironie (Milde) spot. Het (humoristische) effect wordt bereikt door iets anders te zeggen dan je bedoelt, bijvoorbeeld door middel van

– overdrijving (iets erger maken dan het is);

– understatement (iets minder erg maken dan het is);

– omkering (het tegenovergestelde zeggen van wat je bedoelt);

– niet-passend woordgebruik (bijvoorbeeld plechtig taalgebruik in een informele situatie).

parodie

Iets belachelijk maken door het na te doen.

Uitleg ironie

Limerick 

Grappig bedoeld gedichtje van vijf regels met een vast rijmschema 

(a a b b a). In de eerste regel worden meestal een personage en een plaatsnaam genoemd.

Opdrachten

Maak opdracht 5 t/m 7 

(p. 142-145)

Het filmpje bij opdracht 6 kun je in de online methode vinden of hieronder.

Rijmschema's