Hoofdstuk 2: crisis, ellende en schaamte

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Leerdoel

Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen welke gevolgen de crisis van de jaren 30 had voor de armenzorg

Eerste sociale wetten

• Ongevallenwet (1901)
• Woningwet (1901)
• Leerplichtwet (1901)
• Invaliditeitswet, Ouderdomswet, Ziektewet (1913)
• Werkloosheidsbesluit (1917)

Doordat woningen onbewoonbaar werden verklaard, moesten er nieuwe woningen worden gebouwd. Deze nieuwe woningen werden gebouwd volgens een aantal nieuwe regels. Klik op de hotspots (en de afbeeldingen) hieronder om de veranderingen te bekijken.

1

2

Crisis in de Verenigde Staten

1929

• Overproductie van fabrieken
• Kopen op afbetaling
• Teveel vertrouwen in aandelenhandel

Beurskrach 1929

• 1929 was er in Amerika een beurskrach: in één klap waren aandelen minder waard.
  
• Veel mensen verloren hierdoor hun spaargeld en konden niet veel meer uitgeven.
  
• Bedrijven kwamen hierdoor in de problemen: ze verkochten minder en moesten mensen ontslaan. Die kochten dan ook niks meer.
  
• Als gevolg daarvan werd er nog minder bij bedrijven gekocht: ze gingen failliet.
  
• Landen in Europa werden ook bij de crisis betrokken.
  
• Ook in Nederland moesten bedrijven en fabrieken sluiten: het aantal werklozen in Nederland steeg tussen 1929 en 1935 van 22.000 tot bijna een half miljoen.
  

Route 1

Maken begrippenposter Beurskrach

Route 2

Kijken histoclip + kijkvragen maken

Route 3

Diamant werkvorm

Maken opdrachten blz 19-20: 2/3/6

Klaar? Rond dan een andere route af. Alle routes af? Huiswerk maken voor een ander vak

Crisis in Nederland

• Nederland wordt zwaar door de crisis geraakt: de handel met de VS en Duitsland komt vrijwel stil te staan.
• Bedrijven en fabrieken moeten de deuren sluiten.
• Tussen 1929 en 1935 stijgt de werkloosheid van 22.000 naar 500.000

Een werkloze bakker uit het Gelderse Twello 'verkoopt' zichzelf op een marktplein in Deventer (Overijssel).

Stempelen voor 'de Steun'

• Sommige arbeiders hebben een werkloosheidsverzekering: 60 dagen een uitkering, waarna ze alsnog moeten aankloppen bij de overheid
  
• Vanuit de overheid is er nauwelijks steun: alleen werklozen tussen 21 en 60 jaar krijgen de steunuitkering.
• Hiervoor moeten ze 2 keer per dag in de rij staan om te stempelen. 
• Dit is vooral bedoeld om zwartwerken en fraude te voorkomen.
  

Huiswerk

Blz 19: 2/4

Maken begrippenposter steunuitkering

Werkverschaffingsprojecten

• Net als in andere landen probeert de overheid werklozen aan werk te helpen met werkverschaffingsprojecten.
• Grote projecten zoals het Amsterdams Bos en de Afsluitdijk helpen mannen aan werk en een beetje inkomen.

Vernedering

• De steun is vaak te laag, daarom moeten mensen ook andere hulp krijgen.

• Zo krijg je bijvoorbeeld kleding, maar daar staat wél een stempel in: iedereen kan dat zien.

• Je hoeft geen rijwielbelasting te betalen, maar ook dát kan iedereen zien: er is een gat geboord in het belastingplaatje.

Een belastingplaatje van iemand die geen belasting kon betalen: er is een gat in geboord.

Maken 

Aanpassingspolitiek

1934

• De Nederlandse regering van minister-president Colijn besluit dat er minder uitgaven moeten zijn, omdat er minder inkomsten zijn: Nederland moet zich aanpassen. 
• Lonen van ambtenaren en bij de werkverschaffing gaan omlaag, net als de steunuitkering. Het maakt de problemen alleen maar groter...

Doel van de aanpassingspolitiek

• Door lagere lonen worden producten goedkoper: de export neemt toe
  
• Als de inkomsten en uitgaven gelijk zijn, dan heeft regering geen schulden
• ‘Uitzieken van de crisis’, aldus de regering
• De aanpassingspolitiek mislukt: Nederland blijft een duur land

Minister-president Colijn houdt een toespraak in de Tweede Kamer in 1935. (Colijn links op foto, staand met zijn handen steunend op de tafel.)

Zo ziet Colijn zich graag: de leider die Nederland door de storm (crisis) heen stuurt...

...en zo zien sommige Nederlanders hem: als iemand die helemaal niet helpt, maar mensen laat verzuipen!

'Colijn is een zwijn!', zeggen sommige mensen.

Toch is er berusting bij de meeste Nederlanders. Hoewel niet altijd...

Jordaanoproer

1934

• De verlaging van de steun én de verhoging van de huur zorgen voor rellen in de Amsterdamse wijk De Jordaan. Vijf mensen komen om het leven. 
• De verlaging blijft. Er verandert maar één ding: de straten krijgen asfalt, zodat er niet meer met stenen kan worden gegooid. 

Plan van de Arbeid 

1935

• De SDAP vond dat de overheid niet moest bezuinigen, maar juist geld uitgeven om de werkloosheid en de crisis op te lossen. 
• Meer werkverschaffingsprojecten en hogere lonen zouden de arbeiders meer geld te besteden hebben.
• Omdat de SDAP niet in de regering zat, kwam er weinig van terecht.

Maken

Werkboek blz 20: 9/10/11

Maken begrippenposter: aanpassingspolitiek

Herhaling SO

Blz 14 - opdracht 19

Blz 21 - opdracht 14

• Samenvatting schrijven
• Begrippen leren
• Antwoord geven op deelvragen

Begrippen uit deze les

• steunuitkering (stempelen)
• werkverschaffingsprojecten
• aanpassingspolitiek
• Jordaanoproer
• Plan van de Arbeid
• Nationaal-Socialistische Beweging

Begrippen uit deze les

• steunuitkering (stempelen)
• werkverschaffingsprojecten
• aanpassingspolitiek
• Jordaanoproer
• Plan van de Arbeid
• Nationaal-Socialistische Beweging

Personen uit deze les

• Hendrik Colijn (ARP)
• Anton Mussert (NSB)

Jaartallen uit deze les

• 1901: Ongevallenwet, Woningwet, Leerplichtwet
• 1913: Invaliditeitswet, Ouderdomswet, Ziektewet
• 1917: Werkloosheidsbesluit
• 1929: begin van de crisis
• 1934: het Jordaanoproer
• 1935: Plan van de Arbeid

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen

1929: Beurskrach

• In 1929 was er in Amerika een beurskrach: in één klap waren aandelen minder waard.
  
• Veel mensen verloren hierdoor hun spaargeld en konden niet veel meer uitgeven.
  
• Bedrijven kwamen hierdoor in de problemen: ze verkochten minder en moesten mensen ontslaan. Die kochten dan ook niets meer.
  
• Als gevolg daarvan werd er nog minder bij bedrijven gekocht: ze gingen failliet.
  
• Landen in Europa werden ook bij de crisis betrokken.
  
• Ook landen in Nederland moesten bedrijven en fabrieken sluiten: het aantal werkelozen in Nederland steeg tussen 1929 en 1935 van 22.000 tot bijna een half miljoen.
  

Hulp aan werkelozen

• Werkelozen kregen nauwelijks steun van de overheid.
• Sommigen hadden een werkeloosheidsverzekering: dan kregen ze zestig dagen lang een uitkering.
• Werkeloze mannen (21-60 jaar) kregen een steunuitkering.
• Hiervoor moesten ze een of twee keer per dag stempelen.
• De overheid probeerde werkelozen aan het werk te helpen in werkverschaffingsprojecten, zoals het aanleggen van kanalen en dijken.
• Het bekendste werkverschaffingsproject is de aanlegging van de afsluitdijk (1932).